Хронікі сям’і Храптовічаў-Буценевых
Выдавец: Галіяфы
Памер: 246с.
Мінск 2018
Дзядзя Міша жыў у невялікай кватэрцы ў крыле пасольскага будынка на rue de Crenelle (там цяпер усё яшчэ знаходзіцца пасольства СССР), дзе і спыніўся дзядуля. Пасол, князь Мікалай Аляксеевіч Арлоў (жанаты з княжной Трубяцкой), быў вельмі прыемны і гасцінны чалавек. Ён і яго жонка былі вельмі добрыя да дзядзі Мішы і дзядулі. У той час у Парыжы знаходзілася шмат рускіх сяброў і прыяцеляў, у тым ліку страых саслужыўцаў і сяброў дзядулевага бацькі Апалінарыя. Усё гэта прыносіла шмат задавальнення і сяброўскага камунікавання ў жыццё братоў Буценевых.
У канцы 1872 г. дзядуля пакінуў Парыж і з’ехаў у Рым, каб правесці тры месяцы, якія ў яго засталіся, са сваёй маці. У Марыі ў гэты ж час гасцяваў яе ўлюбёны ўнук Віктар Барацінскі, давераны ёй Каконай. Марыі падабалася жыць у Рыме ў сваёй кватэрына via San Nikkolo di Tolentino № 24 побач з Piazza Barberini. Недалёка адтуль на via Sistina жыў яе брат Міхаіл Храптовіч са сваёй жонкай. Трохі далей, на Piazza de Spagna, жыла Мімі Чарнышова з сынам Львом. Менавіта тады ў яе пачаў развівацца паркінсанізм, ад чаго яна ў выніку стала інвалідам.
Толькі два гады прайшло з той пары, як Рым стаў сталіцай аб’яднанага каралеўства Італія. У палацы Квірынале, былой рэзідэнцыі Пап, цяпер жыў кароль Віктар Эмануіл II. У Рыме мала што змянілася ён заставаўся правінцыйным горадам з насель-
ніцтвам у 220 000 чалавек, малой колькасцю новых пабудоў і, насупраць, вялікай колькасцю паркаў, садоў і проста пустыроў. Жыццё падавалася павольным і лянівым, і заўсёды адчувалася атмасфера італьянскай joie de vivre, са спевамі, што раздаваліся на вуліцы ціхімі вечарамі.
Дзядуля назапасіўся кнігамі і пачаў свае пешаходныя шпацыры па Рыме. Ён ужо бываў тут у часы свайго дзяцінства і таму быў як дома. Ён меркаваў, што ў гэтым горадзе ён пачынае адчуваць мастацтва іначай, нашмат бліжэй да сэрца.
Так жа, як і ў Парыжы, у Рыме была свая руская калонія. Адны прыязджалі сюды толькі на зіму, другія на больш доўгі тэрмін, і многія былі сябрамі або знаёмымі Буценевых. Там працавалі скульптар Антокальскі, мастакі Рэйман, Папоў, Броннікаў і пад. Дзядуля наведаў іх усіх, а таксама і мясцовых спецыялістаў у мастацтве, такіх як П’етра Эркола Вісконці, былы дырэктар Ватыканскага музея і стары сябар яго маці. Рускае пасольства ўжо не размяшчалася ў Palazzo Guistiniani, дзе яно месцілася пры яго бацьку. Яно цяпер было ў Palacco Rondanini, і, натуральна, руская праваслаўная царква пераехала туды ж. Дзядулю было вельмі прыемна бачыць іконы, замоўленыя яго бацькам у Брулова, і вялікі дыван са Смірны, таксама ахвяраваны Апалінарыем.
Парэшткі старажытнага Рыма аказалі на дзядулю меншае ўражанне, чым рымскае мастацтва Сярэднявечча, Рэнесансу, барока XVII ст. і ракако XVIII. Яго надзвычай закранула прыгажосць фрэсак Рафаэля ў Ватыкане, Мікеланджэла у Сіксцінскай капэле і Пінтурычыа у царкве Санта Марыя дэль Папола.
Дзядуля любіў такія невялікія загарадныя шпацыры разам з маці, калі яны часта выходзілі з карэты і ішлі пехам. Па вечарах яны часам чыталі адно аднаму ўголас або дзядуля ішоў у госці да сваякоў або сяброў.
Хутка яму прыйшла да галавы думка наведаць іншыя італьянскія гарады, але для таго, каб не пакідаць сваю маці надоўга, ён вырашыў здзейсніць некалькі кароткіх паездак, напрыканцы якіх ён кожны раз вяртаўся ў Рым.
