Хронікі сям’і Храптовічаў-Буценевых
Выдавец: Галіяфы
Памер: 246с.
Мінск 2018
Чатырохгадовая Таня (названая ў гонар сваёй хроснай Таны Гагарынай) была яшчэ занадта малая, каб цалкам усвядоміць, што азначае смерць маці для ўсёй сям’і, але моцны ўплыў на яе аказалі змены, што адбыліся з яе братам і сёстрамі і бацькам. Яна не магла трываць выразы глыбокай роспачы на іх тварах. I яна старалася з усіх сілаў сваёй дзіцячай непасрэднасці і радасці дапамагчы ім перажыць гэтую роспач. Ніколі раней яна не праяўляла такой кранальнай увагі да бацькі, такой любові і прывязанасці. Яна садзілася да яго на калені і пачынала гладзіць яго па шчаках, цалаваць яго рукі, расказваць нешта, спадзеючыся змяніць роспачны выраз на ягоным твары.
Затым, менш чым праз паўгода пасля смерці маці, маленькая Таня захварэла на запаленне лёгкіх. Яе тэрмінова перавезлі з Бешанковічаў у Маскву ў спадзеве на лепшую медыцынскую дапамогу. Але паколькі антыбіётыкаў у тыя дні яшчэ не было, нават самыя лепшыя дактары не маглі ўратаваць яе жыццё. Яна
памерла ў сакавіку 1888 г., праз два тыдні пасля пачатку хваробы. Маленькую дзяўчынку пахавалі ў Данскім манастыры ў адной магіле з яе маці.
Я не буду далей спрабаваць апісваць тут, як гэтая другая смерць, якая наступіла так хутка пасля першай, паўплывала на сям’ю. У лісце да сваёй сястры Каконы, напісаным праз два тыдні пасля Танінай смерці, дзядуля піша, што яго адзіным жаданнем для яго самога і трох яго дзяцей было б “памерці ўсім разам з тым, каб уся сям’я пакінула гэты свет!”
Буценевы правялі зіму 1888 г. у Ялце, дзе з імі была і маці дзядулі Марыя. Незамужнія сёстры бабулі Веры Вара і Соня Ільіны і трэцяя цёця Каця Левашова з сям’ёй жылі непадалёк, таксама як і некаторыя сябры (Марыя Аляксееўна Качубей, Марыя Аляксандраўна Муханава (ад нараджэння Баранава), графіня Кацярына Паўлаўна Баранава ды іншыя). Аднойчы ў канцы студзеня дзядуля паклікаў траіх сваіх дзяцей да сябе ў пакой на размову. Ён сказаў, што яму як удаўцу вельмі цяжка быць адначасова і бацькам, і маці для дзяцей і што, бо мацярынскі клопат вельмі важны і незаменны для іх у гэтым узросце, ён вырашыў ажаніцца з Кацярынай Паўлаўнай Баранавай, якая будзе любіць яго і ўсіх дзяцей. Пры гэтым ён дадаў, што зробіць ён гэта толькі пры згодзе кожнага з трох дзяцей. Нягледзячы на шок, выкліканы гэтай нечаканай заявай, дзеці адчулі, што калі іх бацька гэтага хоча, то гэта несумненна пойдзе на карысць сям’і. Усе трое ўсталі, абнялі і пацалавалі свайго бацьку і сказалі, што яны згодныя.
Гісторыя распавядае, што дзядуля зрабіў прапанову сваёй нявесце ў рэальна флоцкім стылі: “Ратуйце тонучы карабель!” Яна пагадзілася і сапраўды ўратавала!
Вяселле адбылося ў тым жа годзе на наступную нядзелю пасля Вялікадня ў алупкінскай царкве каля Ялты. Жаніху быў 41 год, яго нявесце 31. Яго дзеці сталі называць яе мамай (хаця сваю маці яны называлі “мамаша”).
Калі наблізілася лета, уся сям’я пакінула Ялту. Бабуля Марыя з’ехала да Каконы ў Груноўку. Дзядуля, бабуля12 і дзеці пераехалі ў Васільеўскае, маёнтак бабулі, які яна нядаўна атрымала ў спадчыну ад сваёй цёткі княгіні Чаркаскай.
12 Так мы называлі другую жонку дзядулі.
