Хрустальны калодзеж: Казкі народаў Еўропы
Выдавец: Юнацтва
Памер: 367с.
Мінск 1996
— Прыходзьце вечарам казкі слухаць. I запомніце: што гэты малойчык ні скажа, вы на тое дружна кажыце, што, маўляў, ужо чулі.
Прыйшоў маладзец трэці раз. Цар яму крэсла насустрач выносіць. Маладзец і кажа:
— Калі твой бацька і мой бацька па суседству царавалі, твой бацька ў майго бацькі пазычыў золата: сорак бочак тым золатам напоўнілі, і кожная бочка — укоптур! Вось колькі золата ў іх было... Чулі?
А міністры царскі загад помнілі і закрычалі:
— Чулі!
— Ну, калі чулі,— сказаў маладзец,— то тады прыйшоў час — аддавай, цар, даўгі!
Што рабіць? Тут ужо не да пакарання смерцю, не да галавы, сорам вунь які — золата ўзяў і не аддае! Давялося цару раскашэліцца!
Пачалі золата збіраць, усё сабралі, усю казну чысценька падмялі, і назбіралася ўсяго адна бочка.
Ну, ды наш маладзец не сквапны. Яму і адной бочкі хапіла. Забраў ён золата і паехаў. А цар з таго часу асцерагаўся галовы секчы! I казкі слухаў, ды яшчэ дзякуй казаў.
Вось так яно!
ЛАТВІЙСКІЯ КАЗКІ
БЯДНЯК I БАГАЦЕЙ
Бядняк у лесе на беразе ракі сек дрэвы. Толькі раптам сякера свісь! — і зляцела з тапарышча. У раку ўпала і патанула.
Горка заплакаў бядняк:
— Ай, ай, я няшчасны! Чым цяпер буду дрэвы секчы, на хлеб зарабляць?
У гэты час — таптык-патаптык! — выходзіць з лесу кульгавы стары, ядлоўцавая барада, нос — яловая шышка, і пытаецца:
— Чаго ты плачаш, добры чалавек? Што з табою здарылася?
— Як мне не плакаць, калі мая сякера ўпала ў раку, а другую купіць не змагу! Чым цяпер буду дрэвы секчы, дзецям як на хлеб зараблю?
— Добра, не плач, я табе яе вылаўлю!
Стары скінуў кажух, зняў лапці і скочыў у ваду! Хвіліны не прайшло — вынырнуў з залатой сякерай і кажа:
— На, бяры! Бо гэта ж твая сякера?
— Ах, не! Ах, не! Гэта не мая! — адказвае бядняк.
Нырнуў стары зноў і вынырнуў з сярэбранай сякерай.
— Ой, не, не! Гэта не мая сякера! — крыкнуў бядняк.
Трэці раз нырнуў стары і выцягнуў жалезную сякеру.
— Вось гэта мая! — заскакаў бядняк ад радасці.— Дзякуй табе, дзядок, за добрую падмогу, за паслугу.
Узяў бядняк сякеру з рук старога і ўжо хацеў было бегчы дадому.
— Гэй! — аклікнуў яго стары.— Калі ты такі праўдзівы і не сквапны — на, вазьмі і гэтыя сякеры, залатую і сярэбраную.
Прыйшоў бядняк дадому з трыма сякерамі і аб усім расказаў сям’і.
Пачуў пра гэтае шчасце адзін багаты сусед. Узяў ён сваю сякеру і пайшоў у лес. Прыйшоў на тое ж самае месца ля ракі, стук-стук аб дрэва... Сякера лёгенька была прымацавана да тапарышча — плясь! — і ўпала ў ваду.
Заенчыў багацей:
— Ай, ай, я няшчасны! Ай, ай, я прапашчы!
У гэты час з лесу — таптык-патаптык! — і прычыкільгаў кульгавы стары, ядлоўцавая барада, нос — яловая шышка, і пытаецца:
— Чаго, чалавек, бядуеш?
— Як мне не бедаваць: сек дрэва, сякера з тапарышча зляцела і ўпала ў ваду! Хто мне яе цяпер вылавіць?
— Ну, супакойся, я яе выцягну,— сказаў стары і, скінуўшы кажух, скочыў у ваду.
Хвіліны не прайшло, выплыў з жалезнай сякерай
У руках. .
— Гэта твая?
— He, не мая! — адказвае багацей.
Стары зноў апусціўся ў ваду і вынырнуў з сярэбранай сякерай.
— Ці твая гэта?
— He, не мая! Мая была лепшая!
Трэці раз нырнуў стары і выцягнуў залатую сякеру.
— Вось, вось гэта мая! — зарадаваўся багацей.— Я здалёк яе пазнаў.
