Хрустальны калодзеж: Казкі народаў Еўропы
Выдавец: Юнацтва
Памер: 367с.
Мінск 1996
Селі яны тут за вясельны банкет, усё там было, чаго пажадалася, кожнаму пачастунак дастаўся.
КАЖУШОК
Жыў на свеце селянін. У яго былі жонка і дачка. Аднойчы прыйшоў да іх на агледзіны малады хлопец са сваім сябрам.
Паставілі ім добры пачастунак: курыцу, пірагі. А гаспадар нават паслаў дачку ў склеп па віно. Дзяўчына спусцілася ў склеп і пачала прыглядацца, якая бочка самая большая — бацька загадаў ёй нацадзіць віна з самай вялікай бочкі. Пакуль яна выбірала бочку, раптам заўважыла бервяно, прыслоненае да сцяны склепа. Як убачыла яго дзяўчына, дык і задумалася: вось, маўляў, прыйшлі да яе сватацца, выйдзе яна цяпер замуж, будзе ў яе сынок, яна купіць яму на кірмашы кажушок, а хлопчык незнарок залезе ў склеп, пачне там скакаць каля бервяна, бервяно ўпадзе, заб’е хлопчыка, і каму ж тады застанецца кажушок? I як падумала аб гэтым дзяўчына, такі яе адчай узяў, што села яна на прыступку і заплакала. .
А ў доме чакалі, чакалі яе і ніяк дачакацца не маглі. Тады бацька паслаў у склеп жонку.
— Маці, пайдзі паглядзі, куды дзеўка прапала?! Чаго яна валтузіцца так доўга ў склепе? Можа, віно ў яе выцекла і яна баіцца падняцца наверх?
Спусцілася гаспадыня ў склеп і ўбачыла: сядзіць дачка на прыступцы, плача.
— Ды што з табой зрабілася, дачушка, чаго ты так горка плачаш?
— А як жа, матуля, не плакаць, калі мне ўсё маё будучае жыццё ўявілася.
I яна расказала матулі аб тым, што ёй уявілася. А тая як пачула пра кажушок, ды пра ўнучка, ды пра тое, як ён у склеп залезе, ды каля бервяна скакаць пачне, ды як яго гэтым бервяном заб’е... Як пачула маці, так і села побач з дачкой і таксама заплакала.
А гаспадар сядзіць з гасцямі ў святліцы і ніяк віна не дачакаецца. Раззлаваўся, разгневаўся, нават лаяцца пачаў:
— Эх, разявакі, відаць, усё віно павылівалі. Пайду сам гляну, дзе яны там прапалі.
Спусціўся ён у склеп і бачыць: сядзяць абедзве, старая і маладая, слёзы льюць у тры ручаі, а бочкі цэлыя, поўныя віна.
Ніяк не можа гаспадар уцяміць, што гэта з імі здарылася.
— Хопіць вам роўма раўці! Кажыце, што налучылася!
А яны праз слёзы:
— Ой, бацька, ды як жа нам не плакаць, не рыдаць, калі такая самотная дума нам у галаву запала?
I расказалі яны яму пра ўсё. I так яны развярэдзілі
яго душу, што ён прысеў на прыступку ўпобачкі і ў адзін голас з імі заплакаў.
Чакаў, чакаў жаніх, дачакацца не мог. Падняўся і пайшоў за гаспадарамі ў склеп. Прыйшоў, глядзіць — усе трое плачуць-заліваюцца, адзін за другога мацней. Глядзіць жаніх і ніяк не зразумее, чаго ж яны так горка плачуць. Спытаў у іх, яны яму ўсё расказалі. Тут жаніх як пакоціцца сосмеху, нават бочкі і тыя ходырам захадзілі.
— Ну,— сказаў жаніх,— такіх дзівакоў я яшчэ не бачыў. Няхай ужо лепей лёс вырашыць, ці жаніцца мне, ці не жаніцца. Я зараз жа выпраўлюся ў шлях і буду падарожнічаць да таго часу, пакуль не сустрэну яшчэ трох такіх жа дзівакоў, як вы. He сустрэну — дык не крыўдуйце! А калі сустрэну, то вярнуся і вазьму за жонку вашу дачку. Ужо як лёс накануе!
I рушыў ён у дарогу. А нявесту ды бацькоў яе пакінуў у склепе. Маўляў, няхай ужо наплачуцца ўволю.
Толькі хлопец прайшоў сем краін, як убачыў там чалавека, занятага дзіўнай справай: перад ім на зямлі кучай ляжалі арэхі, і ён спрабаваў гэтыя арэхі закінуць віламі на гарышча.
Хлопец падышоў да чалавека бліжэй і спытаў:
— Гаспадар, што гэта вы надумаліся з арэхамі pa61 ць?
