Час збіраць косці
Віктар Казько
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 340с.
Мінск 2014
хто яе забіў там, хто падкінуў яе туды, яна тая з саду абярэг яго ці нейкая зусім іншая?
Ён спрабаваў знайсці адказ на гэтыя пытанні ў непрымружаным савіным воку. Замарожанае, яно было як жывое. Увогуле птушка была як для лёту, пеба і жыцця, пругкая і да шчымлівасці прыгожая. I мёртвая, яна захавала вартасць і гонар уладнай царыцы ночы. Ён ледзь не загілакаў, узяўшы яе ў рукі, адчуўшы мяккае цяпло яшчэ жывых пер’яў. Смерць птуіпкі і звера заўсёды ўзрушвала яго, абуджала нешта першабытна безразважнае, вымушаючы кінуцца з кулакамі на само нсба і сонца. Грэх адбіраць жыццё ў таго, хто не мае розуму і сілы нават слязінкай учапіцца за яго, згодна ніякавее і адыходзіць без піску, енку і супраціўлення, моўчкі зліваецца з вечнасцю.
У птушыным воку не было адказу на яго пытанні. Япы, як і дагэтуль, засталіся ў ім: што ж нясе і тоіць у сабе гэтая заўчасная паблізу яго савіная смерць? Ці то нехта ківас яму, каб ён не дурыўся ў гэтым жыцці, не губляў свайго імя. Ці, наадварот, намякае падта ж ён ужо разумны, мудры. Добра б, каб было гэта наадварот. А калі наадварот наадварот?..
Пра ўсё гэта ён думаў, ужо ставячы на месца шыбіпу ў раму, прыгаломшаны смсрцю савы вяршыняй дасканаласці і гожасці прыроды, зусім не тое, што сённяшні чалавек. Хаця яму няма асаблівых падставаў наракаць і на чалавека. Вунь як акуратненька выцягнуў той шыбы з акна. Па ўсім, ведае толк у рабоце. He раструшчыў, не пабіў. A шкло, толькі майстар можа засведчыць, якое яно крохкае на марозе. Крышачку націснуў яно і пабегла трэшчынай. А гэты рабіў без шкоды, пэўна ж, спачуваў таму, хто будзе ўстаўляць яго. Далікатненька выцягнуў са штапікаў цвічкі. I самі штапікі не наламаў, адклаў іх убок і навідавоку, каб лішне не гнуцца і не шукаць. I шыбы не абы-як кінуў на допічачку паставіў і прыхінуў да сцяны. Толькі бяры ды ўстаўляй нанава. I гпёзды пад цвікі і на раме, і на штапіках супадаюць. He, у гэтага чалавека рукі растуць адкуль трэба. Думае, думае пра іншага, пра таго, хто ідзе следам за ім. Такіх ён і шануе, і паважае.
Вось каго ўжо ненавідзіць то гэта зайцоў. Што не трывас, то не трывае. Бандыты, з якіх людзей ужо не будзе. Ен грэбуе, пагарджае імі, каб ім век ні морквы, ні капусты не бачыць. З’елі, абгрызлі яго яблыню. Аптэй багатырка, a не яблыня. He сказаць, праўда, каб гэта быў самы любы яму яблык. Але ж кожны амаль па кілаграму. I крамяпы, і чырванабокі. Каб упадаць па ім не. Яго яблык усё ж белы антон. Такі ўжо белы, што па восені трошачкі і загарэлажоўты. Насупраць сонца і зярняткі лічы, так ён насычаны ім, паліты яго прамяністай сілай. He, Антэй таксама ён любіць, паважае гэта ж яго дзіця. Паважае яшчэ, як дужы чалавек гіаважае другога дужага чалавека за яго багатырства і дужасць, прагу дагаджаць людскому воку, упрыгожваць сад. А цяпер жа без гэтага багатыра, без Антэя, яго сад будзе няпоўны.
Чортавы зайцы, няйнакш нейкай новай пароды, таму што яблыні яго амаль пад дзесяць ужо гадоў. Дзесяць гадоў запар ён укрываў, абвязваў яе яловымі лапкамі. А тут, не сказаць, каб палепаваўся, палічыў досыць. Расці, пасіся сама ўжо на волі. Цікава, побач такога ж узросту, толькі нейкая чужаземная, з балтыйскім акцэнтам і хворанькая на так званы рак яблынька. Дык тую хворую не кранулі, як адчулі загану, чорныя душы. А ён яшчэ пе верыў Феньцы, калі яна яму пра чорных зайцоў гаварыла: не бывае, не бывае. Бывае, што і дзеўка раджае. Цяпер адны толькі дзсўкі і раджаюць, школьніцы. Жонкі спрактыкаваныя пайшлі...