Васільеўскае размяшчалася на поўдзень ад Масквы на Маскоўска-Курскай чыгунцы, у трыццаці трох вярстах ад станцыі Лапцева, побач з Тулай. Адносная блізкасць ад Масквы (каля ста вёрстаў) і легкадаступнасць зрабілі яго ўлюбёным прытулкам для дзядулі і яго сям’і. У самім доме не было велічы і элегантнасці Бешанковічаў. Дом складаўся з дзвюх пабудоў, уз’яднаных паміж сабой пераходам. Усе пабудовы былі драўлянымі з прыгожымі тэрасамі. Дзеці спачатку былі расчараваныя бедным выглядам, беспарадкам і занядбаласцю маёнтка, якія праяўляліся на кожным кроку. Аднак, калі ўсё ўлеглася, аказалася, што з-за паўнейшай нефармальнасці жыццё ў гэтай сядзібе можа быць вельмі прыемнай. Да іх прыезду дом стаяў неабжыты. Аднак пазней пад пільнай увагай дзядулі і бабулі маёнтак і навакольны парк сталі набываць шарм і цеплыню.
Перарослыя кусты чаромхі напаўнялі парк і сам стары дом сваім незвычайным водарам. Акрамя таго ў парку расло шмат бэзу і старых цяністых ліпаў. За домам быў лужок, які спускаўся да вялікай сажалкі, акружаны елкамі ды іншымі дрэвамі.
У парку была незлічоная колькасць пеўчых птушак. Зарасці чаромхі асабліва нагледзелі салаўі, і ўсе ночы можна было чуць іх характэрныя песні з пашчоўкваннем і непаўторнымі рамантычнымі трэлямі, у якіх яны стараліся як быццам пераўзысці адзін аднога.
Васільеўскае асабліва палюбіла Маша, і пасля таго, як яна выйшла замуж за князя Грыгорыя Мікалаевіча Трубяцкога, уся іх сям’я (уключаючы іх пецярых сыноў) праводзіла ўвесь свой вольны час там. Часам да іх далучаліся бабуля і дзядуля. Для хлопчыкаў Трубяцкіх, улучна з Сяргеем Грыгор’евічам Трубяцкім, гэта была IX уласнасць, і калі не руская рэвалюцыя, яны ўспадчынілі б яе.
За доўгі час, праведзены ў занятках сельскай гаспадаркай у Бешанковічах, Шчорсах ды іншых храптовічаўскіх маёнтках, дзядуля накапіў дастатковы досвед і заняўся гаспадаркай у Васільеўскім, якое пасля ўсіх яго змяненняў стала квітнець.
У лютым 1890 г. у Рыме нечакана памерла дзядулева маці Марыя. Ёй было семдзесят дзевяць гадоў, і яна была зусім здаровай. Смерць застала яе, калі яна спявала, граючы на піяніна. Цела яе прывезлі ў яе ўлюбёныя Бешанковічы, дзе яна нарадзілася, вы-
расла і выйшла замуж. Яна была пахаваная побач са сваёй маці Каралінай і сваім бацькам Ірынеем (чый прах дзядуля перанёс з нямецкага Карлсбада, дзе ён супакаяўся цягам сарака гадоў). Усе тры магілы знаходзіліся ў гатычнай капліцы, пабудаванай дзядулем для яго прабабкі Караліны.
Як звычайна, смерць і пахаванне члена сям’і, асабліва такога, як улюбёная ўсімі мама дзядулі, былі падставай, каб сабраць усіх. На пахаванне прыехалі дзядулеў старэйшы брат Міша, сястра Какона з мужам і ўсімі дзецьмі (прычым яе сын Іван быў са сваёй маладой жонкай Марыяй), дзядзя Міхаіл Храптовіч і цёця Алена Цітова з усёй яе сям’ёй.
* X*
Заўсёды было нешта асаблівае ў гэтай сямейнай традыцыі, калі паміраў хтосьці з членаў сям’і. У гэтым адчуваецца адметнае выказванне любові, шанавання і саборнасці. У гэтай блізкасці ўсіх членаў сям’і ёсць асаблівая цеплыня і набліжанасць да таго, хто пакінуў гэты свет. Прыязджалі ўсе, хто мог, незалежна ад таго, дзе яны жылі у тым жа горадзе або за шмат вёрстаў. Для таго, каб быць побач з памерлым, прыносіліся любыя ахвяры.
У гэтай саборнасці “ўсіх як адзін” выказваецца ўся любоў, павага, памяць, агульная малітва. Каненче, смерць прыносіць з сабой фізічнае аддзяленне чалавека ад блізкіх. Аднак, нягледзячы на боль і сум, ад усіх, хто сабраўся, сыходзіць вялікая падтрымка. Падчас службы не абавязкова гавораць пра тугу, плач і слёзы. Калі ўважліва прыслухацца да словаў праваслаўнай памінальнай службы і песнапенняў хора (які ў нашай сям’і складаецца ў асноўным з яе членаў), то разумееш, што асноўны акцэнт пераносіцца на “вечнае жыццё”. Нябожчык пакінуў гэты свет для іншага жыцця ў Царстве Божым. Мы молім Госпада дараваць яму Царства Нябеснае і вечную памяць.