Толькі ён гэта сказаў, стары плюхнуўся ў ваду з залатой сякерай — і прапаў. А багацей, мабыць, яшчэ і сёння на беразе сядзіць і чакае, калі стары вынырне і прынясе яму брыльянтавую сякеру.
СІЛА I КЕМЛІВАСЦЬ
Ішоў аднойчы па лесе селянін. Раптам насустрач яму — воўк. Убачыў селяніна і кажа:
— Ну, рыхтуйся да смерці: зараз я цябе з’ем!
— Што ж я табе зрабіў? — пытаецца селянін.— За што ты мяне загубіць хочаш?
— А ты быццам не ведаеш?
— He, не ведаю. Зрабі ласку, скажы!
— Сёння раніцай ты не даў мне выспацца ў ядлоўцы. Мне да гэтага часу баліць галава ад гуку тваіх труб!
— Мілы мой, падумай, што ты кажаш! Якія там трубныя гукі? Бо я толькі высмаркаўся.
— Што б там ні было, усё роўна я цябе зараз з’ем.
— Ну, хто дужэйшы, за ім заўсёды праўда,— сказаў селянін.— Нічога з табой не паробіш: калі хочаш з’есці мяне — еш. Толькі дазволь мне спачатку памыцца ля ручая, а то я запыліўся і забрудзіўся.
— Ну, так і быць, ідзі да ручая, памыйся,— дазволіў воўк.
Сеў ён збоку і пачаў чакаць. А селянін пайшоў да ручая, нагнуўся, быццам і напраўду мыецца, а сам непрыкметна адламаў тоўсты рабінавы сук.
— Ці гатовы ты? — пытаецца воўк.
— Гатовы,— адказвае селянін.
Падышоў ён да ваўка, схапіў левай рукой яго за хвост, а правай узяўся лупцаваць кіем ды прымаўляць:
— У цябе сіла — у мяне розум! У цябе зубы — у мяне кемлівасць!
I так моцна аддубасіў ваўка, што ў таго на баках поўсці не засталося.
Ірваўся, ірваўся воўк, нарэшце рвануўся так, што хвост у яго адарваўся. Воўк уцёк, а хвост застаўся ў руках селяніна.
Паклаў ён воўчы хвост у сваю торбу і пайшоў, пасмейваючыся, далей.
А воўк хутка ачухаўся і пачаў выць — склікаць іншых ваўкоў:
— Гэй, ваўкі, бяжыце хутчэй да мяне!
На яго выццё сабралася так багата ваўкоў, што і не палічыш.
Расказаў ім куртаты воўк, што з ім чалавек зрабіў.
Завылі ваўкі і кінуліся даганяць селяніна.
Пачуў селянін воўчае выццё і зразумеў, што ваўкі яго даганяюць.
He доўга раздумваючы, залез ён на высокую сасну і сеў на тоўсты сук. Сядзіць, паглядвае ўніз.
Падбеглі ваўкі, сталі вакол сасны, глядзяць на чалавека, ляскаюць зубамі. Стаяць і змаўляюцца:
— Трэба яго з дрэва сцягнуць!
— Трэба дык трэба, але як сцягнем?
Доўга думалі ваўкі, што рабіць. Нарэшце самы стары сказаў:
— Няхай адзін воўк стане пад сасною, яму на спіну стане другі, а на другога — трэці, на трэцяга — чацвёрты, на чацвёртага — пяты,— словам, колькі спатрэбіцца, каб дабрацца да сука, на якім чалавек сядзіць... Тут мы яго і сцягнем уніз!
Гэта вельмі спадабалася ваўкам, а асабліва куртатаму.
Ён зараз жа стаў пад сасной і загадаў іншым ваўкам лезці яму на спіну:
— Дастанем нягодніка і разарвём на кавалкі!
Вось ваўкі і палезлі адзін за адным — усё вышэй ды вышэй, усё вышэй ды вышэй...
Вось ужо ўскарабкаўся і апошні воўк, наважыўся схапіць селяніна...
Бачыць селянін, што справы дрэнныя, ды не разгубіўся — выняў з торбы воўчы хвост, кінуў яго ўніз і крыкнуў:
— Гэй, куртаты! Вось твой хвост! Бяры яго! Можа, зноў сабе прыставіш!
Зарадаваўся куртаты, кінуўся да свайго хваста. Тут усе ваўкі і пасыпаліся на зямлю, ледзь сабе шыі не скруцілі! Завылі ад злосці і пабеглі даганяць куртатага: бо па яго віне ўсё гэта здарылася.
А селянін спусціўся з сасны і шчасліва вярнуўся дахаты.
ЛІТОЎСКІЯ КАЗКІ
НАЙШЛА КАСА НА КАМЕНЬ
Адзін скупы кулак да смерці не любіў парабкаў сваіх карміць. Як прыйдзе час палуднаваць — усім з дому хатулі ды збаны нясуць, а ў яго ўсё не так, як у людзей: то карова дайніцу перавярнула, то хлеб у печы,згарэў.
