Хронікі сям’і Храптовічаў-Буценевых
Выдавец: Галіяфы
Памер: 246с.
Мінск 2018
У Солт-Лейк-Сіці дзядуля перасеў на цягнік Юніон Пасіфік і накіраваўся ў Чыкага і далей. Ля Ніягарскага вадаспаду ён зрабіў прыпынак. Цягам гэтага доўгага падарожжа ён уразіўся неабдымнымі незаселенымі прасторамі. Часам чыгуначны пуць перасякаў пустынную дарогу, дзе не было ні будачніка, ні агароджы толькі адзін знак “Беражыся цягніка”. Калі цягнік праязджаў праз вёску або гарадок, машыніст пачынаў званіць у звон. Як заўважыў дзядуля, гэта было характэрна толькі для амерыканскай чыгункі.
Ніягарскі вадаспад уразіў дзядулю ўсім: памерамі, гукам, магутнасцю, гіганцкімі прапорцыямі і тонкім туманом, на якім пераліваліся промні чэрвеньскага сонца.
У рэшце рэшт, праехаўшы праз Буфала і Олбані, 8 ліпеня 1875 г. ён прыбыў у Нью-Ёрк, патраціўшы на ўсю вандроўку сем дзён і начэй. Ён правёў у Нью-Ёрку чатыры дні, спыніўшыся ў гатэлі “Fifth Avenue”.
У тыя дні адзінымі транспартнымі сродкамі ў Нью-Ёрку былі конкі і экіпажы. Будынкі былі ў асноўным чатырохабо пяціпавярховыя, даволі непрыкметнай архітэктуры, за выняткам некалькіх багатых асабнякоў на 5-й Авеню. Зноў дзядуля прысвяціў агляду горада даволі шмат часу, нават правёў адзін весар у оперы. Ён быў уражаны актыўнасцю гарадскога жыцця, у асноўным гандлёвай. Ён таксама адзначаў звычку гараджан чытаць газеты, задраўшы ногі на стол і жуючы жуйку. Жанчыны, па яго назіраннях, былі добра апранутыя, незалежныя і самаўпэўненыя. Ён таксама заўважыў джэнтэльменскае стаўленне да жанчын з боку мужчын: яны саступалі ім месцы ў вагонах конкі і дапамагалі перайсці вуліцу.
У рэшце рэшт у яго засталося даволі станоўчае ўражанне ад Амерыкі. Хаця ён і адзначаў, што ў краіны адсутнічае мінулае і культура, ён быў уражаны, наколькі хутка эмігранты з Еўропы пабудавалі моцную нацыю свабодных людзей. Яго ўражвала колькасць энергіі, якую накіроўвалі амерыканцы на дасягненн сваіх практычных мэтаў, амерыканская эфектыўнасць, іх моцнае пачуццё патрыятызму, іх гонар за свае дасягненні. Ён адзначаў, што англійская мова амерыканцаз адрозніваецца ад той, на якой размаўляюць у Англіі.
У сярэдзіне ліпеня 1875 г. дзядуля сеў на карабель і праз дванаццаць дзён быў у Парыжы.
У Парыжы дзядуля правёў тры шчаслівыя тыдні са сваім братам Мішам, які састаяў там пры рускім пасольстве, і са сваёй маці. Калі ён збіраўся накіравацца ў Кранштадт, прыйшла тэлеграма, у якой паведамлялася пра раптоўную смерць цёці Алены Храптовіч. Браты хутка паехалі ў Ліхтэнталь каля Бадэн-Бадэна, дзе павінна было адбыцца пахаванне.
Пасля сарака пяці гадоў шчаслівага сямейнага жыцця дзядзя Міхаіл быў узрушаны стратай, і дзядуля вырашыў застацца з ім яшчэ на некалькі дзён у Ліхтэнтале для таго, каб падтрымаць яго. Дзядзя скардзіўся на адзіноту і цяжкасці ў кіраванні маёнткамі ў Беларусі. Ён казаў дзядулю, што не можа разлічваць на дапамогу Мішы, які рабіў кар’еру ў Міністэрстве замежных спраў, і папрасіў дзядулю сур’ёзна разгледзець магчымасць перамены жыцця. Дзядзя Міхаіл меркаваў, што марская кар’ера не павінна ў будучыні задаволіць дзядулю і што дзядуля будзе больш шчаслівы ў сямейным жыцці, у вёсцы і ў рэшце рэшт возьмецца за кіраванне яго беларускімі ўладаннямі.
Гэта было нялёгкае рашэнне для дзядулі, які да таго часу праслужыў у флоце ўжо восем гадоў. Аднак ён адчуваў, што не можа проста адмовіць свайму ўлюбёнаму дзядзьку, і абяцаў яму неадкладна па прыбыцці ў Кранштадт падаць прашэнне пра адстаўку з флота.
