Час збіраць косці
Віктар Казько
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 340с.
Мінск 2014
Вось у такі час, калі я сам знаходзіўся па сёмым небе ад восеньскай прыгажосці, быў у далёкім космасе, калі мая душа пакінула зямлю, пазбавілася надзённасці і адляцела на невядомую ёй планету, пайшла ў падарожжа ў сусвет, ён упершыню і адведаў, прыйшоў да мяне. Рыжы руды каток, а папраўдзе, не каток, а кацяра, такі ён быў вялікі, зграбны і шыкоўны. I бласлаўлёнае боскае святло запала ў яго рухомае і зіхаткое, што дыямент, вока. Ен асвяціў мяне тым сваім святлом, якое маюць толькі звяры разумныя, хоць і нямыя, у снакойным і суцяшальным паглядзе якіх сёння больш спачування і дабрыні, чымсьці ў знаёмым і нават блізкім табс чалавеку.
Дзякуй табе, усявышні, за стварэнне гэтага найвялікшага паразумення, за гэтую еднасць і повязь гаваркога і мітуслівага, сквапнага і хіжага ўсярэдзіне чалавека і бязмоўнай, але спагадлівай і добразычлівай, з такой глыбіішай раўнавагай і адвечным спакоем істоты. Калі б не яна, куды б памкнула наша душа, да каго б прыпала, дзе б супакоілася, асабліва сёння, такой глухой і журботнай парой. He дарэмна ж і зусім не выпадкова шмат хто з нас сёння ўспомніў пра братоў сваіх меншых. I шануе іх часам болып за роднае дзіця, болып за бацькоў сваіх. Аддае ім апошняе, што мае ў хаце, моліцца на іх і хавае іх, калі яны адыходзяць, як хавалі з веку ў век людзей, пакуль не збіліся з тропу, і слязінку горкую пралівае. Добра, добра, каты і сабакі, рыбы, птушкі і звяры, што вы не «гома сапіенс» (ніводная ж малпа замежная не
стала «гома сапіенсам»), што вы не навучыліся яшчэ гаварыць, a то мы вас, глядзі, і ў парламент бы выбралі. Хаця і так выбралі, выбралі. Але вы аддзелены ад нас, ад чалавека моўнай перагародкай, моўнай мяжой, таму мы і вучымся ў вас зямной любові і дараванню.
Хаця я асабіста і сумняваюся, што вы аддзелены ад нас моўнай мяжой. Я часта гавару з сабакамі і катамі, і нават з лясной мурашкай пад дрэвам, і з самім дрэвам. I сёнпя куды часцей, чым з людзьмі гавару. Атрымліваецца само сабой, мімаволі. Гэта зноў жа сёння нейкая ўнутраная патрэба, a мо і загад ці насланнё. А мо ў адным з сваіх жыццяў я быў народжаны сабакам, катом ці птушкай. А кожны з нас, як сцвярджаюць дасведчапыя людзі, праходзіць праз трынаццаць увасабленняў, трынаццаць жыццяў. Як нагадалі мне, я дажываю сваё адзінаццатае. He маладзён, час ужо і розуму набрацца. Шкада, толькі два жыцці засталося. Той, хто мне дараваў іх, даў носцака і апусціў на зямлю, мог бы быць і болып пічодрым. Колькі ж гэта істот існуе на зямлі. У якіх толькі скурах і абліччах я не пахадзіў, не папоўзаў, не паплаваў, не палятаў па нашай планеце. А там, глядзі, і планетай пажадаў бы стаць, самой матухнай-зямлёй, сонейкам... Во, мо таму толькі і дадзена трынаццаць жыццяў, далей бы ўжо быў перабор.
Перабор, ведаю, саромеюся, а ўсё роўна прагну, прагну. Ненаедны, ненасытны, ненажэрны. Хацелася, вельмі б хацелася стаць нават і неграм сталых гадоў і забыцца на сваю рускую ці беларускую мову ў энным сваім жыцці, легчы ў пампасах пад пальму і чакаць, калі ўпадзе на цябе какос, пабыць белым чалавекам. Пераўтварыцца ў пчалу ці мурашку і перазімаваць гэтую зімку ў вуллі ці мурашпіку. А вяспой, як пырсне квеценню яблыня ці груша, абламаць свае пчаліпыя крылы ў ружовай квецені, насыціцца нектарам жыцця адамавага вечнага дрэва, парадніцца, паяднацца і з ім. Мо б з мяне атрымалася лепшае дрэва, чымсьці чалавек.
