Час збіраць косці
Віктар Казько
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 340с.
Мінск 2014
А руды, любы мой каток, Божухна-светы, ляціць. Хто там каўкае, што каты не лятаюць. Яшчэ як лятаюць. Праўда, не
па сваёй ахвоце. Як надараецца гэта і з людзьмі, і не ў cue, a наяве. У свой час я таксама лятаў. Як сказаў знаёмы яўрэй: усе мы трохі кацманаўты.
Наша прызначэнне мо больш усё ж лятаць, чым хадзіць па зямлі. I я часта лавіў сябе на небе. Здаецца, іду сабе як нармалыіы чалавек па вуліцы ці па лесе, час ад часу спатыкаюся нават, думаю, што сёння буду есці. I раптам гляджу я ўжо на небе, лунаю пад аблокамі. Вачам сваім не веру. He можа такога быць. Я ж толькі што рассадзіў аб пакручасты хваёвы корань вялікі палец на правай назе. Палячыў сваімі лекамі ў цяньку пад прыкрыццём хвоі. Палец яшчэ ж пічыміць, крывавіць. А я ўжо лётаю. Высока ўнізе, асмужаны летам, гойдаецца ў прывідным мроіве, плыве пада мной горад і лес. Так не тое, што палец скрывавіць можна, але і галаву скруціць, вязы звярпуць. I я ссаджваю сябе з неба на зямлю. Ссаджваю, хаця і пікада развітвацца з небам, але па зямлі мне мелася процьма неадкладнай работы. Бяру ў рукі сякеру ці рыдлёўку, a то і проста палку, іду спраўляць тую работу.
I, згадваючы сёння той далёкі свой час, я ўпэўнсны: хлусяць вучоныя людзі, калі сцвярджаюць, што малпа стала чалавекам, калі ўзяла ў рукі палку, хутка рушыла наперад. He, не паперад, малпа пайшла зноў да сябе па зваротным шляху. Недарэмна мы мроім наяве і снім у сваіх снах, што лятаем. Нашы палёты гэта сум па тым, што мы маглі раней, а потым развучыліся. Сум па тым, піто не адбылося, з чым мы размінуліся. Сум па незваротным. I ў нашай душы шмат такога суму, ад яго мы ідзем на забойства і гвалт. I ўсё болып і болып нсзваротнага, чымсьці абяцапага наперадзе.
I, наглядаючы за тым, як ляціць па небе руды лабасты каток, а ляціць ён прыгожа, выразна хіжа, як колісь, я ўспамінаю, што я таксама аднойчы паспрабаваў укінуцца ў неба і паляцець да сонца. Збег са школы з нейкага нудотнага ўрока, на якім мы якраз і праходзілі, чаму птушкі лятаюць, а чалавек не. Пайшоў у чыстае поле. Было бабіна лета. Па небе ляцела павучынне з маленькімі павучкамі касманаўтамі на ім. Павучкі ўзышлі па прыбрапым ужо іржышчы. Зямля радзіла другі раз у год, радзіла жывой істотай і выпраўля-
ла яе ў палёт, у неба. Сярод поля на ўзгорку стаяў стары вятрак з пустымі праёмінамі сатлелых па баках дошак. Я быў заможны ў дзяцінстве, у ім па вёсках яшчэ меліся ветракі.
У сярэдзіне ветрака я знайпюў табаку. Яна правяльвалася, падвешапая за цыбатае будылячча ўніз галавой і дурманна і чаравальна плакала, сыходзіла жоўтай вільгаццю і трохі гаркавым тытунёвым пахам восені. Я адламаў два ці тры найболып сухія лісты, прамяў у далоні. Вырваў з дзённіка ненавісны мне аркуш, на якім, што тлустая жаба, чамусьці чырвоная толькі, разлеглася двойка. Скруціў сабе цыгарэту, прыпаліў. Запалкі меліся, я пасіў іх заўсёды з сабой нават у школу, як носіць іх заўсёды пры сабе кожны вясковы чалавек, калі нават і не курыць: ці мала якая патрэба будзе. I я быў запаслівы, хоць курака з мянс яшчэ той, так, за кампанію. Вучань пачатковай школы і курыць толькі вучыўся.