Магчымасць сабрацца ўсім разам азначала таксама і прыемную трапезу, часта болып, чым адну, у нечым доме або проста адпачынак. Можна было пачуць і шчаслівы смех пры сустрэчы з некім асабліва дарагім і блізкім, з кім асабліва доўга не бачыліся. Гэта быў час, калі, насалоджваючыся кампаніяй адно аднога, усе пастаянна з удзячнасцю адчувалі нябачную прысутнасць таго або той, чый сыход сабраў усіх разам.
Кожны ў такіх сустрэчах пастаянна ўсведамляў, што менавіта такім чынам нябожчык жадаў бы жыць у памяці жывых. У кожнага пасля такіх сустрэч заставалася вельмі цёплае пачуццё.
Апошняя такая падзея ў нашай памяці маёй жонкі Веры і маёй адбылася нядаўна на Вялікдзень у Парыжы, у красавіку 1987 г„ калі ва ўзросце дзевяноста чатырох гадоў памерла другая жонка майго бацькі Вольга (або Оля, як мы яе называлі). Наўрад ці яшчэ хто-небудзь з такім самазабыццём, захапленнем і адданасцю любіў усю нашу вялікую буценеўскую сям’ю, як гэта рабіла яна. Мне хочацца думаць, што збор усёй нашай сям’і, якая прыехала з Італіі, Францыі, Англіі і Амерыкі, уключаючы Сацані і Мальцавых, вакол яе быў найбольш поўным выражэннем нашай вялікай да яе любові, нашай удзячнасці за яе пастаянную цікавасць, разуменне і падтрымку кожнага з нас. Гэта быў наш сумесны ўнёсак любові да яе, якая прысвяціла майму бацьку і ўсім нам амаль дзве траціны свайго жыцця і ўсё сваё сэрца і душу.
Гэтая сустрэча, як і ўсе падобныя, была магчымая толькі дзякуючы вялікай моцы любові, якая асвяціла ўсіх нябачным цёплым і радасным святлом.
* * *
Дзядуля і бабуля дзялілі свой час паміж Бешанковічамі, Васільеўскім і вельмі вялікім і зручным домам, які некалькі гадоў таму дзядуля купіў у Туле. Гэты дом быў акружаны садам і быў такі велізарны, што дзядзю Сашурку (Аляксандра) Баранава, які нядаўна ажаніўся з цёцяй Настачкай (Настассяй) Баражанскай, запрасілі заняць частку яго. У іх там нарадзіўся іх першынец. У гэтым доме падоўгу жылі розныя сваякі бабулі і дзядулі, часта з дзецьмі і прыслугай.
Малодшым Буценевым, Каці, Полі і Машы, у той час было адпаведна 14,13 і 11 гадоў. 3 другім шлюбам дзядулі ў іх з’явілася незлічоная колькасць новых сваякоў (у бабулі было тры браты і чатыры сястры). I гэта ўсё ў дадатак да радні Ільіных (трынаццаць братоў і сясцёр першай жонкі дзядулі). I хаця ў бабулі (другой жонкі дзядулі) не было ўласных малых, яна любіла дзяцей, якімі быў заўсёды поўны буценеўскі дом.
Адукацыя дзяцей праходзіла дома. У іх былі французскія і англійскія гувернанткі і няні, а таксама хатнія настаўнікі, да
ўрокаў якіх далучаліся кузэны-аднагодкі, якія жылі ў доме. Усе школьныя прадметы выкладаліся па-руску. У дадатак да гэтага былі ўрокі на англійскай і французскай мовах, на якіх дзеці добра гаварылі і пісалі. Поля асобна вывучаў лаціну. Ім выкладалі музыку (фартэпіяна і спевы), а таксама мастацтва, гімнастыку і танцы. Адмысловы час быў адведзены для чытання ўголас, і моладзь гэта вельмі любіла. Асабліва папулярнымі ў тоц час былі прыгодніцкія раманы Фенімара Купера і Томаса Майн-Рыда, а таксама боьш сетыментальныя французскія сачыненні. Бацькі чыталі таксама і рускую класіку Талстога, Пушкіна, Лермантава. (Цёця Каця піша, што калі бацькі з’язджалі, яна чытала ўголас сваёй няні).
КНІГІ ОНЛАЙН
