Хронікі сям’і Храптовічаў-Буценевых
Выдавец: Галіяфы
Памер: 246с.
Мінск 2018
Дзядуля праслужыў на “Стральцы” два гады, пасля чаго ён быў пераведзены ў марскую часць, закватаравалую ў Пецярбургу, дзе зноў пераехаў у тую ж кватэру, дзе жыў ягоны брат Міша. У 1868 годзе ён узяў удзел у паходзе ў Бразілію на фрэгаце “Данской”. На зваротным шляху, у час прыпынку ў Францыі, ён адведаў у Парыжы аўдавелую Мімі Чарнышову, якая жыла там са свякроўю, сястрой нябожчыка-мужа і сваім чатырохгадовым сынам Львом.
Шлях у Бразілію пралягаў праз Лісабон і Мадэру. У паходзе ўздоўж бразільскага ўзбярэжжа яны заходзілі ў Баю і Рыа, а затым выправіліся назад у Еўропу. Для працяглага зваротна-
10 Гэтая з’ява выклікана павольнай разрадкай накопленай электрычнасці.
га шляху на борт карабля ў Рыа былі пагружаныя пятнаццаць жывых быкоў у якасці запасу правізіі. (Сістэма пагрузкі была, напэўна, вельмі нязручнай для бедных жывёлаў, бо на борце некаторых з іх давялося вяртаць да жыцця).
Па флоцкіх законах, капітан карабля меў абсалютную ўладу над кожным членам экіпажа. Дзядуля прыгадвае, як быў пакараны матрос, які скраў грошы ў таварыша: ён быў прысуджаны капітанам да пяцідзесяці ўдараў розгамі. У прысутнасці ўсёй каманды прысуджанага паклалі на лаўку тварам уніз, і двое матросаў нанеслі па дваццаць пяць удараў розгамі па ніжняй частцы яго спіны даволі крывавае відовішча.
Цягам усяго паходу на караблі праходзілі розныя вучэнні, уключаючы вучэбную стральбу. Па прыбыцці ў англійскі порт Плімут усе кадэты, улучна з дзядулем, здалі экзамены і былі гатовыя да ўзвядзення ў афіцэры. Пасля кароткага візіту ў Бадэн, дзе ён бачыўся з Танай, дзядуля вярнуўся ў Кранштадт. На афіцыйную цырымонію ўзвядзення ў афіцэры на борт “Данскога” прыбыў асабіста імператар Аляксандр II. Кожны з кадэтаў быў асабіста прадстаўлены гасудару. Аляксандр, спыніўшыся перад дзядулем, спытаў: “Сын Апалінарыя Пятровіча?” Дзядуля стаяў па стойцы смірна і па ўставе не павінен быў вымавіць ні слова, і, акрамя таго, пытанне было адрасаванае не яму, а капітану. Ён з жахам заўважыў, што капітан сумеўся і не ведае, як адказаць, а імператар ужо прайшоў далей. Праз два тыдні, падчас візіту да Цітовых, яго дзядзька Уладзімір паведаміў яму, што імператар гаварыў яму, што ўзвёў яго пляменніка ў афіцэры.
Пасля двухмесяцовага адпачынку, які ён правёў у Давілі ў Францыі з Каконай, сваёй маці, Мімі Чарнышовай і яе сынам Львом, дзядуля вярнуўся назад у Кранштадт.
Дзядуля ўспамінае, з якім задавальненнем ён катаўся на сваім ровары, адным з першых у Кранштадце. У 1868 г. толькі што вынайдзеныя ровары былі навінкай. 3 цяжкімі драўлянымі коламі, сталёвымі “шынамі” і педалямі, умацаванымі наўпрост на пярэднім коле, гэтыя няўклюдныя машыны былі празваныя “косткатрэсамі” (“костотрясамя”). Тым не менш дзядуля любіў свой ровар, тады адзіны ў Кранштадце.
3 Кранштадта яму было даволі зручна і хутка дабірацца да Пецярбурга і бачыцца са сваім братам Мішам, дзядзькам Mi-
хаілам і цёткай Аленай Храптовічамі, з Цітовымі, са старой княгіняй Гагарынай і яе дочкамі Алінай і Танай. Я ўжо згадваў, што дзядуля з асаблівай любоўю і захапленнем ставіўся да Мішы. Ён асабліва цаніў у браце сціпласць і непрэтэнцыёзнасць, яго пазбяганне незаслужаных выгодаў. Ён успамінае, як яны аднойчы пайшлі разам з ім на дабрачынны вечар, дзе была арганізаваная латарэя на карысць бедных. Сплаціўшы тры рублі, кожны меў права выцягнуць згорнутую паперку пустую або з указаннем прыза. Пустыя паперкі зноў кідаліся назад у барабан. Мішу пашанцавала ён выцягнуў паперку з галоўным прызам: цалкам укамплектаванай тройкай з коньмі, каляскай і вупражжу. Міша ціха скруціў квіточак і кінуў назад у барабан...
