Хронікі сям’і Храптовічаў-Буценевых
Выдавец: Галіяфы
Памер: 246с.
Мінск 2018
Алена ўзнаўлялася пасля нервовай хваробы. Яе сыну Вячаславу (Вечу) споўнілася пятнаццаць гадоў, а дачцэ Марыі (Мімі) дзевятнаццаць. Мімі таксама была вельмі блізкая да Буценевых, асабліва да Каконы, якая была ўсяго на пяць гадоў старэйшая за яе і на якую яна глядзела з кранальным захапленнем. Какона бфла яе блізкім сябрам і падтрымлівала яе цягам цяжкіх часоў у жыцці Мімі. Муж Алены, Уладзімір Цітоў, быў высокаадукаваным у розных галінах чалавекам. Пасля дыпламатычнай службы (у Канстанцінопалі і Бухарэсце) ён быў прызначаны на службу пры Двары ў якасці дарадцы па адукацыі царскага спадкаемца Мікалая Аляксандравіча. Праз два гады ён вярнуўся на дыпламатычную службу, заняўшы пасаду пасланніка ў Штутгарце, і праводзіў шмат часу ў Бадэн-Бадэне.
У тыя дні гэты нямецкі горад стаўся адным з самых модных курортаў і ўяўляў з сябе месца пастаянных сустрэч “вяршкоў” еўрапейскага грамадства. У горадзе можна было выбіраць паміж рулеткай (для тых, у каго было, што прайграваць), скачкамі (такімі ж добрымі, як і парыжскія), тэатрам з добрымі акцёрамі, канцэртнай залай або паездкамі па маляўнічых ваколіцах. Па вечарах горад асвятляла ілюмінацыя, якая па прыгажосці супернічала з сусветнымі сталіцамі. Па вуліцах каціліся элеганцкія карэты, запрэжаныя лепшымі коньмі. У асноўным гэта былі двуколкі з адным канём, якія кіраваліся ўласна ўладальнікам. Бывалі і Ka-
ляскі з двума і чатырма коньмі. Адным з самых прывабных экіпажаў была сапраўдная руская тройка генерала князя Уладзіміра Аляксандравіча Меншыкава з трыма белымі коньмі. Сярэдні конь інаходзец, глядзеў прама наперад, а бакавыя ішлі наўзгалоп з галовамі, павернутымі направа і налева. На козлах сядзеў незабывальны барадаты кучар, апрануты ў рускае адзенне.
Улетку 1859 г. Буценевы, пакінуўшы Цітовых ды іншых сваіх сяброў у Бадэн-Бадэне, рушылі ў Пецярбург. Першы прыпынак яны зрабілі ў Берліне, дзн збіраліся правесці толькі два дні. Аднак планы іх рэзка змяніліся з-за раптоўнай сур’ёзнай хваробы Апалінарыя. У сваіх мемуарах дзядуля піша, што ён не ведаў прыроды захворвання бацькі, аднак што пачалося яно нечакана і прыняло характар паступовага згасання. Ён заставаўся ў дрэнным стане два тыдні, пасля чаго дактары не рэкамендавалі працягваць падарожжа ў Расію. Яны раілі застацца яшчэ на некалькі тыдняў у Берліне, а затым жыць у любой іншай краіне з умераным еўрапейскім кліматам па меншай меры да канца зімы.
Какона, якая багоміла бацькоў, пакінуўшы мужа і дзяцей у Адэсе, умомант прыехала да ложка хворага бацькі. Яны ўсе пераехалі на некалькі тыдняў у Бадэн-Бадэн, а затым у Штутгарт, дзе пасяліліся ў доме ў Цітовых. Да таго часу Апалінарыю стала лепш, і Какона, супакоіўшыся, паехала дадому. Аднак, на жаль, здароўе Апалінарыя ўжо нельга было ўзнавіць цалкам: ён пастарэў і знямогся.
Пасля лета, праведзенага ў Бадэн-Бадэне ў кампаніі Каконы і яе сям’і, вырашылі ўсталявацца ў Парыжы, дзе можна было лёгка знайсці ўрачоў для Апалінарыя.
Такім чынам, увосень 1860 г. Буценевы разам з Барацінскімі (Каконай і яе сям’ёй) пераехалі ў прасторны дом № 21 па вуліцы Бальзака ў Парыжы. Тут хлопчыкі пачалі сур’ёзна займацца з настаўнікам Буньо ды іншымі педагогамі. Асаблівая ўвага цяпер удзялялася французскай гісторыі і геаграфіі. Гэтыя ўрокі суправаджаліся шпацырамі па гістарычных мясцінах Парыжа.
