Чарадзейнае слова
Хрэстаматыя для пазакласнага чытання ў 3 класе
Выдавец: Беларусь
Памер: 463с.
Мінск 2022
Вярнуўся ён да бацькі маркотны.
— He ўпільнаваў— кажа,— злодзея: зноў адзін яблык сарваў...
На другую ноч сярэдні сын, Піліп, кажа:
— Пайду я пільнаваць. Быць таго не можа, каб не ўпільнаваў!
Пайшоў ён, прымасціўся на драбінах ды выцінае сабе на дудцы розныя полечкі. Усю ноч іграў, а пад дзень дужа спаць захацелася,— ён і задрамаў. Раптам праз сон чуе: нешта над га-
лавою моцна зашумела, залопала. Пакуль прачнуўся — зноў аднаго яблыка няма!
Брыдка яму ў хату ісці, ды што зробіш: не дапільнаваў злодзея.
На трэці дзень меншы сын, Іван, кажа:
— Дрэнныя з вас, браты, вартаўнікі. Вось я пайду, то на чым ні стане, а прыпільную злодзея.
Усе толькі пасмяяліся з яго гаворкі: ат, вядома, — дурань!
Набраў Іван цэлы жмут лучынак і пайшоў на варту. Сядзіць на драбінах, стружа лучынкі ды песенькі пад нос сабе мармыча. Пачало на дзень займацца. Чуе Іван — нешта здалёку зашумела. Стаіўся ён, углядаецца. Аж бачыць — ляціць да яблыні вялікі залаты птах. Падляцеў блізка і хацеў яблык схапіць, а Іван злаўчыўся ды цап яго за доўгі хвост! Вырваўся птах і паляцеў без яблыка. Глядзіць Іван, аж у яго руцэ тры залатыя пяры засталіся.
Прыбег ён у хату, пабудзіў усіх.
— Глядзіце,— кажа,— я злодзея дапільнаваў і тры залатыя пяры ў яго з хваста вырваў...
Паглядзелі браты і пачырванелі ад сораму, што не яны, а дурань славы даказаў. Узяла іх зайздрасць.
— Добра ж, — кажа старэйшы брат, — паеду я ў свет залатога птаха шукаць.
Узяў ён адно пяро для прыметы, набраў харчоў, грошай на дарогу ды паехаў.
Мінула, можа, з паўгода, а ні Сцяпана, ні птаха няма. Тады сярэдні брат кажа да бацькі:
— Паеду хіба я шукаць залатога птаха. Можа, заадно і брата знайду.
Набраў і ён усялякіх прыпасаў на дарогу ды паехаў. Мінуў цэлы год, а ні братоў, ні птаха і слыхам не чуваць. Бядуе бацька, а Іван стружа лучынкі ў запечку ды мармыча сабе пад нос:
— Трэба, мусіць, мне самому ў дарогу выбірацца.
Падумаў бацька: «Што ж, прапалі разумныя сыны, няхай і гэты, дурань, прападае». I не стаў яму пярэчыць.
Нічога не ўзяў Іван з сабою: ні грошай, ні хлеба. Толькі ўзяў трэцяе пяро, кій у рукі і ножыксцізорык, той, якім лучынкі стругаў. I пайшоў пехатою залатога птаха шукаць.
Ідзе ён, ідзе, а ўжо і вечарэць пачынае. Чуе ён воўчы голас недалёка.
Пайшоў на той голас. Бачыць — сядзіць у глыбокай яме старая ваўчыха.
— Ты чаго тут выеш? — пытаецца Іван у ваўчыхі.
— Ды вось бяда якая,— адказвае ваўчыха,— бегла на паляванне, а трапіла ў яму... Памажы мне, добры чалавек, выбрацца адсюль. Я табе, чым хочаш, адплачу. Іван кажа:
— Ты, старая ваўчыха, усюды гайсаеш, усюды бываеш: ці не скажаш мне, дзе жыве залаты птах? Калі скажаш, то вызвалю цябе з ямы.
— I скажу табе і нават завяду да яго,— просіцца ваўчыха.
— А не падманеш?
— He.
— Hy, TO глядзі.
Прынёс Іван дзве жардзіны сукаватыя, апусціў у яму. Выскачыла ваўчыха па жэрдках наверх і кажа Івану:
— Дзякую за ратунак. А цяпер сядай на мяне, я цябе хутчэй завязу туды, чым ты сам дойдзеш.