У верасні 1875 г., атрымаўшы адстаўку (яму не хапіла толькі двух гадоў службы, каб атрымаць права на пажыццёвае нашэнне мундзіра), перад тым, як паехаць да сваёй маці ў Рым, дзядуля гасцяваў два месяцы ў маёнтку Барацінскіх Груноўцы.
Груноўка знаходзілася ў Судожскім павеце Курскай губерні на рацэ Псёл. Уладанні Барацінскіх складалі каля дваццаці тысяч дзесяцінаў з вёскай. Маёнтак быў адпісаны Віктару ягонай маці, якая ведала, што яму асабліва падабаецца бываць у гэтым маёнтку, і Какона і дзеці праводзілі тут кожнае лета. Да таго часу Віктар і Какона прадалі свой вялікі дом у Адэсе і яшчэ адзін маёнтак і цяпер жылі ў Груноўцы практычна ўвесь час.
Дзядуля добра адпачыў разам з Барацінскімі. Яны ездзілі разам з Віктарам вярхом. Часам уся сям’я выпраўлялася на пікнік. Какона паказала яму нпіталь, дом для састарэлых і школу, якую яна пабудавала і арганізавала. Дзядулю падабалася прысутнічаць пры тым, як Какона чытала Пісанне сваім дзецям
з тлумачэннямі і каментарамі. Пазней дзядуля і Какона чыталі ўголас сучасныя раманы. У дом наязджала шмат гасцей, у асноўным суседзяў, бо Какона і Віктар былі надзвычайна гасціннымі людзьмі. Усе насалоджваліся смачнай ежай, прыгатаванай старым кухарам Віктарам Крыкуновым.
Увесну 1876 г., пасля некалькіх месяцаў, праведзеных дзядулем са сваёй маці ў Рыме, дзядзя Міхаіл запрасіў яго ў Пецярбург, адкуль яны павінны былі выправіцца ў Беларусь. Гэта было першае знаёмства з уладаннямі Храптовічаў. Найперш яны наведалі Шчорсы. Ехалі яны цягніком праз Вільню і Мінск (усё падарожжа заняла болып за дваццаць чатыры гадзіны) да маленькай станцыі Гарадзея. Тут іх чакала змястоўная чатырохконная каляска, на якой яны праехалі апошнія пяцьдзясят вёрст. Дзядуля быў вельмі ўзрушаны. Ён знаходзіўся ў самым цэнтры Беларусі, зямлі, пра якую ён так шмат чуў ад сваёй маці і якую пачынаў ужо любіць. Іх шлях праходзіў праз вельмі старажытнае беларускае мястэчка Мір з руінамі старажытнага замка на вяршыні пагорка уладанне князёў Святаполк-Мірскіх. Дзядуля, канечне, не ведаў, што праз шэсцьдзесят чатыры гады адна з яго ўнучак, мая сястра Марыя Апалінар’еўна, выйдзе замуж за князя Міхаіла Дзмітрыевіча Святаполк-Мірскага малодшага брата апошняга ўладальніка Міра. Нарэшце яны прыбылі ў Шчорсы. Дзядуля быў, безумоўна, уражаны пад’язной прысадай са стогадовымі ліпамі, галоўнай брамай сядзібы і, канечне, палацам. Тут, перад лесвіцай, што вяла ў дом, іх сустрэў знакаміты Фердынанд Фішэр, кіраўнічы ўсімі ўладаннямі Храптовічаў.
Цягам першага месяца дзядуля пад іх кіраўніцтвам атрымаў своеасаблівы паскораны курс сельскай гаспадаркі. Фішэр і яго намеснік Буры ўсё падрабязна тлумачылі. Затым дзядзя Міхаіл адбыў на вілу Зеелах у Германіі, а дзядуля праследаваў у Бешанковічы, дзе зноў заглыбіўся ў вывучэнне сельскай гаспадаркі.
Улетку 1876 г. у Сербіі ўзнялася паўстанне супраць турак. Яно вылілася ў бязлітасную схватку між дрэнна ўзброенымі сербамі і больш моцнымі туркамі. Урэшце барацьба прыняла нацыянальны і рэлігійны характар: вайна паміж славянамі-праваслаўнымі і туркамі-мусульманамі. Дзядулю гэтыя падзеі закранулі за жывое, ён нават паехаў на некалькі дзён у Пецярбург, каб бліжэй пазнаёміцца з тым, што адбываецца. У Пецярбургу ён
застаў хвалю ўсеагульнага патрыятычнага пад’ёму салідарнасці з сербамі. Вялікая колькасць людзей уступала дабравольцамі ў рускі корпус генерала Чарняева і чакала адпраўкі ў Сербію.