Ёсць, ёсць у мяпе патрэба быць і дрэвам. Закаханы, зачаравапы дубам. Асабліва люблю яго на схоне дня і каля ракі, сярод лета, калі ачахнс всцср, зробіцца мяккім сонейка. Ён
тады як бы выпускае з брані пракавечнай кары і лубу сваю душу і робіцца такім зразумела-чалавечым, такім чалавечым. Я прыпадаю да яго пакарабачанага, дзе дык і знявечанага маланкай тулава і слухаю, слухаю гаворку, жальбу і радасць вечнасці і нетраў зямных. Іншы ж з дубоў жывс тысячагоддзі. I не дрэва гэта, а сусвст. Ад каранёў да макаўкі на кожным метры свая ўласная планета. He кожная хата можа пахваліцца гэтым. Нс ўсё то хата, што з коміна дым ідзе, як і не ўсё то чалавек, што здольны смеціць і куродыміць і ў вадзе бурбалкі рабіць.
Толькі не падумайце, што я зусім ужо абнахабеў, прагну адрадзіцца дубам і жыць тысячагоддзі. Няварты я такога шыкоўнага падарунка, такой літасці, хаця за свае гады і добра адубелы і задубелы. Дый брыдоты ўва мне рознай за тыя ж гады як у добрым піве пены, мо і болып пены, чымсьці піва таго. He, не варта мпой спусташаць і паганіць зямлю. Калі выпрэ парным надвячоркам з такога дуба душа мая, будзе як тады. Баюся атруціць каго-небудзь, хто прыпадзе да мяне са спадзяваннем і надзеяй. Яго агорне маёй журбой і смуткам, еднасцю пракавечнага і прыгожага, і мне не дадзена ведаць, што адужае, што пераможа. Мо нехта ў маім тым атрутным дыханні і захлынецца, сканае. Пракляпе мяне.
Ядловец ціхае рахманае і някідкае, як і сам тутэйшы чалавек, дрэўца альбо кусцік. Гнецца, а не ламаецца, нязлоснае, але ж і калючае. I не без адчування прыгажосці, уласнай годнасці, вечназялёнае. На іншых дрэвах усё шышкі ды шышкі ці ліст, што блінец. А тут каралі на грудзях, ягады. Чыстае і на чыстым расце, не ннецца, каб выставіцца, паказаць сябе. Наадварот, імкнецца куды-небудзь схавацца, сысці з вачэй, але не ў гушчар ці багну нейкую, а стаць дзе-небудзь на ўскрайку балотца, дзе глеба ўжо не такая тлустая, тарфяная, болып пясочак ды пясочак, як на палетках у чалавека, дзе-нідзе і каменьчык, валун абымшэлы пракінецца. Адным словам, гэта дрэўца нашай пуставатай увогуле зямелькі, яно аздабляе яе ціхім смуткам і ціхай радасцю свайго існавання, асабліва не смеціць і не надта хварэе, трывушчае, бо спадзяецца толькі само на сябе, на каго ж болып у лесе дрэву, што
гонар мае, спадзявацца. I сіла, і моц у ім вялікія, касмічныя, кутку таму, дзе ядловец месціцца, прыдатнае і аберагальнае, бо азонам дыхае, міюю ўтвораныя над маёй жа неабачнай галавой сваімі пальчыкамі-голачкамі дзіркі ў небе лапіць. I ў лазні хворых і старых амалоджвае, гоіць наша грэшнае цела, як грахі адпускае, здымае тры скуры, як напава народжанага на свет зноў пускае.
I зрэдку, бсз крайняй ужо па тос патрэбы не падыходзіць чалавек з сяксрай ці нажом да ядлоўцу. Калі толькі жыве доўга і жыць яшчэ думае. Зрабіць той жа венік галінку, другую адрэжа, ці на пугаўё ўжо па ўвесь свой век пусціць, рыбак вуду, што адна на ўвесь свет, адладзіць, каб нахлыстам галаўнёў ды язёў падманваць і аднаго за адпым цягаць з ракі, з быстрака. Л яшчэ, на піры жыцця, калі заколе кабана і свежапіпа ў яго завядзецца, бо ііа ўсім свеце пяма лепшага дрэва для вяндленпя, чымсьці ядловец. Леппіы дым свой дым, што табс ж вочы выядас. Есць у дыме ядлоўцу вялікая горыч і такая ж асалода. I ніякай рыбіне, таму ж язю на паўпуда ці галаўню пе дасць ён гнісці ні з галавы, ні з хваста, бо чыстае, чыстае гэта дрэва, без псоты і шкодных чараў.