Прыпаліў сваю самакрутку, добра даў дыму, выйшаў на паветра. Агледзеў усё гаспадарчым, у прыжмурку, вокам. Усюды на маёй зямлі быў парадак. Усё прыбрана, скошана, звезена з поля. Непакоіцца няма чаго. I я прылёг на іржышчы, дзе трохі было пасыпана мякіны. Разам з мякінай на зямлю трапіла, пэўна, крыху і зерня, мо нехта і спецыялыіа сыпануў, мышкам і птушкам. Зерне прарасло і ўзышло зялёным маладым лапікам аксаміту. Я ляжаў на тым сакавітым лапіку, як на пуховай мяккай пярыне, паглядаў, як на тонкай павуціпцы адрываецца ад іржышча і адлятае ў вырай лета. Вяртасцца зноў на зямлю ужо шэрым восеньскім покрывам, як першым прымаразкам. Ляцелі ў нікуды маленькія, з мурашынае вока, сумныя і дбайныя павучкі. Нада мной хадзіў кругамі ў чыстым і вусцішным небе коршак, стары, бо не траціў дарэмна сілы, не махаў без патрэбы крыламі. Пісаў і пісаў нешта на небе мне ці то яшчэ каму. Самотна круціўся, тужліва памахваў небу сівымі крыламі дзедаўскі вятрак. Рабіў ухаластую, па вясковай старэчай звычцы. I нават пры халастой хадзе ў яго натруджанай сярэдзіне нешта як пастрэльвала, разладжана патрэсквала, слізгацела, перакочвалася. Ён як бы хацеў нешта мовіць мне, нешта перадаць з глыбінь свайго веку. Намагаўся перадаць, сказаць, і
здавалася ўвесь час, што вось-вось скажа. Лле слова ў яго ніяк не складвалася. He атрымлівалася слова, мо таму, ілто зажыўся ўжо, забыўся на слова ці з’еў яго разам з зубамі і цяпер толькі шапялявіў.
Я пасмоктваў сваю самакрутку, прыслухоўваўся да яго старэчага крэкту, і па шчацэ ў мяне кацілася сляза, як нехта разворваў мой не вельмі чысты твар. Мо тая сляза была і ад дыму, ад пранізлівых паміральных пахаў паміраючай у ветраку табакі. Пахаў, якія наносіў на мяне сцішаны восеньскі ветрык, а мо ад чаго-небудзь і зусім іншага. Ці мала чаго здольны надумаць вучань пачатковай школы, калі асабліва выразна на кожным кроку відно, колькі ж на гэтым свеце недарэчнасці, абуральнай несправядлівасці. I так карціць перайначыць гэты свет, каб хоць сопца не так рана заходзіла, болып доўжылася лета, каб назаўсёды зніклі ўсе крыўды, знік боль, бацькава папружка і ўласныя горкія слёзы. Хочацца перакроіць свет, а нс даюць. Расці, вучыся, гавораць. Навоіпта ж расці, чаму вучыцца: трываць і плакаць ціпіком?..
Нсчакана для сябе я ўзпяўся на ногі са свайго пуховага ложка, кінуўся да крылаў ветрака. Прымерыўся і, не выпускаючы з рота самакрутку, аберуч ашчаперыў сухуіо з вострымі стрэмкамі дошку. Я быў на крыле. I крыло лёгка, бы нейкую пушынку ці таго ж павучка, адарвала мяне ад зямлі і панесла, памкнула ў неба. Я ляцеў, аж іскры з рота сыпаліся, з поса і вушэй ішоў дым. Якая радасць, якое шчасце! Але яны нс вельмі доўжыліся. Як усякая радасць і шчасцс. Адно імгненне, хаця яно падалося мне вечнасцю. Жыццём, якое я да гэтага часу ўжо зведаў. Я знаходзіўся на недасягальнай вышыні і быўтам заўсёды. Я заўсёды жтолькі лятаў і маё прызначэнне на гэтым свеце толькі лятаць. Я не вярнуся болып на зямлю, я не зраблю на ёй болып ні кроку. Бо пе хачу хадзіць на бядзе і крыўдзе. He жадаю.
Але на сваю бяду, на сёмым ад шчасця небе і, здаецца, на сёмым небс ад зямлі знайшоўся ўсё ж чорт і пацягнуў мяне за нагу. Я падкурчыў нагу, каб адбіцца ад таго чорта. Спачатку, праўда, адшукаў вокам каршука, які застыў на адным месцы, назіраў за мпой з пеба. I адразу ж вока тое на зямлю нада мной, мо хацсў развітацца з ёй, апошні раз паглядзець
на яе. Паглядзеў і ўсё. На тым усё і скончылася. Хацеў развітацца з зямлёй, а развітаўся з нсбам. Абзямлячыўся, ацаглініўся другі раз і без усякай цагліны.
Сапраўды, мяккая ты, мяккая, матчына зямелька, але і цвёрдая і на мой дзіцячы густ.
