Чарадзейнае слова
Хрэстаматыя для пазакласнага чытання ў 3 класе
Выдавец: Беларусь
Памер: 463с.
Мінск 2022
— Яны ўсіх перарастуць,— казала бабуля.
— I маму? — недаверліва пытаўся хлопчык.
— I маму, і тату,— усміхалася бабуля. Мінуў некаторы час, і Жэнік сам пераканаўся, што бабуля гаварыла праўду.
— Тата, стань побач з маім сланечнікам,— папрасіў аднаго разу Жэнік.
Тата падышоў да сланечніка. I што ж вы думаеце? Сланечнік быў куды вышэйшы за тату!
— Хутка яны да самага неба дарастуць! — смяяўся Уладзік.
Да неба сланечнікі, вядома, не дацягнуліся, але выраслі высачэзныя. А потым зацвілі. Кветкі ў іх былі ярка-жоўтыя і, мусіць, большыя за татаў саламяны капялюш.
— А ведаеце, унучкі, чаму яны сланечнікамі называюцца? — сказала аднойчы бабуля.
— Чаму? — у адзін голас запыталі браты.
— Бо яны самі нібы сонца. Бачыце, якія агністыя іх праменні-пялёсткі! I няўжо вы дагэтуль не заўважылі, што сланечнік заўсёды паварочвае свой тварык да сонца?
Непрыкметна мінула квяцістае цёплае лета. На гародзе ўсё пачало даспяваць. Даспелі і Жэневы сланечнікі. I тады на градку пачалі прылятаць вераб’і. Яны зляталіся цэлымі чародкамі, садзіліся на сланечнікі і спрытна выдзёўбвалі з іх пукатыя буйныя зярняты. Але хлопчыкі не крыўдзіліся на птушак. На кожным сланечніку была такая безліч зярнят, што іх хапіла і птушкам, і Уладзіку, і Жэніку з сябрамі.
А самы вялікі сланечнік хлопчыкі занеслі на школьную выстаўку. Ён яшчэ і цяпер там красуецца.
Новы сшытак
Лідзія Арабей
Косцік вельмі любіў пачынаць новы сшытак. I першыя старонкі пісаў заўсёды вельмі акуратна, старанна. Літары выходзілі роўныя і прыгожыя.
Але чым далей пісалася ў сшытку, тым бруднейшыя выходзілі старонкі, крывейшыя літары.
А як перавальвала за палавіну, тут ужо невядома што рабілася. Літары пачыналі нібыта скакаць — то вылазіць зверху за лінейку, то сягаць пад яе, рабіліся нібы гарбатыя.
Косціку і самому брыдка было глядзець на сапсаваны сшытак, і ён, не дапісаўшы яго да канца, кідаў і браў новы. Але з новым сшыткам выходзіла тое самае: зноў мазаніна, крывыя літары. I зноў прыходзілася браць новы.
Аднойчы тата спыніўся каля стала, за якім рабіў урокі Косцік. Узяў у рукі адкінуты сшытак.
— Бачу, сынок, не цэніш ты людской работы,— сказаў ён.
— Якая работа! — запярэчыў сын.— Колькі там той сшытак каштуе!
— Колькі каштуе... — паківаў з дакорам галавою тата.— А ці ведаеш ты, колькі трэба працы, каб такі сшытак зрабіць?
— Падумаеш,— сказаў Косцік.— Некалькі лісткоў сашчапіць!..
— А як тыя лісткі робяцца, ты ведаеш?
— 3 паперы.
— Так, з паперы, а папера з чаго?
Косцік маўчаў.
— Папера з дрэва робіцца,— пачаў тлумачыць тата.— Значыць, каб сшытак зрабіць, трэба дрэва спілаваць... А каб дрэва спілаваць, бензапіла патрэбна... А пілу з металу робяць... А каб метал атрымаць, трэба спачатку руду знайсці... Потым вывезці яе з шахтаў на машынах, на цягніках... А машыны ды цягнікі таксама
зрабіць трэба. Так што на твой сшытак сотні людзей працуюць, а можа, і тысячы. Геолагі руду шукаюць, сталявары метал выплаўляюць, рабочыя машыны робяць, машыністы ды шафёры водзяць цягнікі, самазвалы. А для той пілы, для самазвала яшчэ і бензін патрэбен, значыць, і нафту трэба з зямлі здабыць...
Косцік слухаў тату і дзівіўся. Ён ніколі не думаў, што звычайны сшытак робяць так шмат людзей.
— А тое дрэва? — гаварыў тата.— Яно расло, можа, сто гадоў, а яго спілаваць трэба, завезці на фабрыку, каб паперу на твой сшытак зрабіць. У клетачку ці ў лінейку. А ты дапішаш сшытак да палавіны і выкідаеш... I новы пачынаеш...