Ён упраўна прыладзіў да рамы адну шыбіну, яшчэ раз парадаваўся, што не трэба траціцца на шкло. Яно ж такое вялізнас і шматтысячнае на базары. Носікам малатка павераб’інаму пацюкваючы па ржавым, алс яшчэ годным цвіку і адыходзячы дуіпой, што ласкава падтрымлівала яго на ўжо склізкаватай, прыпаранай вясной зямлі, пачаў усё часцей і болей распрамляцца скаваным і прыгнутым за зіму целам, распроствацца, азірацца. Ужо далёкі і ад таго, што ў яго хаце пабываў злодзей, і ад таго, што той украў, і нават ад таго, чым цяпер займаўся. Бо галава занятая была ўжо іншым і зусім не сённяшнім. Вока яго слізгацела па невялікім гаёч-
ку, што падбег да самой хаты. Па кустах каліны, якія адстояў перад жопкай і дзецьмі, не дазволіў высекчы, зарасніках крушыны, з-за якіх нават палаяўся з сынам. Так усердзіўся, што з тыдзень словам не азваўся яму, ніяк не мог дараваць. Кінуўся пад сякеру ўжо.
Гэта ж воўчае лыка, здзівіўся сын. Навошта яно табе, для якіх ваўкоў ты яго беражэш?
Для такіх, як я, адказаў ён. Граматны вельмі. А ці ведаеш ты, што крушыны на Беларусі ўжо няма. Шукаць яе сёння трэба ў Чырвонай кнізе...
Там, за калінай і крушынай, знаходзілася сажалка. А каля той сажалкі прыпала, схавалася нсдзе крынічка. Ен заспеў убачыць яе і паспытаць яе вады. I трэба сказаць... Box, як неабходна гэта сказаць!
Гэта ўвогулс быў край блукаючых крыніцаў, хатпіх барсукоў і смалепых соваў. Барсукі зваліся хатнімі зусім не таму, што жылі на хатах разам з чалавекам. He, усё было падзелена. У чалавека свая хата, а ў звера свая. Толькі звер хаваўся ад усіх і адзін ад аднаго ў патаемных у некалькі гадзінаў, a то і дзён пешай хады бярлогах і логавах. Барсукі жылі купна, паселішчамі і часта хадзілі ў госці адзін да аднаго, а калінікалі і да чалавека. I хаты іх былі дабрачыя, жвірам белым зверху пасыпаныя, дзеразой, сон-травой аздобленыя. I каля кожнай расла ці то елачка, ці то сасонка, а каторы любіў цянёк і арэхі ляшчына. Шанавалі барсукі свае хаты, таму і звалі іх хатнімі.
Чаму ж соваў нараклі смаленымі тут гэтага ніхто не ведаў. Даўно было, забылася. Мо і таму, што ўзялі моду лазіць уначы па комінах і адтуль, як з калодзежа, пужаць малых. А таксама ж і дарослых, у каго сэрца слабое і калені дрыжаць. Выхоўвалі так па сваёй мятодзе людзей: хто выжываў і не палохаўся болей, у таго сэрца здаравела і надта ж моцным рабіўся ён на ногі. Крынічкі ж не мелі пэўнага месца жыхарства. Яны хоць і былі старэйшымі за звяроў, птушак і людзей, але усё яшчэ лічылі сябе і маленькімі, і маладзенькімі. Жанчыны ведама, як таксама ведама кожнаму, што крынічкі вечныя, і вельмі любяць гуляць, тан-
чыць. Хуценька гэта перанялі і мясцовыя людзі: у старажытнасці былі яны надта ж песенныя ды музычныя. Крынічкі прывучылі. Бралі людское паселішча ўкруг, зразумела, не абміналі і звярыпае і птушынае, самі хапаліся за рукі і дзень цэлы, пачынаючы з вясны, вадзілі карагоды. Спявалі песні з прыпеўкамі, перасмешнічалі з сонцам. Л калі крынічка стала ў карагод і пачала танчыць, якія ж гэта ногі трэба мець, каб не найсці разам з ёй у скокі. I совы ж дарэмна мышэй пе елі. Крынічкі, само сабой, і плакалі, але толькі зрэдку. I толькі таму, што кожны, хто мае вочы, хоць раз у жыцці павінен і паплакаць. Таму што ў вачах закладзены нейкі вельмі старажытны боль і сум душа ўсяго іспага, а яе час ад часу трэба ўмываць. Вось чаму і ўсе слёзы на свеце салёныя каб цела чысцейшым было. Пэўна, і сама зямля нарадзілася з нейчых чыстых слёз. Таму некаторыя людзі так горка плачуць па сённяшні дзепь. Плачуць немаўляты яівчэ ў сваю самую першую хвіліну з’яўлення на свет: нібы загадзя абвяшчаюць: плакаў, плачу і буду плакаць. I не ўгаворвайце мяне, і не прасіце.