Дзядуля таксама адзначае ў сваіх успамінах, што Міша асабліва клапаціўся пра маці, увесь час удзяляючы ёй увагу. Ён праводзіў разам з ёю ўвесь вольны час, уключаючы адпачынкі.
Позняй вясной 1870 г. з дзядулем здарыўся прыступ малярыі. Ён узяў сабе трохмесячны адпачынак для лячэння за мяжой. Ён накіраваўся прама ў Швейцарыю да сваёй маці, якая жыла ў Дывоне на французскім баку мяжы. Міша быў з ёю. Два браты пачалі лячэнне на мясцовым курорце.
Пасля таго, як аўдавела, Марыя Буценева жыла ціхім жыццём і бачылася ў асноўным са сваімі дзецьмі, сваёй сястрой Аленай Цітовай, сваім братам Міхаілам Храптовічам і найбліжэйшымі сябрамі. Дзядуля згадвае, што яна была летуценніца ад прыроды і жыла ў сваім уяўным свеце. Яна мела добры слых і любіла спяваць, акампануючы сабе на піяніна. У яе быў таксама тонкі мастацкі густ, і яна добра малявала і пісала маслам.
Цягам некалькіх гадоў яна знаходзіла задавальненне, працуючы над сваім missal (малітоўнікам) рукапісам, які фактычна быў ілюстраваным дзённікам. У сярэднявеччы такія малітоўнікі звычайна пісаліся манахамі. Некаторыя з такіх кніг былі сапраўднымі творамі мастацтва. Кожная вялікая літара ўяўляла з сябе складаны арнамент. Старонкі былі аформленыя ў мудрагелістыя віньеткі і суправаджаліся маляўнічымі мініяцюрамі з пераплеценымі сюжэтамі.
Какона аднойчы ўбачыла такі арыгінальны малітоўнік у доме адной са сваіх знаёмых і вырашыла зацікавіць сваю маці падобным мастацкім праектам. Спершага яна сама пачала працаваць
над кнігай Новага Запавету, ілюструючы яе мініяцюрамі сваіх дзяцей і сцэнамі з жыцця яе сям’і. Марыя хутка ўзяла прыклад са сваёй дачкі, некалькі змяніўшы яго. Яна запісвала гісторыю сваёй сям’і, перамяжоўваючы нататкамі пра бягучыя падзеі. Найбольш важныя запісы рабіліся на асабліва багата ўпрыгожаных старонках. Гэты дзённік прынёс у яе жыццё радасць на многія гады.
Марыя, падобна, успадчыніла талент да малявання ад сваёй маці Караліны (Рэнеты) Храптовіч. Даволі цікава, што яе дачка Какона перадала гэты талент сваёй дачцэ Вользе Барацінскай таленавітай партрэтыстцы ў чацвёртым пакаленні.
На жаль, абодва дзённікі (Каконы і яе маці) зніклі ў Шчорсах у час Першай сусветнай вайны.
У той час, калі Марыя з двума сынамі заставалася ў Дывоне і дзядуля папраўляўся там ад малярыі, Какона з сям’ёй жылі ў некалькіх мілях ад іх, на Жэнеўскім возеры. Натуральна, бачыліся яны вельмі часта. Дзядулю асабліва падабалася кампанія сваяка і калегі па флоцкай службе Віктара Барацінскага, а таксама яго старэйшага брата генерал-фельдмаршала Аляксандра Іванавіча Барацінскага, які служыў у рускай арміі на Каўказе. (Ён быў адным з тых, каму ўдалося ўзяць у палон вядомага правадыра горцаў Шаміля ў 1858 г.). На адпачынкуўЖэневе разам з ім былі яго жонка Елізавета, яе бацька грузінскі князь Дзмітрый Арбеліяні, двое іх прыёмных дзяцей з французскай гувернанткай і няняй, сябар сям’і, сляпы стары па прозвішчы Сяргееў, і некалькі слуг.
Адной з гэтых прыёмных дзяцей была грузінская дзяўчынкасірата, бацькоў якой забілі горцы. Дзяўчынка падабралі салдаты Кабардзінскага палка, камандзірам якога быў князь Аляксандр Барацінскі, і ён узяў дзіця на выхаванне. Цяпер дзяўчыне было шаснаццаць гадоў, і яна адрознівалася выключнай прыгажосцю. (Праз некалькі гадоў яна выйшла замуж за Васілія Львовіча Нарышкіна).Другім прыёмным дзіцем быў сямігадовы хлопчык Пеця, сын селяніна з-пад Курска, які быў узяты на выхаванне княгіняй. Яна проста багоміла яго і наняла яму вельмі добрую няню. (На жаль, па звестках дзядулі, калі ён пасталеў, то стаў неверагодным нягоднікам).