Сеў Іван на ваўчыху, тая і паджгала, не разбіраючы дарогі: па палях, па лясах, па балотных кустах. Іван толькі за вушы трымаецца, каб не скінуцца. Пераплылі мора. Бачыць Іван — стаіць на беразе мора залаты палац. Ваўчыха кажа:
— Ідзі ў гэты палац. Толькі паціхусеньку, памалюсеньку, каб нідзе і не шархнуў, бо гэта зачараваны палац: усё ў ім спіць. Апе калі ты неасцярожна дакранешся да чаго, то ўсё абудзіцца, і тады жывым табе адтуль не выбрацца. Як увойдзеш у браму, убачыш там двух сабак. Яны на жалезных ланцугах да слупоў прыкуты. Глядзі ж, не пабудзі іх, бо як забрэшуць яны, то ўвесь палац на ногі ўзнімуць. Мінеш гэтак браму, увойдзеш у першы пакой. Там вісіць меч бразгучы. Ён залаты, дарагімі камянямі аздоблены. Але ты яго не чапай, бо ён пачне бразджаць і ўсіх пабудзіць. Увойдзеш у другі пакой, там вісіць гадзіннік пявучы, і яго не чапай, а ідзі проста ў трэці пакой: у ім убачыш залатую клетку, а ў той клетцы і сядзіць залаты птах. Вымі яго асцярожна з клеткі і сам варочайся да мяне.
Пайшоў Іван у зачараваны палац. Мінуў браму з сабакамі, увайшоў у першы пакой, у другі.
Бачыць — розных майстроў тут безліч: і сталяры, і слесары, і муляры. А каля іх варта з шаблямі ды стрэльбамі. I дзе хто што рабіў, там і заснуў. Падзівіўся Іван на іх ды пайшоў далей, у трэці пакой.
Вось перад ім і залатая клетка вісіць, а ў ёй залаты птах сядзіць. Як убачыў Іван птахазлодзея, дык і на перасцярогу забыўся. Схапіў клетку, сарваў са сцяны. I тут такі звон пайшоў... Напалохаўся Іван ды назад. У другім пакоі зачапіўся знячэўку за залаты гадзіннік. Той давай спяваць, на ўсе лады выцінаць. Пабег Іван далей. Ускочыў у першы пакой, схапіў меч — вельмі ж ён прыгожы быў! А меч як забразджыць... Усё ў зачараваным палацы абудзілася. Усе кінуліся за Іванам. Ды Іван не драмаў — як страла праляцеў каля сабак і выскачыў з палаца.
Бачыць ваўчыха — бяда: Іван імчыцца на ўвесь дух, а за ім цэлая пагоня. Падскочыла да яго ваўчыха.
— Сядай, — кажа, — на мяне хутчэй!
Сеў Іван, а ваўчыха — у мора і паплыла. Пераплыў Іван мора і просіць ваўчыху:
— Скажы, дзе мае браты. Я не магу без іх дадому вярнуцца.
— Эх, — уздыхнула ваўчыха, — не шукай ты лепш братоў, бо яны цябе са свету звядуць.
— He звядуць, — адказвае Іван.
— Ну, калі ты такі смелы, то ідзі на каралеўскі двор, — там твае браты ў астрозе сядзяць. Толь-
кі глядзі, сцеражыся іх... Яны табе дабра не жадаюць.
Развітаўся Іван з ваўчыхай, падзякаваў ёй і падаўся на каралеўскі двор. Прыйшоў да караля, прывітаўся.
— Што скажаш? — пытаецца кароль.
— Выпусці маіх братоў, — кажа Іван. — Навошта ты іх у астрозе трымаеш?
Кароль кажа:
— He выпушчу. Твае браты хацелі лепшых маіх коней пакрасці.
Іван і так і сяк просіць — не згаджаецца кароль.
— Дык я выкуплю іх.
— Чым жа ты выкупіш?
Дастаў Іван з-пад світкі залаты меч:
— Вось табе выкуп.
Паглядзеў кароль на меч — спадабаўся: такога ў яго няма!
— Ну, добра, — згадзіўся кароль, — забірай сваіх братоў. Толькі болыл не пускай іх у маё каралеўства.
Забраў Іван братоў, расказаў ім, як дастаў залатога птаха, і пайшлі ўсе разам дахаты. Прыйшлі яны ў цёмны лес, браты забілі Івана, а самі забралі залатога птаха ды пабеглі дамоў.
Шмат часу мінула ці не, здарылася трапіць у той лес ваўчысе. Чуе яна — дзесьці чалавек блізка. Пабегла ў той бок і ўбачыла забітага Івана.
— Вось, — бядуе ваўчыха, — як ты мяне паслухаў! А я ж табе казала, я ж цябе навучала: асцерагайся ліхіх братоў!
Пабегла ваўчыха на высокую гару, дастала пляшачку жывой вады. Вярнулася і ажывіла Івана. Устаў ён, пацягнуўся:
— Ох, як жа я доўга спаў!
— Спаць бы табе тут век-векам, каб не я,— кажа ваўчыха.
— А дзе ж мае браты? — пытаецца Іван.