«Цікава, — думаў Косцік. — Калі на звычайны сшытак працуе тысячу чалавек, то як жа на ўсё астатняе?» I ён спытаў:
— А штаны мае таксама многа людзей рабіла?
— Таксама, сынок,— адказаў тата.— Спачатку трэба было лён пасеяць ды даглядаць лён, каб вырас. Потым на станках ніткі сукаць, фарбаваць іх. 3 тых нітак тканіну ткаць, потым на машынах з тканіны штаны шыць. А станкі ж ды машыны зноў з металу робяць, а метал — з руды... Усюды праца чалавечая, каб не яна, нічога не меў бы ты, а жыў, як першабытны чалавек, у пячоры.
Косцік агледзеў свой стол. На ім ляжалі кніжкі, сшыткі, каляровыя алоўкі, ручка, лінейка. Ён узяў у рукі лінейку. I раптам уявіў, колькі людзей рабіла гэтую няхітрую прыладу. Асцярожна паклаў лінейку на стол, падсунуў да сябе недапісаны сшытак. I даў цвёрдае слова — пакуль гэтага не дапіша, новага не пачне.
Васьмёрка не ў радасць
Ганна Скаржынская-Савіцкая
Дзімка і Косцік вярталіся са школы.
— Вясна, дома не ўседзець, — разважаў Косцік. — А тут яшчэ вялікі верш на памяць трэба вучыць!
— Людміла Паўлаўна нібыта здзекуецца з нас, — згаджаўся Дзімка. — Давай удвух не вывучым. Скажам, што ў дзённіку не запісана, не ведалі.
— Атрымаць двойку ў канцы чвэрці — непрыемна, — вагаўся Косцік. — Дый мама што скажа?
— Нічога нам не будзе, — не адступаў Дзімка. — He вывучым жа ўдвух.
— Добра, тады не вучым! — згадзіўся нарэшце Косцік.
Яны разышліся. Праз гадзіну недзе сустрэліся зноў і пачалі ганяць мяч у двары. Нагуляўшыся, развіталіся і пайшлі дадому.
«Верш на памяць! — успомніў Дзімка. — Двойка ў канцы чвэрці сапсуе ўсе адзнакі. Трэба вучыць». Ён дастаў падручнік і пачаў чытаць верш.
А Косцік спакойна павячэраў і лёг спаць.
Назаўтра панурыя дружбакі крочылі ў школу. Размаўляць не хацелася. Кожны думаў пра сваё. У класе ўжо Косцік спытаў у Дзімкі:
— Верш не вывучыў?
— He, — схлусіў Дзімка.
На ўроку Косцік сядзеў як на гарачым прыску. Сэрца сціскалася, калі Людміла Паўлаўна глядзела ў журнал, выбіраючы, каго выклікаць да дошкі.
— Верш прачытае Дзіма Жук, — сказала настаўніца.
Дзімка ўстаў і пайшоў да дошкі. Ён «шпарыў» верш і амаль не памыліўся.
— Добра, — пахваліла Людміла Паўлаўна. — Пастаўлю табе восем.
Аднак васьмёрка не цешыла Дзімку: ён адчуваў, што выглядае ў вачах сябра здраднікам.
А Косцік, як толькі Дзімка сеў побач, схапіў свой ранец, не дачакаўшыся званка, выбег з класа з вачыма, поўнымі слёз.
— Што здарылася, Дзіма? — спытала настаўніца. — Чаму Косця пайшоў з урока?
— Косцік мне не прабачыць, — апусціўшы галаву, прашаптаў Дзімка. — Я толькі што згубіў сябра.
— За што не прабачыць? — дапытвалася Людміла Паўлаўна.
I яна, і вучні здзіўлена пазіралі на Дзімку. Ніхто нічога не разумеў. He разумеў і Дзімка, чаму ён так абышоўся з сябрам.
Далонькі з пушынкамі
Тамара Бунта
Уладзік зайшоў на кухню і моўчкі сеў за стол. На кухні смачна пахла: бабуля пякла блінкі. Але Уладзік незадаволена нахмурыў бровы.
— Хочаш блінок? — спытала бабуля. — Для цябе пяку!
Яна стаяла каля пліты і не бачыла, што ўнук хмурыцца.
— He хачу! — незадаволена адказаў Уладзік.
Бабуля зняла з патэльні апошні блінок і падышла да ўнука. Яна ласкава пагладзіла яго па галоўцы.
— He трэба! — зноў незадаволена сказаў Уладзік і, матлянуўшы галавой, скінуў бабуліну руку.
— Чаму ж не трэба?.. — сказала бабуля, усміхаючыся. — Я ж цябе люблю...
Яна села побач на крэсла.
— Ну, што здарылася?