Я палюбіў ядловец яшчэ ў пастушках, калі натыкаўся на яго ў цяні і адлучанасці паміж фапабэрыстых гонкіх хвой, цнатлівых бслых бяроз. Нешта адзінае, братняе было ў нашай долі. I я не саромеўся зазірнуць у яго тумановыя напрыкапцы лета вочкі-ягады. Нешта вельмі патаемнае і схаванае для мяпе было ў тых яго вачах, нейкі заклік і папярэджанне адначасова. Я зазіраў як бы за край нечага, мяжу нейкую і аддаваўся мроям, бо не всдаў і шмат чаго не разумеў у гэтым жыцці. Нс разумеючы сябе, бязмежна любіў усё тое, што бачылі мас вочы, чулі вушы, усё, куды ступала мая нага і імкнула свядомасць, ііс разумеючы, што гэта так яна толькі абуджаецца, што так я толькі нараджаюся на белы свет. Іду па ім пакуль піто толькі павобмацак, вуіпамі і вачыма.
Я гаварыў з гадам балотным, вужом, гадзюкай і мядзянкай нават, калі незнарок сыходзіліся нашы сцежкі, а болып усё ж знарок, бо, як усе малыя у дзяцінстве, вельмі любіў, праг хадзіць па вастрыі пажа. Укус жа мядзянкі лічыўся ў
нашым краі невылечным, смяротным. Я не ведаў тады, што гэта самая бяскрыўдная істота з усіх, якія існуюць на зямлі, і жахаўся яе, ледзь не страчваючы прытомнасць, і цягнуўся да яе.
He ведаю чаму, але мядзянкі ўпадабалі старыя, добра палітыя крывсю часоў недалёкай яшчэ вайны акопы. Мо япы і нараджаліся, адліваліся з той крыві, як адліваецца з пчалінага воску царкоўная свечка па нябожчыку. I палескі, не парослы яшчэ травой забыцця жвір бруствсра акопчыка, быў ім нечым пакпіталт алтара. Яны ўзыходзілі з таго жвіру, з крыві чырвопаармейцаўі немцаўі гадзінамі нерухомай свечкай, не спярэшчаным літарамі пергаментам, пасланнем з таго свету, грэліся на крыху ўжо засмужаным вечарам сонейку.
Абміраючы, забываючы сябе, я падкрадваўся да іх, жах і страх падштурхоўвалі і кіравалі міюй. Вялікі нечалавечы страх і незямпая воля і загад. I жаданне зведаць гэты страх да донца, прайсці праз яго і вярнуцца. I каб пазбавіцца яго, а яшчэ з-за неверагоднай шчымлівай цікаўнасці: што ж гэта такое перада мной, я пачынаў гаварыць з імі. Пытаўся ў іх:
Хто вы, адкуль і навошта? Ці маеце вы права жыць толькі на згубу людзям?
Канечне, адказу не было. Але ж вы разумееце, я гаварыў не з мядзянкамі, а з самім стваральнікам, першатворцам усяго існага. I, ачмураны страхам, я чуў, я чуў, як мовіць мне ў адказ, шапаціць, асынаючыся ад майго прыхаванага, сціснутага подыху сівы палескі пясок, мовяць не мядзянкі, а мядзянаствольныя палескія хвоі, у шатах якіх ходзіць пужлівы, як і я, сцішаны вецер.
I я чуў, той вецер і пясок даносілі да мяне голас мядзяпак. Я чуў словы. Словы, пра якія я забыўся, не спазнаўшы іх, не зведаўшы. Забыўся, як толькі з’явіўся на свет, зайшоўся першым крыкам ад пякельнага агню, нясцерпнага маім вачам святла, зямнога жаху і болю, набыў і абраў жыццё. To было маленне. Маё маленне напярэдадні жыцця. I маленне мядзянак дараваць ім жыццё. Яны прадчувалі маё з’яўленне і ўжо загадзя плакалі. Яны ведалі мой характар і звыч-
кі. Яны всдалі, піто я жорсткі і бязлітасны і тое, што я ўжо ёсць, я азваўся.
Я іду. Я нішчу ўсё, на іпто ці на каго ўпадзе маё вока, куды ступіць мая нага. He яны, а я іх смерць. Я не дарую ім ужо таму, што яны не падобны па мянс, а болып з-за чалавекалюбства, што вымагае ад мяне справядлівасці, паўсюдна адной толькі справядлівасці. Якое ж гэта нахабства і разбурэнне ўсяго: пазбаўляць чалавека жыцця, кусаць да смерці чалавека. Смерць, смерць вам, бяскрыўдныя, незразумелыя мне, нспадобныя на мяне мядзянкі.
КНІГІ ОНЛАЙН