А руды каток аказаўся больш удалы за мяне. Сапраўдны касманаўт. Ён узняўся ў неба куды вышэй за ветраны млын, што стаяў на нагорку сярод сівога іржышча. Мо то быў мой стары знаёмец, вятрак майго дзяцінства. Рансй, яшчэ на маёй памяці, яго тут не было. Яго адшукалі недзе на глухім Палессі і нядаўна перавезлі сюды. Перавезлі і нанава склалі. Нсмавсдама навоіпта. На пацсіпку дуіпы псйкаму навастворапаму магнату-прадпрымалыйку. Чалавску, здаецца, таксама моцна ацагліненаму, але пе бсз пачуцця прыгожага і нечага незвычайпага ў дупіы. Толькі вось непярэліўкі атрымаліся. Што адышло, тое ўжо беззваротпа адышло.
Млып на новым месцы адмовіўся не тое піто малоць, a нават стагнаць, круціцца. Мёртва, як помнік сівой даўніне, застыглі ў небе яго адноўленыя маладыя крылы і не краталіся. Па старой, пэўна, сваёй памяці з усяго свету набеглі сюды толькі мыіпы. Мо і з Палесся прыйшлі, адтуль, дзс млын стаяў рапей. Гэта ж у нас завядзёнка такая: дзс млын там і мышы, а япічэ і галубы. I руды коцік адразу ж упадабаў хадзіць сюды на паляванне. А мо і жыў нейкі час там. Ніхто б цяпер пс прызнаў у ім таго нягеглага, адзін толькі вялікі лоб ды вочы лупатыя, коціка, якога некалі хацелі ўтапіць і думалі, што ўтапілі ўсё ж.
Гэта быў дзікі, ганарысты паляўнічы кот-прыгажун. Hi адна хата, ні адна гаспадыня не прынялі яго пасля таго, як ён выбавіўся з вады. Яно і зразумела, навошта вясковай хаце нейкае мокрае і прыблуднае кацянё, сваіх няма куды падзець, плача па іх рэчка. Лііпняга і ката па сённяшнім дні не надта пракорміш. I дарэмна амаль тыдзень хадзіў ён ад хаты к хаце.
Скробся ў дзверы, імкнуўся зазірнуць да людзей і лашчыўся да хатніх кошак, маліўся на кожную і сцвярджаў, іпто ёп іх сын. Усюды яго толькі білі, адусюль гналі. Нават маці
родная адмовілася ад яго, пе пажадала прызнаць. Рачная ж вада змыла з яго знаёмыя ёй пахі. Каток стаў чужым усяму беламу свету. Чужым і лішнім. I ён пайшоў у прочкі ад родных хат.
Зямля, лес, прыбярэжныя кусты лазы і чаромхі, што не паспела яшчэ адцвісці, каліна і бузіна ў квецені прынялі, укрылі і схавалі на нейкі час катка. Такім чынам, можна сказаць, што гідкае рудое кацянё з вады-бяды трапіла ў раскошу жыцця. Сабе пад хату яно знайшло і абрала старую барсуковую нару. Барсукі з тае нары, як і наогул з гэтых краёў, зніклі яшчэ па-за памяццю людской. Зніклі, як у свой час маманты. I як ім было не знікнуць, калі на аднаго зайца ў лесе ці качку на вадзе мсханізавапы батальён людзей са стрэльбамі і сабакамі шныпараць. 3 таго свсту выпараць усё жывое гатовы. I за барсуком, яго гаючым салам да самога Бога, на неба дзерціся не палянуюцца.
Перасцярога, па маю думку, усяму таму жывому, што з’явіцца пасля нас: голымі, як камсчіь, з’яўляйцеся, каб не было з вас чаго ўзяць, карыснае нешта паймець. I іншы раз, гледзячы на нашу зямлю, густа засеяную камянямі, валунамі, мімаволі думаеш, што такое ўжо зведала наша Зямля. Камяні на нашых палетках гэта бывальцы, былыя людзі, болып разумныя за нас. 3 іх ні сала, ні мяса. I яны яшчэ адродзяцца, перакінуцца ў людзей, калі мы з вамі паразумнеем.
А ціхіх барсукоў у нашым ляску ператапілі на сала. Як яны гілакалі горкімі слязьмі, калі людзі здабывалі сабе тое сала. Адно, на ўспамін іх душы, засталіся іх хаты. Барсукі ладзілі іх на доўгую і патаемную жытку, у некалькі паверхаў на выпадак нечаканай паводкі і іпмат дзвярэй на раптоўны сыход, пры цёплых, як печ, каранях дрэў. I так адналіравалі хады, нібыта зацэментавалі, столькі пралілі поту, слёз, а мо і крыві, пакуль агоралі тую сваю земляную хату-нару. I час не парушыў яе. Яна захавалася ў часе і вось цяпер псрадалася рудому кацяняці.
КНІГІ ОНЛАЙН