А як сядуць суседзі ў халадок, кулак і кажа парабку:
—Адпачнём жа і мы, Йонас, пакуль усе палуднуюць. Няхай людзі думаюць, што мы з табой таксама ямо.
I гэтак кожны дзень.
Стаў галодны парабак думаць, як бы яму скупога гаспадара ад такой звычкі адвучыць. I вось аднойчы папалуднавалі суседзі, адпачываюць, а парабак схапіў касу і падняўся з месца.
— Чаго дарма сядзець,— кажа,— давай лепш папрацуем!
Хочаш ці не хочаш — давялося і гаспадару ў гэткае пекла падымацца. А за ім і іншыя касцы падняліся. Кулак першы пайшоў, а парабак за ім, ды так хутка ідзе, ледзь на пяткі гаспадару не наступае.
Пачаў прасіцца кулак: ~
— He спяшайся ты так, Нонас, a то мне яшчэ пяткі абрэжаш!
А парабак усё не сунімаецца. Азірнуўся гаспадар, а Йонас і траву нават не кранае, толькі касавільнам размахвае.
Што гэта ты, Йонас? — пытаецца гаспадар.
— Памахаем косамі, гаспадар, пакуль усе працуюць, — кажа парабак.— Няхай людзі думаюць, што і мы косім.
ПРЫГОННЫ ЛЕКАР
Павёз неяк селянін на базар воз сухіх бярозавых дроў. Падышоў да яго пан і пытаецца:
— Колькі просіш за сваю салому?
Ды што вы, пане, не салома гэта, а бярозавыя дровы!
Пан выхапіў бізун, сперазаў селяніна па спіне і зноў пытаецца:
— Дык жа колькі ты за сваю салому просіш?
— Воля ваша,— кажа сялянін,— колькі дасце.
Пан заплаціў за воз дроў, як за воз саломы, і паехаў.
Давялося другі раз гэтаму селяніну павесці быка на базар прадаваць. I зноў яму той самы пан трапіўся.
— Колькі хочаш за свайго казла?
— Што вы, пане, гэта не казёл, а бык!
Пан выхапіў бізун, адлупцаваў бедака і зноў пытаецца:
— Колькі хочаш за гэтага казла?
— Воля ваша, пане, колькі дасце.
Пан заплаціў яму столькі, колькі каштаваў казёл.
Селянін і кажа:
— Дазвольце мне хоць бы хвост у быка адрэзаць на памяць, што і ў мяне калісьці жывёла была.
Пан дазволіў.
— Дзякуй і на гэтым! — сказаў селянін. А калі адышоўся крыху, крыкнуў: — Пачакай, пане, ты мяне два разы біў, а сам за гэта тры разы біты будзеш!
Схапіўся было пан за бізун, а селяніна і след прастыў.
Ці многа, ці мала часу прайшло — уздумалася пану ветраны млын ставіць. Пачуў пра гэта селянін, апрануўся
чысцей, пагаліў бараду і вусы, узяў сякеру, пілу і іншы цяслярскі інструмент — чым жа не майстравы! — і пайшоў у маёнтак на будоўлю наймацца.
Паехаў з ім пан у лес — дрэвы на высечку выбіраць. Аднаго слугу яны з коньмі пакінулі, другі з імі ў лес пайшоў.
Разглядвае селянін дрэвы і раптам у кішэні капацца пачаў.
— А, каб цябе! Аршын забыў! — кажа.
— He бяды, я слугу па аршын пашлю,— супакойвае яго пан.
Пабег слуга па аршын, а пан з цесляром удвух у лесе засталіся, чакаюць яго.
— Доўга штосьці не ідзе ваш слуга,— кажа цясляр.— Ну нічога, другі ёсць спосаб дрэвы мераць.— Вы, пане, абдыміце дрэва, заўважце сабе яго аб’ём, расстаўце рукі, а я пядзяю рукі вашы і памераю. У нас інакш дрэвы і не мераюць.
Абхапіў пан дрэва рукамі, тут жа селянін і звязаў пану рукі, выцягнуў з-за пазухі бычыны хвост і пытаецца:
— Чый гэта хвост?
— Бычыны,— адказвае пан.
— Ну і дурань жа ты! He можаш бычыны хвост ад казлінага адрозніць!
I давай пана сцябаць бычыным хвастом!
Потым на дрэва паказаў і пытаецца:
— А гэта што такое?
— Бяроза.
— Ну і дурань жа ты! He можаш салому ад бярозы адрозніць!
I зноў аддубасіў пана. Біў, колькі сіл хапіла, а адыходзячы, сказаў:
— Адзін раз ты ўжо атрымаў, яшчэ два разы за мной засталося.
КНІГІ ОНЛАЙН