— Ды я тут спакою не маю,— адказаў яму чалавек.— Вось ужо як паўгода працую, усё кідаю і кідаю гэтыя арэхі і ніяк не закіну на гарышча. Хаця я і не багаты чалавек, але гатовы сто форынтаў даць таму, хто арэхі перакідае на гарышча.
— Добра, я гэта зраблю,— сказаў хлопец.
Ён узяў кошык і за паўгадзіны перацягаў на гарышча ўсе арэхі. Атрымаў тут жа сто форынтаў і пайшоў далей.
«Ага,— падумаў сам сабе хлопец,— аднаго дзівака я ўжо напаткаў».
Ішоў, ішоў, і зноў сустрэўся яму чалавек. Глядзеў, глядзеў на яго хлопец і ніяк не мог даўмецца, што той робіць. У руках незнаёмец трымаў карыта і з ім то забягаў у домік, то выбягаў назад. А ў доміку — дзіўна нават — не было вокан, а замест дзвярэй зеўрала дзірка.
Падышоў хлопец, павітаўся і спытаў:
— Добры дзень, зямляк! Чаго з карытам гэтак стараешся?
— Ды вось, хлопец, вясной ужо год будзе, як я пабудаваў гэты дом і не ведаю, чаму ў ім так цёмна. Гляджу, у іншых дамах светла, а гаспадары ніякай працай да гэтага не рупяцца. Я ж як пабудаваў свой дом, дык з таго часу карытам усё цягаю і цягаю святло ў яго. Вось і зараз, сам бачыш, мучуся. Сто форынтаў дам таму, хто зробіць мой дом светлым.
— Ну, гэты клопат па маёй сіле,— сказаў хлопец. Ён узяў сякеру, прасек два акны, і ў доме адразу стала светла.
Хлопец атрымаў сто форынтаў і пайшоў далей.
«Ага,— падумаў ён,— вось і другі дзівак!»
Ішоў, ішоў хлопец і раптам бачыць: нейкая жанчына сілком пхае куранят пад квактуху. Хлопец аклікнуў яе:
— Гаспадынька, ты што гэта робіш?
— Ды вось хачу куранят пасадзіць пад квактуху,— адказала жанчына.— Баюся, што яны паўцякаюць хто куды і каршун іх схопіць. А ніяк толку не даб’юся: пасаджу пад адно крыло, а яны з-пад другога вылазяць. Пасаджу пад другое крыло, яны з-пад таго вылазяць. Сто форынтаў гатова даць таму, хто навучыць мяне, што з імі рабіць!
Хлопец сказаў:
— Добра, я навучу вас. He трывожцеся і не турбуйцеся, гаспадынька, і ніколі сілком куранят пад курыцу не падсоўвайце. Толькі квактуха ўбачыць каршуна, яна сама схавае куранят пад крылы.
Гаспадыня ўзрадавалася добрай парадзе і адразу ж аддала хлопцу сто форынтаў. Хлопец таксама ўзрадаваўся і пайшоў назад.
А сам сабе падумаў:
«Ну вось я і знайшоў трох дзівакоў».
Ён вярнуўся дадому, тут жа заручыўся з дзяўчынай, і праз два тыдні яны згулялі вяселле. А больш я пра іх нічога не чуў, хіба толькі тое, што ў іх нарадзіўся сын, купілі яны яму кажушок, а бервяном яго не прыціснула. I да сённяшняга дня яны жывуць, калі не памерлі.
СТАРАЯ I СМЕРЦЬ
Ці быль гэта, альбо небыліца, а жыла на свеце адна старая. Яна была старэй за самую старую закінутую дарогу, старэй за садоўніка, які рассадзіў дрэвы па зямлі.
Але хоць і старасць прыйшла, а старая гэтая ніколі не думала аб тым, што можа аднойчы наступіць і яе чарга — што да яе пастукаецца смерць. Дзень і ноч не разгінала яна спіны, па гаспадарцы завіхалася, прыбірала, шыла, мыла. Такая яна была няўрымслівая, да работы гарачая і нястомная.
Але аднойчы смерць вывела на дзвярах крэйдай і бабульчына імя і пастукалася да старой, каб забраць яе з сабою. А старой не пад сілу было разлучацца з гаспадаркай, і стала яна смерць прасіць-маліць, каб яшчэ колькі-небудзь не чапала, а дала б ёй хоць трошкі, калі ўжо не з дзесятак гадоў, то хаця годзік, пажыць.
Смерць ніяк не згаджалася. А потым усё-такі расшчодрылася:
— Добра ўжо, дам табе тры гадзіны.
— Чаму ж так мала? — пачала прасіцца старая.— Ты мяне хоць цяпер не чапай, заўтра забяры з сабою.
— I не прасіся! — сказала смерць.