У пачатку жніўня 1870 г. падышоў час фельдмаршалу вяртацца ў Расію. Дзядуля, чый адпачынак таксама падыходзіў да канца, атрымаў запрашэнне далучыцца да сям’і Барацінскіх,
на што ён адказаў згодай. Вакол Барацінскіх, людзей шчодрых і сардэчных, было заўсёды шмат сяброў і знаёмых, якім яны дапамагалі тым ці іншым чынам. У гэтым падарожжы іх суправаджалі сляпы Сяргееў, маладзён па імені Смірноў і сяброўка Каконы Марыя Зубава. Акрамя іх быў яшчэ польскі лакей (“набыты” ў Храптовічаў у Шчорсах) і некалькі рускіх слуг.
Дзядуля цудоўна прабавіў час, вандруючы з гэтай вясёлай кампаніяй, для якой часам прычаплялі да цягніка адмысловы вагон. Па просьбе фельдмаршала дзядуля узяў на сябе клопаты пра багаж усёй кампаніі. Асабліва запомніўся яму самы доўгі чамадан з усіх якіх-кольвек ім бачаных, які належаў Марыі Зубавай, якая не магла нават думкі дапусціць пра тое, каб скласці свае шматлікія доўгія сукенкі. Фельдмаршал запрасіў дзядулю вандраваць у адным купэ разам з ім. Гэта было асабліва прыемна, бо фельдмаршал быў цудоўным апавядальнікам, а ягонае жыццё было напоўненае дзівоснымі прыгодамі і сустрэчамі. Болып за тое, ён быў чалавекам ліберальным, з шырокімі поглядамі і празорчым палітычным мысленнем.
Са Швейцарыі яны праехалі праз Турын у Венецыю, дзе спыніліся на некалькі дзён у Hotel d’Europe. Паміж трапезамі, за якімі яны ўсе сустракаліся, кожны быў вольны распараджацца сваім часам па-свойму. Дзядцля скарыстаўся гэтай шчаслівай магчымасцю для таго, каб падрабязна агледзець горад і наведаць усе мясціны, пра якія ён чытаў раней у кнігах. Ён прыгадвае, як аднойчы ўвечары фельдмаршал наняў некалькі гандолаў (на адной з якіх былі спевакі) і запрасіў усю кампанію на плаванне па каналах. Яны вярталіся ўжо пры месяцовым святле.
3 Венецыі яны накіраваліся ў Трыест на караблі, а затым на цягніку праз Грац у Вену. Там фельдмаршал планаваў спыніцца на некалькі дзён у гатэлі Zum Elephant, які быў вядомы яму сваёй добрай кухняй. Тут дзядуля, які спяшаўся вярнуцца ў Пецярбург, быў вымушаны развітацца з фельдмаршалам і яго сям’ёй і паехаў у Пецярбург праз Варшаву.
Цягам наступных двух гадоў, у 1871—1872 гг„ дзядуля вучыўся ў Марской акадэміі ў Пецярбургу. Там ён жыў у вялікай кватэры, найманай Барацінскімі, у тым жа самым доме Шувалава на Махавой № 8, дзе жылі і Храптовічы. У Акадэміі ён наведваў лекцыі і практычныя заняткі па матэматыцы, гідралогіі, астра-
номіі, геадэзіі і пад. Праз два гады, у верасні 1872 г., ён закончыў першым у сваім выпуску і быў узведзены ў лейтэнанты. Ён падаў прашэнне пра доўгатэрміновае плаванне і ў той жа час пра чатырохмесячны адпачынак, на які ён меў права.
У той жа час яго брат Міша толькі што атрымаў сваё першае прызначэнне за мяжой сакратаром рускага пасольства ў Парыжы. Маці іх у той час жыла ў Рыме ў добрай кватэры, якую для яе знайшла і ўладкавала Какона. Таму дзядуля спачатку накіраваўся ў Парыж правесці там тры тыдні з братам (канечне, па дарозе туды ён спыніўся на тры дні ў Бадэн-Бадэне, каб сустрэцца са сваім сябрам Танай і яе маці). Міша, у сваю чаргу, зрабіў усё магчымае, каб ягоны брат атрымаў задавальнене ад знаходжання ў Парыжы. Ён пазнаёміў яго сас ваімі сябрамі, правёз па наваколлі, запрашаў яго ў тэатры і частаваў выдатнымі стравамі ў найлепшых французскіх рэстаранах.
КНІГІ ОНЛАЙН