— Дома. Спяшайся хутчэй і ты дадому. Там твой бацька з радасці, што браты вярнуліся і залатога птаха прынеслі, бяседу ладзіць. З’язджаюцца да яго нават паны і каралі на дзіва глядзець. Але бацька цяпер цябе не пазнае, бо ты змяніўся ад жывой вады. Дык ты, як прыйдзеш дахаты, папрасіся да кухара за памочніка. А як зварыцца страва, то ўпусці ў яе па кропельцы жывой вады.
Навучыла ваўчыха Івана, што яму рабіць, і пабегла.
Вярнуўся Іван дадому. А там і праўда госці збіраюцца. Кухар аж разрываецца адзін — шмат розных страў трэба наварыць ды напячы для гасцей. Падышоў Іван да кухара:
— Давай я табе памагаць буду.
— Добра, — згадзіўся кухар, — памагай, бо мне аднаму не ўправіцца.
Узяўся Іван памагаць. А потым і кажа кухару:
— Ты, дзядзька, стары, змарыўся, адпачні, a я ўжо сам усё скончу.
Бачыць кухар, што памочнік яго добра стараецца, і лёг адпачыць.
Згатаваў Іван абед, уліў у кожную страву па кроплі жывой вады і пабудзіў кухара. Той панёс абед да сталоў.
Бяседнікі ядуць і стравы хваляць — вельмі ж усё смачна згатавана! Пасля абеду кліча гаспадар кухара, дае яму гасцінца і дзякуе за смачныя стравы. Кухар кажа:
— Гэта ж тут адзін хлопец у мяне за памочніка быў, дык ён і наварыў такіх смачных страў. Сам я гатаваць гэтак не ўмею.
Гаспадар кажа:
— Дык пакліч яго да мяне, трэба і яму падзякаваць.
Паклікалі Івана. Гаспадар пытаецца:
— Дзе ты навучыўся такія смачныя стравы варыць?
— Бяда ўсяму навучыць,— адказвае Іван.
— Якая ж у цябе, хлопча, бяда?
Іван і расказаў пра тое, як ён залатога птаха дастаў, як братоў у караля выкупіў і як яны яго забілі, а добрая ваўчыха ажывіла...
Стаяць браты моўчкі, белыя як палатно, a бацька пытаецца:
— Дык гэта ж ты, мусіць, мой меншы сын Іван?
— Але, — кажа Іван.— Я птаха дастаў і слова стрымаў, а яны — браты мае разумныя — ліхадзеі!
Выгнаў бацька старэйшых сыноў з дому, а з Іванам і цяпер жыве.
Сабака і воўк
Быў у аднаго гаспадара сабака. Шчыра служыў ён гаспадару, ды не агледзеўся, як пастарэў. Горш сталі бачыць яго вочы, і цяжэй яму стала вартаваць гаспадарава дабро. Тады скупая гаспадыня перастала карміць яго, а потым і зусім пачала з двара праганяць.
«Чым так жыць, — думае сабака, — лепш няхай мяне воўк з’есць».
Надумаўся ён і пайшоў у лес шукаць ваўка. Ідзе ён лесам, а тут насустрач і воўк бяжыць.
— Куды, сабака, ідзеш? — пытаецца воўк.
— Да цябе.
— Чаго?
— З’еш ты мяне, воўча...
I расказаў ён ваўку пра сваю бяду.
Бачыць воўк, што сабака надта худы — яшчэ зубы паломіць, і кажа:
— He, цяпер я цябе есці не буду. Трэба, каб ты трохі патлусцеў.
— Як жа я патлусцею, — кажа сабака, — калі мяне гаспадыня зусім не корміць?
— Нічога. Мы зробім так, што яна цябе з ахвотаю будзе карміць.
— Дзе там! — пакруціў хвастом сабака. — Гаспадыня мая вельмі скупая.
— Слухай ты мяне, — кажа воўк. — Ідзі дадому і сядзі там на агародзе. Адвячоркам, як пачне цямнець, я прыбягу і ўхаплю лепшага гаспадаровага падсвінака. Ты наробіш брэху, пабяжыш
за мною, і я табе аддам падсвінака. Гаспадар убачыць гэта і загадае гаспадыні добра карміць цябе. А праз месяц, як патлусцееш, — прыходзь да мяне, тады я цябе з’ем.
Сабака падумаў і згадзіўся.
Адвячоркам прыбег воўк, ухапіў падсвінака і павалок цераз агароды.
Тут сабака як наробіць ляманту, як кінецца за ваўком...
Пачуў гэта гаспадар, выскачыў з хаты, бачыць: воўк падсвінака валачэ цераз агароды, а сабака яго даганяе, адбірае.
— Туйга! Туйга! — закрычаў гаспадар на ўсю сілу. — Кусі яго, Лыска!
КНІГІ ОНЛАЙН