— А ўсё-такі!
— Ніяк нельга.
— Падумай лепш.
— Добра,— сказала смерць.— Калі так просішся, хай будзе па-твойму.
Старая ўзрадавалася, але выгляду не падала і кажа:
— Напішы на дзвярах, што да заўтра не прыйдзеш. Тады, як убачу тваю руку на дзвярах, спакайнейшая буду.
Надакучылі смерці дзівацтвы старой, ды і часу не хацелася дарма губляць. Выцягнула яна крэйду з кішэні ды на дзвярах ёю напісала: «Заўтра».
I пайшла па сваіх справах.
На другую раніцу, як толькі паднялося сонца, прыйшла смерць да старой, а тая на пярыне ляжыць, другою пярынай накрылася.
— Ну, пойдзем са мной,— сказала смерць.
— Ды што ты, галубка! — адказвае старая.— Паглядзі вось, што на дзвярах напісана.
Смерць заглянула, а там яе рукою крэйдай выведзена: «Заўтра».
— Добра, заўтра прыйду,— сказала смерць і патупала далей.
Слова сваё яна стрымала і на наступны дзень зноў прыйшла да старой. Тая ў гэты час яшчэ пацягвалася, на ложку лежачы. Але і цяпер, як і ўчора, смерць нічога не дамаглася. Старая зноў паказала ёй на дзверы, дзе рукою смерці было крэйдай выведзена: «Заўтра».
Так і пайшло кожны дзень, дзень за днём — тыдзень.
На сёмы дзень смерць сказала старой так:
— Добра, болей ты мяне не ашукаеш.
I сцерла слова з дзвярэй.
— Заўтра,— пагразілася старой смерць,— запомні добранька. Што б ні было, я прыйду і забяру цябе з сабой.
Пайшла смерць, а старая дрыжыць, як студзень, зразумела — хочаш ці не хочаш, а памерці давядзецца'
Сядзіць старая, а ўсё ж не журыцца. Думае і ніяк не прыдумае, дзе б ёй ад смерці схавацца.
— He можа быць,— кажа старая сама сабе,— каб жывы чалавек — і не прыдумаў што-небудзь.
Надышла раніца, а старая нічога не прыдумала. У бутэльку гатова была нават залезці, вось да чаго ёй паміраць не хацелася.
Гадала старая, гадала, дзе б ёй схавацца лепей, і нарэшце прыдумала. Стаяла якраз у каморы бочка з маладым мёдам,
«Тут мяне смерць не знойдзе»,— вырашыла старая.
Яна села ў бочку з мёдам, ды так, што толькі вочы, нос і рот наверсе былі. Пасядзела яна, зноў затурбавалася:
«А раптам смерць мяне і тут знойдзе! Дай жа я лепей схаваюся. Залезу ў пярыну».
Так і зрабіла. Прытаілася, сядзіць, не дыхае. Раптам зноў занепакоілася: рухавая была старая! Думае:
«А раптам і тут мяне смерць знойдзе?!»
Вырашыла старая цішэйшы куточак знайсці, каб схавацца.
Вылезла яна з пярыны. Толькі стала меркаваць, дзе б схавацца, а ў гэты час у пакой смерць зайшла. I бачыць: стаіць перад ёю пачвара страшная, уся ў пер’і, і пер’е гэтае дуба тырчыць і трасецца.
Спужалася смерць, так спужалася, што ад страху пабегла прэч з бабульчынага дома: хто яго ведае, можа быць, і да гэтага часу не прыходзіла па старую.
ГРЭЧАСКАЯ КАЗКА
ЗМЯІНАЕ ДРЭЎЦА
Жыў ды быў аднойчы бедны чалавек, і называлі яго Кастакіс. Усе дні ён працаваў з узыходу да захаду сонца, а па нядзелях выходзіў у свой садок, сядаў пад яблыняй, з’ядаў добры абед, а потым да вечара іграў на жалейцы і такім чынам з прыемнасцю праводзіў увесь свой дзень. I было ў Кастакіса добрае сэрца: ні на кога ён ні разу не раззлаваўся, ні з кім ніколі не пасварыўся.
Неяк у нядзелю, калі ён іграў на сваёй жалейцы і мурлыкаў песеньку, выпаўзла з цёмнага кутка змяя і, хітаючыся-кланяючыся, пачала танцаваць перад ім у такт музыцы. Спачатку напалохаўся Кастакіс, а затым супакоіўся. Так вось яно і было — ён іграў, а змяя танцавала. Нарэшце змяя пакланілася апошні раз і знікла, а там, дзе яна танцавала, убачыў бядняк мяшочак залатых манет. Небарака ад радасці ледзь у скокі не пусціўся, а потым і кажа жонцы:
КНІГІ ОНЛАЙН