Вярнуўшыся назад у Бешанковічы, дзядуля адчуў, што ён павінен далучыцца да гэтага руху славянскай салідарнасці. Ён напісаў ліст дзядзьку Міхаілу, дзе паведаміў яму пра сваё жаданне ўступіць у корпус дабравольцаў. Праз некалькі дзён прынеслі тэлеграму ад дзядзі Міхаіла, у якой ён рэкамендаваў дзядулю “навучыцца пазбягаць неразумных захапленняў”. Гэтая тэлеграма некалькі астудзіла дзядулеў парыў, і ён вырашыў, што дзядзя Міхаіл мае рацыю і яму варта застацца ў Бешанковічах. Праз некалькі месяцаў рускі корпус генерала Чарняева быў ушчэнт разбіты туркамі. Вайна між тым узгаралася, прымала ўсё большыя памеры і закончылася б сакрушальнай паразай сербаў, калі б не тэлеграма Аляксандра II султану, які неадкладна пасля гэтага спыніў ваенныя дзеянні.
3 дзядзем Міхаілам было дамоўлена, што дзядуля будзе праводзіць зімовыя месяцы ў Рыме ў сваёй маці. Зіма 1876-77 адкрыла новую старонку ў ягоным жыцці. Калі ён наведваў свайго прыяцеля князя Аляксандра Валконскага на яго знакамітай віле ў Рыме, ён сустрэў там дваццацічатырохгадовую пляменніцу гаспадара Веру Васільеўну Ільіну. Гэта была чароўная маладая дзяўчына, і дзядуля адразу страціў галаву. Яны пачалі сустракацца ўсё часцей і зразумелі, што кахаюць адно аднаго.
Дзядуля распавядае, як аднойчы зраніцы, у пачатку красавіка, пасля атрымання блаславення сваёй маці ён памчаўся да Валконскага прасіць яго дазволу зрабіць прапанову Веры. Затым ён памчаўся ў сад, засаджаны ружамі, расшукваць сваю будучую нявесту... Яны заручыліся.
Наступныя некалькі тыдняў у Рыме былі, верагодна, самымі шчаслівымі ў ягоным жыцці. Гэта была рымская вясна ва ўсёй яе прыгажосці. Вяселле сыгралі ў ліпені ў Маскве ў цудоўнай царкве шарамецеўскага Страннапрыімнага дома, дзе бацька Веры быў адміністратарам. Пасля вяселля маладыя паехалі ў Бешанковічы, каб пачаць там сваё сямейнае жыццё. Яму было дваццаць восем гадоў, ёй дваццаць чатыры.
Род Ільіных
Цяпер я хацеў бы распавесці некалькі слоў пра сям’ю першай жонкі дзядулі, маёй бабулі, Веры Васільеўны Ільіной.
Старажытны род Ільіных паходзіць ад Рурыка, заснавальніка Наўгародскага княства ў IX ст. Дзякуючы свайму паходжанню іх родавы герб вянчаецца княскай каронай. Фамілія Ільіных занесеная таксама ў “Аксамітную кнігу”.
Дзядулем і бабуляй Веры былі Васіль Аляксеевіч Ільін і Елізавета Фёдараўна, ад нараджэння Еропкіна (ёй было пятнаццаць гадоў, калі яна выйшла замуж, і яна працягвала гуляць у лялькі ўжо пасля вяселля). У іх было трое сыноў: Васіль, Дзмітрый і Фёдар. У адпаведнасці з сямейнай традыцыяй усе трое паступілі ў армію. Двое малодшых, Дзмітрый і Фёдар, не ажаніліся і памерлі, не пакінуўшы нашчадкаў.
Старэйшы сын Васіль Васільевіч (1800-1880) паступіў у лейбгвардыі Гусарскі полк. Здарылася так, што ён стаў добрым сябрам іншага афіцэра таго ж палка, Аляксея Салтыкова добрага мастака, які намаляваў выдатны акварэльны партрэт Васіля Васільевіча вярхом на кані ў гусарскай форме. Гэты партрэт цяпер вісіць у нас у гасцёўні. Копіі яго, зробленыя Мікалаем Дзмітрыевічам Ільіным, Профам, ёсць таксама ў майго стрыечнага брата Сяргея Трубяцкога і маёй сястры Каці Львовай. Цікава адзначыць, што Васіль Васільевіч Ільін быў добра знаёмы і Буценевым, і Храптовічам задоўга да вяселля яго дачкі з маім дзядулем. Ільін добра граў на віяланчэлі і часта граў з маім прадзядулем Апалінарыем, які, як мы ведаем, граў на скрыпцы. Да ўсяго, у 1821 г., калі імператар Аляксандр спыняўся ў Бешанковічах, Ільін удзельнічаў у манёўрах, на якіх прысутнічаў гасудар, і быў запрошаны на банкет, зладжаны графам Ірынеем Храптовічам у гонар цара.
КНІГІ ОНЛАЙН