«Што здарылася, што здарылася?! — сярдзіта падумаў Уладзік. — Нічога не здарылася!» I праўда: нічога не здарылася. Яму проста стала сумна. Нядаўна ён хварэў, і таму пакуль сядзіць дома. Вось яму і сумна.
— А ты мяне любіш? — раптам спытала бабуля.
Уладзік, насупіўшыся, упарта маўчаў.
— Пагладзь мяне па руцэ, — папрасіла бабуля і паклала сваю руку на стол. — Калі ласка...
Уладзік сціснуў рукі ў кулачкі і схаваў іх за спінай.
— А-а, разумею... У цябе на далоньках, мусіць, выраслі злыя калючкі, і ты баішся мяне падрапаць? — сказала бабуля.
— Няма ў мяне ніякіх калючак! — запярэчыў Уладзік. Але неяк не надта ўпэўнена запярэчыў.
— Давай праверым! — прапанавала бабуля. — Ану, пакажы свае далонькі!
Уладзік трохі павагаўся, але ўсё ж такі дастаў рукі з-за спіны і расціснуў кулачкі. Яму і самому хацелася паглядзець, ці не выраслі на яго далонях калючкі ад таго, што ён чамусьці сярдуе на бабулю.
— Ура! — узрадавалася бабуля. — Аніякіх злых калючак у цябе няма, і ты можаш смела пагладзіць мяне па руцэ!
Яна сама ўзяла руку Уладзіка і правяла ёю па сваёй.
— Ды ў цябе далонькі не з калючкамі, а з пушынкамі! — усклікнула бабуля.
— I пушынак аніякіх у мяне няма! — сказаў Уладзік, але ўжо зусім не сярдзіта.
— Як гэта няма? — здзіўлена спытала бабуля. — А чаму ж тады твае далонькі такія пяшчотныя і ласкавыя?
Уладзік памаўчаў, а потым сказаў:
— Таму што я таксама цябе люблю.
Мікіткаў сон (Скарочана)
Лідзія Арабей
На вуліцы было надта горача. Сонца пякло, награваючы сцены дамоў, б’ючы ў шыбы і адсвечваючы ад іх новымі гарачымі промнямі. Было так млосна, што не хацелася гуляць ні ў якія гульні, і хлопчыкі ў двары сядзелі як асалавелыя.
I раптам Мікіта, які заўсёды быў здатны на выдумкі, зірнуў на ўсіх павесялела і крыкнуў:
— Давайце аблівацца вадою!
Хлопчыкі ўміг ажылі, ускочылі з лаўкі і пабеглі дахаты па бутэлькі. У іх налівалі ваду, у корках рабілі дзірачкі — і бутэлька-палівачка гатова. Дзеці не раз забаўляліся такім абліваннем, і цяпер, у гарачыню, хіба можна было прыдумаць забаву весялейшую?
Скора хлопчыкі бегалі па двары з тымі бутэлькамі і аблівалі адзін аднаго. Струмень трапляў то спераду, то ззаду, то з бакоў, і скора хлопчыкі былі мокрыя з ног да галавы. Больш не было горача, але дзеці абліваліся б, мусіць, да вечара, каб іх з дому не паклікалі абедаць.
Прыбег дадому і Мікітка. Бабка аж завохкала, убачыўшы такога мокрага ўнука, пачала яго выціраць, а потым пакарміла і загадала:
— Спаць! Пасля абеду — ціхі час!
Прывык Мікітка бабку слухацца. Спаць дык спаць. Лёг у свой ложак і ўміг заснуў.
I прыснілася яму, што бегаюць яны з хлопчыкамі па двары і вадою з бутэлек абліваюцца. I так ім весела, так хораша! I раптам — галасок, тоненькі, кволы. He то скарга, не то песенька:
He магу я з дзеткамі забаўляцца
I вадой з бутэлечкі аблівацца. Прырасла я ножкаю да зямлі, Можа б ты, Мікітка, мяне паліў...
Азірнуўся Мікітка ў сне і бачыць — кветачка, што расла ў іх агародчыку пад акном, апусціла галоўку, абвяла лісточкамі, сагнулася сцяблінкаю ледзь не да зямлі і плача, але плача без слёз. На слёзы вада патрэбна, а кветачка ні кроплі вады не мае, усю высушыла пякучае сонца.
I цікава ў сне Мікітку — няўжо кветачка ўмее спяваць, гаварыць? Хіба яна жывая?
А калі прачнуўся — адразу ў двор і пад акно, туды, дзе і праўда расла кветачка. Глядзіць — ну і дзіва! Зусім як у сне — абвяла кветачка, галоўку апусціла, лісточкі вісяць; толькі нічога не гаворыць кветачка, не спявае сваёй песенькі, маўчыць. А Мікіта ж помніць тую песеньку слова ў слова:
КНІГІ ОНЛАЙН