Францыя тады знаходзілася пад уладай Напалеона III, абранага прэзідэнтам рэспублікі ў 1848 г. Пасля выкарыстання арміі для задушэння палітычных хваляванняў і адмены рэспубліканскай сістэмы ў 1852 г. ён абвясціў сябе імператарам і атрымаў шырокую падтрымку народа на плебісцыце. Адной з першых
яго задач было ўтаймаваць Парыж калыску ўсіх французскіх палітычных і сацыяльных хваляванняў. Дзеля дасягнення гэтай мэты ён выдаў шэраг займальных распараджэнняў: напрыклад, камяні парыжскіх брукаванак, разгляданых як матэрыял для будаўніцтва барыкад і небяспечную кідальную зброю, былі замененыя дробным жарствяком. Для таго, каб армія магла хутка авалодаць горадам, Напалеон III загадаў пракласці ў Парыжы сетку шырокіх бульвараў. I хаця для выканання гэтага плана патрабавалася знесці даволі шмат старых будынкаў, канчатковы вынік праекта аказаўся выйгрышны горад папрыгажэў.
Барацінскія заставаліся з Буценевымі большую частку 1861 г. Тут, у Парыжы, у Каконы нарадзілася яе трэцяе дзіця хлопчык, названы ў гонар бацькі Віктарам.
Увосень 1861 г. Буценевы вырашылі пакінуць Парыж і ўладкавацца ў Адэсе разам з Барацінскімі. Какона зноў адвяла ім значную частку свайго дома. Апалінарыя пачаў наведваць найлепшы адэскі ўрач.
Міхаіл Апалінар’евіч Буценеў у шаснаццаць гадоў патсупіў у ліцэй Рышэлье найлепшую навучальную ўстанову Адэсы, a ягоны брат, трынаццацігадовы Канстанцін (мой дзядуля), працягваў браць прыватныя ўрокі.
Па заканчэнні Крымскай вайны Адэса развівалася вельмі хутка. Ажыўлены камерцыйны рух, шматлікія экспартна-імпартныя кампаніі і склады ператваралі Адэсу ў квітнеючы порт. У Буценевых і Барацінскіх было шмат сяброў у гэтым горадзе, і іх колькасць пастаянна расла. Апалінарыя наведвалі з візітамі мясцовыя афіцыйныя асобы (генерал-губернатар, граданачальнік), старыя знаёмцы і сябры, якія імкнуліся падтрымаць і падбадзёрыць яго. Цяпер гэта было асабліва важна, бо ён пачаў паступова страчваць зрок і слых.
У лютым 1862 г. дваццацідвухгадовая Мімі Цітова выйшла замуж за князя Льва Аляксандравіча Чарнышова ў Парыжы. Какона, найбліжэйшая сяброўка Мімі, брала актыўны ўдзел у падрыхтоўцы да гэтага цудоўнага і вясёлага вяселля. Мімі і Леў былі выдатнай гарманічнай парай. На жаль, іх шчасце было кароткім. Праз два гады, пасля кароткай хваробы, муж Мімі раптоўна памёр, літаральна за некалькі тыдняў да нараджэння іх першынца, які быў названы ў яго памяць Львом. Усе гэтыя падзеі, захава-
ныя ў доме Барацінскіх у ліставанні Мімі і Каконы, раскрываюць нам крыштальна чыстую душу Мімі і ўсю буру пачуццяў, звязаную са знаёмствам з князем Чарнышовым, іх каханне, яго смерць і нараджэнне іх сына. Мімі надзвычай пашанцавала, што ў яе была такая кузіна, як Какона, якая была не проста старэйшай сястрой для яе. Толькі Какона, з яе сардэчнасцю і любоўю, магла аказваць Мімі настолькі неабходную ёй падтрымку. Сумна, што як Мімі, так і Веча Цітовы памерлі даволі маладымі, да смерці іх бацькоў. Мімі не выйшла замуж у другі раз, і яе жыццё ў далейшым складалася даволі нешчасліва. Яна памерла ў 1838 г„ ва ўзросце трыццаці васьмі гадоў. Яе сын Леў памёр нежанатым у дваццаць восем гадоў. Веча ніколі не ажаніўся і адышоў у трыццаць пяць гадоў. Такіім чынам, унашыя дні ўжо няма нашчадкаў гэтага цудоўнага роду, некалі так блізкага Буценевым.