Першым такім яго падарожжам была паездка ў Фларэнцыю. Там ён сустрэў вельмі прыемнага італьянца, які патраціў на дзядулю цэлы дзень, паказваючы яму славутасці горада. Яны прайшлі праз Mercato Nuovo, павольна абышлі Piazza della
Signoria, унікальную ў сваёй велічнай прыгажосці, затым агледзелі Or San Michele і Duomo кафедральны сабор, дзе ўважліва вывучылі бронзавыя дзверы, вырабленыя ў 1403 г. майстрам Гіберці. Пасля таго, як яго італьянскі сябар з’ехаў, дзядуля правёў у Фларэнцыі яшчэ два дні, большую частку часу у галерэі Уфіцы. На шляху ў Рым ён спыніўся на суткі ў Сіене і на некалькі гадзін у Арвіета, дзе агледзеў сабор.
Пасля двух тыдняў у Рыме ён выправіўся ў другое падарожжа, на гэты раз у Асізі, Перуджу, Пізу, і вярнуўся ў Рым па беразе мора праз Чывіттавекіа. Да таго часу дзядуля ўжо быў перагружаны ўражаннямі і звесткамі ў галіне італьянскага мастацтва з яго рознымі стылямі, перыядамі, школамі і накірункамі. Прыйшоў час размеркаваць усё гэта ў памяці, зноў і зноў звяртаючыся да прыемных успамінаў.
Яго трэцяе і апошняе падарожжа мела асаблівы характар прыгажосць прыроды пераважала тут над творамі мастацтва. На гэты раз ён выправіўся на поўдзень у Неапаль, Кастэламарэ і Сарэнта. Да таго часу яго дзядзя Міхаіл Храптовіч з жонкай Аленай пераехалі з Рыма ў Неапаль. Дзядуля быў цёпла сустрэты і прадстаўлены іх сябрам. Ён наведаў Пампеі і накіраваўся ў Кастэламарэ, пра які захаваў успаміны ранняга дзяцінства. Адсюль ён паехаў найпрыгажэйшай узбярэжнай дарогай у Сарэнта, чароўны маленькі гарадок на беразе Неапалітанскага заліва. Тут ён сустрэў двух сваіх рускіх сяброў, Аляксандра Барацінскага і Мікалая Звегінцава з іх маладымі жонкамі. Большасць маладых рускіх лічылі Сарэнта самым цудоўным і рамантычным месцам у Італіі, таму там звычайна было так шмат рускіх турыстаў, што італьянскія вулічныя хлопчыкі ў спадзеве атрымаць манетку беглі за імі след у след, пяючы рускія песні, напрыклад, “Вот мчнтся тройка почтовая..
Вярнуўшыся затым на некалькі тыдняў у Неапаль, ён наведаў оперу і з цікавасцю назіраў паўднёвую публіку. Калі ім падавалася, што голас спевака гучаў нездавальняюча, гучны воклія “Шуш!” які раздаваўся сярод публікі, мог прывесці няўдачлівага спевага ў паўнейшае замяшанне. Іншым разам, калі адна са скрыпак аркестра сфальшавала, некалькі галасоў закрычалі: «La terza viola!» (трэцяя скрыпка), што прымусіла беднага музыку абсалютна засмуціцца.
Вярнуўшыся ў Рым, дзядуля правёў там некалькі тыдняў, а затым, у пачатку 1873 г., вярнуўся ў Пецярбург.
“Вершнік”. 1873 г.
Калі дзядуля вярнуўся ў Пецярбург, яго ўжо чакала прызначэнне ў доўгатэрміновае плаванне, прашэнне пра якое ён падаў некалькі месяцаўтаму. Ён быў прызначаны на велічны 1070-тонны драўляны кліпер “Вершнік”, аснашчаны да таго часу дадатковай паравой машынай. Камандаваў караблём капітан Навасільскі, а ўсяго на караблі было сто пяцьдзясят афіцэраў і членаў каманды, амаль адна моладзь, самым старым з якіх быў трыццацішасцігадовы капітан. На жаль, капітан Навасільскі аказаўся не надта сімпатычным чалавекам. 3 самага пачатку было заўважана, што ён быў грубы, з вялікай ганарыстасцю і яму падабалася прыніжаць іншых людзей.
У ім не было нічога асабліва брыдкага, аднак наўрад ці англічанін назваў бы яго джэнтэльменам. Яму не ўдалося заваяваць дастатковага аўтарытэту з самага пачатку, і ён не заслугаваў павагі афіцэраў і каманды. Самым горшым аказалася тое, што яму не ставала адвагі, і з гэтым давялося змірыцца цягам усяго двухгадовага плавання.