Дзяцей усё ж угаворваюць і шкадуюць, а несуцешныя крыніцы пазбаўляюць правазвацца крыніцамі. Іх праганялі прэч і перараблялі: малсшжая крыніца-плачка ручай, вялікая рымза рэчка. Л тую, у каторай буйныя і трохі зеленаватыя слёзы, рабілі калодзежам. Л іншую выпраўлялі на неба, каб услугоўвала яна там некаму: была коўдрай, была хмарай, а калі ўжо назапасіць столькі слёз, піто нікому і ў далонях не сабраць і не ўтрымаць пралівалася дажджом.
I зноў жа, усім было добра. Усё і тут, на зямлі, і там, на небе ураўпаважана. Крыпічкі заставаліся крынічкамі, парадкавалі упрыгожвалі і цешылі зямлю. Там, дзе яны аказвалі сябе, абавязкова прарастала, набягала і прылятала нешта жывое і ўсмсшлівае. Вось і тут, у гэтым краі, дзе блукалі і танчылі крынічкі, лрычэсвалі асаковыя косы зямлі, спляталі з незабудак, смолак і бяссмертніку вянкі, праклалі вялікую дарогу, злучылі тры сталіцы. Адна, само сабой, сталіца тутэйшага краю хатніх барсукоў, блукаючых крыпіцаў і смаленых соваў. Каму належалі дзве іншыя не
ведалі і не мкнуліся ведаць. Бо вельмі шанавалі сваё і на ўвесь свет услаўляліся, як самыя вольныя і вясёлыя людзі. Тыя другія дзве сталіцы на крынічнай мове нават адпаведную грамату склалі: Край блукаючых крыніцаў вольны кут з вечнымі людзьмі.
Толькі на свеце няма нічога вечнага. Вечнасць знікае, калі адлятае воля, перастае гапарыцца сваёй хатай, танчыць і сняваць свае песні. Так, пэўна здарылася і тут. Ці то багата ўжо крынічак ператварылася ў ручаі і рэкі, ці то паспяшаліся выпраўляць іх хмаркамі на неба, на Млечпы Шлях, на Вялікую Мядзведзіцу і проста направа і налева адорваць імі кожнага, хто толькі пажадае. Неўпрыкмет і няўзнак густым грабянём з чужой і хцівай галавы так прычасалі гэты вольны і спеўны кут, што крынічкі пачалі прападаць, знікаць самі па сабе. I засталося іх толькі дзве ці тры хопіць пальцаў на адной руцэ, каб палічыць.
I тыя стаіліся, перасталі не толькі вадзіць карагоды і танчыць, нават ціхенька спяваць прыпеўкі на сваёй празрыстай мове. Пайшлі пад зямлю, упрочкі з родпага кута шукаць леппіай долі і болып літасцівага ж, пэўна, і дбайнага гаспадара. I тады заплакалі ўжо тут пе крыніцы, а людзі, заклікаючы іх вярнуцца. Ды хто і калі вяртаўся з-пад зямлі, каго падымалі з таго свету чый-небудзь жалобны голас і самая шчырая сляза. Але слёз у людзей было багата. Так-сяк з горам папалам наплакалі яны, напоўнілі адну-адненькую крынічку. Толькі яна аказалася горкай і, каб нс засмучаць людзей, таксама некуды сышла, як яе ні ўгаворвалі, як ні ўмольвалі: горкая, але нашая, свая.
Сышла. А праз год-два, пашкадавала мо тутэйшых людзей, аб’явілася зноў. I зноў была яна горкай, таму і зноў знікла, але не сышла стаілася, рассыпалася кроплямі сярод жвіру, каляровых глін, каранёў елак, арэшын і травы светаянніку. Потым апамяталася і доўга тыя кроплі пясок, травы і дрэвы прасіла вярнуць ёй, угаворвала ранішнія росы сабрацца разам, сысціся, зліцца ў крынічку. I яны сыходзіліся, асабліва вясной, як толькі пачыналі светла бедаваць і соладка плакаць клёны ды бярозы. Збягаліся ў адно са смутку і радасці
КНІГІ ОНЛАЙН