У жніўні 1862 г. у Каконы нарадзілася чацвёртае дзіця дачка Леаніда (Лілі), названая ў гонар дачкі Віктара (замужам за князем Л. П. Вітгенштэйнам). Праз два гады, улетку 1864 г„ Буценевы вырашылі з’ехаць з Адэсы. Здароўе Ападінарыя працягвала пагаршацца: катаракта пашкодзіла абодва яго вокі і ён практычна нічога не бачыў. Ягоны ўрач у Адэсе параіў яму паехаць у Вену да вядомага хірурга-афтальмолага, які мог выдаліць катаракту. Яны пасяліліся ў найлепшым венскім гатэлі, і знакаміты хірург правёў аперацыю прама ў нумары. Аднак, да расчаравання Апалінарыя, пасля доўгага перыяду знаходжання ў поўнай цямрэчы і пасляаперацыйных перасцярогаў стала відавочна, што аперацыя не прынесла паляпшэння зроку. Праз некалькі месяцаў яны пераехалі ў Штутгарт, каб быць бліжэй да Цітовых, дзе паспрабавалі звярнуцца да іншага афтальмолага. Другая аперацыя аказалася таксама няўдалай. Праз некалькі месцаў трэцяя аперацыя вярнула нарэшце Апалінарыю трохі зроку. Упершыню за апошнія два гады ён змог нарэшце пабачыць на сваім пальцы заручальны пярсцёнак. Затым ягоны зрок палепшыўся настолькі, што ён змог пазнаваць людзей. Ягоная глухасць таксама была сур’ёзнай праблемай. Ён мог чуць толькі калі яму нешта казалі прама ў вуха, што, канчне, ускладняла яго ўдзел у любой размове. Цікава адзначыць, што з цягам часу, калі здароўе яго пагаршалася, ён станавіўся ўсё больш і больш цярплівы і пакорлівы свайму лёсу. Будучы ўважлівым да іншых,
ён клапаціўся толькі пра тое, каб не прыносіць турботы блізкім. Ён казаў, што абсалютна шчаслівы, што хвароба дала яму магчымасць больш думаць пра Бога і быць бліжэй да Яго.Ён праводзіў даволі шмат часу ў малітве. Ён з любоўю і ўдзячнасцю думаў пра родных і блізкіх, пра сяброў і знаёмых, з якімі сустракаўся ў жыцці.
Ад ягонай хваробы болып за ўсіх пакутавала яго жонка Марыя. Часам падавалася, што яна фанатычна шукае для яго спакою і найлепшых урачоў. У 1864 г. яны зноў пераехалі ў Парыж, і, як і раней, Какона і яе сям’я пераехалі таксама. Менавіта ў тое знаходжанне ў Парыжы Віктар барацінскі замовіў вядомаму мастаку Вінтэргальтэру партрэт Каконы. Гэты цудоўны партрэт, які заставаўся ў сям’і Барацінскіх, захоўваўся ў дачок Каконы ў Італіі і такім чынам перажыў рэвалюцыю. Ён дастаўся маёй цётцы Каці Ону, якая, у сваю чаргу, адказала яго мне з умовай, каб я захаваў яго ў сям’і. Гэтая карціна, безумоўна, самы прывабны сямейны партрэт у маім доме.5
Цягам хваробы Апалінарыя часта наведвалі яго былыя калегі, прыхільнікі з ліку замежных дыпламатаў, атаксама сябры і сваякі. Кожны з такіх візітаў прыносіў яму шчасце і радасць. Ён ніколі не скардзіўся навакольным на свой стан. Наведнікі былі ўражаныя яго пакорай і ўменнем радавацца жыццю.
Ён з вялікай цікавасцю слухаў (пакуль яшчэ мог хоць трошкі чуць), калі нехта з хатніх чытаў яму навіны. Будучы лібералам, ён вітаў любыя навіны, звязаныя з лібералізацыяй кіравання ў Расіі і з любымі паляпшэнямі стану насельніцтва. Асабліва Апалінарый захапляўся царом Аляксандрам II, які праводзіў тады ўмерана ліберальную палітыку. Адмена ім прыгоннага права ў 1861 г. (на чатыры гады раней знішчэння рабства ў Амерыцы), увядзенне выбарных пасадаў у мясцовым самакіраванні, адкрытыя судовыя працэсы і падобнае усё гэта віталася Апалінарыем з энтузіязмам. У сваіх мемуарах мой дзядуля згадвае наступную гісторыю, што ілюструе гуманны характар кіравання Аляксандра II. У тыя гады адбыліся знакамітыя пратэсты пецярбургскага
5 Вінтэргальтэр быў знакамітым мастаком і асабліва вядомым партрэтыстам. Адна з самых вядомых яго карцін, “Імператарка Яўгенія і яе двор”, экспануецца ў Луўры. Многія іншыя яго партрэты выстаўленыя ў музеях па ўсім свеце.
КНІГІ ОНЛАЙН