На “Вершніку” не было святара, як гэта звычайна бывала на іншых вялікіх караблях, але ў абавязак аднаго з самых паважаных і ўлюбёных афіцэраў уваходзіла ладзіць агульныя малітвы перад карбельнай іконай. Карабельны ўрач Лігорыус, эстонец з Дэрпта, быў адным з самых папулярных афіцэраў, які шмат зрабіў для стварэння на борце карабля атмасферы блізкасці і сяброўства. Ён быў шырока адукаваным чалавекам, з цудоўным пачуццём гумару і ладаваў з усімі. Да таго ж, у яго быў добры слых, і ён часта граў на фартэпіяна да ўсеагульнага задавальнення. Яго тонкія і адчувальныя пальцы імгненна падбіралі на слых любыя мелодыі.
У канцы 1873 г., пасля адплыцця з Кранштадта, карабель праследаваў ужо знаёмым для дзядулі маршрутам праз Данію, Англію, Францыю і Атлантычны акіян у Бразілію (Рэсіфі і Пернамбука), куды яны прыбылі ў лютым 1874 г. Затым,
узяўшы на борт некалькіх малпаў і папугаяў, яны павярнулі назад і накіраваліся на паўднёвы захад праз Атлантыку, на гэты раз у Кейптаун. Адтуль яны адплылі праз некалькі тыдняў, і, перажыўшы некалькі моцных штармоў у Індыйскім акіяне і прайшоўшы паміж выспамі Суматра і Ява, спыніліся ў Батавіі (сучасная Джакарта, Інданезія). Затым яны выправіліся ў Сінгапур, што ўразіў іх стракатасцю нацыянальнасцей: індыйцы, малайцы, в’етнамцы, еўрапейцы, кітайцы. У чэрвені 1874 г. яны прыбылі ў Ганконг, а затым, праз тыдзень, у японскі порт Нагасакі.
Там дзядуля быў уражаны горадам абсалютна японскім, без драбнюткага прызнаку еўрапейскай культуры. Адтуль яны адплылі на Уладзівасток у жніўні 1874 г. і ў рэшце рэшт вярнуліся ў японскі порт Іакагама, буйны горад, на адлегласці ў дваццаць міль ад якога знаходзіўся Токіа.
Іакагама быў міжнародным портам, і ў ім моцна адчуваўся ўплыў заходняй цывілізацыі. Там былі добрыя гатэлі ў англійскім стылі, каменныя дамы і крамы. У порце кіпела напружанае жыццё і заключаліся многія гандлёвыя здзелкі. Мясцовыя японскія грошы не выкарыстоўваліся ў міжнародным гандлі, таму аплата здзяйснялася або ў мексіканскіх далярах, або ў паперах IOU. Гэтыя паперы, адпаведным чынам запоўненыя і падпісаныя замежным пакупніком з указаннем яго імені і назвы карабля, японскія гандляры прымалі з гатоўнасцю. Існавалі кітайскія мянялы, якія прымалі IOU і найлепшым чынам разлічвалі плацяжы да задавальнення абодвух бакоў, з’яўляючыся для гэтага на борце карабля і збіраючы грошы.
Прыпынак у Іакагаме аказаўся даволі працяглы, і дзядуля скарыстаўся ім, як звычайна, каб агледзець як мага болей і сустрэцца з рознымі людзьмі ў час ваіх візітаў у Токіа.
Сярод многіх іншых дзядуля ўспамінае пра маладога і прыемнага рускага яўрэя Г. Гінзбурга, які ўмацаваўя ў Японіі ў якасці пастаўшчыка вугалю для рускага флота. Гэты чалавек працягваў сваю выгадную справу амаль цягам трыццаці трох гадоў, да пачатку Першай сусветнай вайны, пасля чаго ён перасяліўся ў Парыж. Пасля паўторнай сустрэчы з дзядулем ужо ў Францыі Гінзбург пачаў аказваць матэрыяльную дапамогу семінарыі Св. Георгія ў Парыжы. Дзядуля з захапленнем адгукаўся пра Гінз-
бурга, які быў культурным, інтэлігентным, рознабакова адукаваным і здольным чалавекам з залатым сэрцам і да таго ж цудоўна шчодрым.
Гінзбург ніколі не перайшоў у праваслаўе, тым не менш у яго было глыбокае веданне і разуменне праваслаўя, якое ён набыў за шмат гадоў жыцця ў Японіі. За гэты час ён наблізіўся да праваслаўя, часта сустракаючыся са знакамітым місіянерам айцом Мікалаем Японскім (пазней кананізаваным), якога ён горача любіў, паважаў і якім захапляўся.
КНІГІ ОНЛАЙН
