Цікавая хімія
Выдавец: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі
Памер: 75с.
Мінск 1936
А пакой пасля яго-трэба добра праветрыць: прадукты гарэння селітры не абыякавы для дыхання і атручваюць паветра.
ПАПЕРА, ЯКАЯ ГАРЫЦЬ КАЛЯРОВЫМ ПОЛЫМЕМ
Ды няўжо вы да гэтага часу не ведалі, што блакітная папера гарыць блакітным полымем, чырвоная-чырвоным, жоутая жоу тым і т. д.?
На такое пытанне вам, вядома, адкажуць дружна, што вы глыбока памыляецеся, што зусім незалежна ад афарбоўкі, усякая папера гарыць аднолькавым полымем, толькі адна лягчэй загараецца і хутчэй згарае, другая больш цяжка і павольней, гледзячы па таўшчыні і шчыльнасці.
Скажыце тады вашым апанентам, што вы гатовы пацвердзіць свае словы доследам і што, на шчасце, вы якраз сёння купілі для сваіх работ рознакаляровай папяроснай паперы.
Прынясіце і пакажыце сваю пакупку, афяруйце па чэцвяртушцы кожнага сорту і адзін за другім спаліце лісты: белы> чырвоны, блакітны і жоўгы. Кожны будзе гарэць полымем адпаведнага колеру.
Здзівіўшы публіку каляровым гарэннем каляровай паперы, паклапаціцеся аб яе здароўі і добра праветрыце пакой пасля вашага імправізаванага фейерверка. У цёіілае надвор'е лепш дэманструйце ваш дослед на адкрытым паветры або хоць-бы каля адкрытага акна.
Ясная справа, што паміж момантам куплі каляровай папяросдай паперы ў магазіне і момантам яе дэманстрацыйнага спальвання перад публікай вам прыдзецца над ёй крыху папрацаваць.
Белая папера змачваецца канцэнтраваным растворам берталетавай солі ў гарачай вадзе, жоўтая—у такім-жа растворы з пры.мессю натрыевай селігпрьг, чырвоная—-з прымессю азотнакіслага стронцыя, зялёная—азотнакі.слага барыя, сіняя—азотнакіслай медзі.
Вымачаная ў адпаведным растворы папера падвешваецца над блюдцам таго-ж раствору пры дапамозе драўляных фатаграфічных абцужкоў. Калі папера зусім высахне, яе зноў змачваюць вадкасцю і так паўтараюць некалькі разоў, пакуль у порах паперы не адкладуцца мікраскапічна-малыя крышталікі солей, пасля чаго яна канчаткова высушваецца і спальваецца ў зусім сухім стане.
КАЛЯРОВАЕ ПОЛЫМЯ
Вадарэд гарыць амаль зусім бескаляровым полымем; полымя чыстага спірту таксама свеціць вельмі слаба. Наадварот, полымя йцэіпылвнсі яр ае: свечка і карасінавая лямпа таксама гараць свецячымся полымем.
Большая або меншая якасць усякага полымя залежыць ад прысутнасці ў ёй раскаленых цвёрдых частачак. Вадарод, згараючы ў вадзяны пар, такіх раскаленых частачак не дае, і, калі-б не згараючы ў ім пыл паветра, яго полымя было-б прыкметна 108
толькі па развіваемай ім высокай тэмпературы. У свяцільным газе, карасіне, стэарыне знаходзіцца, апрача вадарода, у большай або меншай колькасці вуглерод. Частачкі апошняга, ранен згарэць, накальваюцца,-адтаго вось полымя газаван гарэлкі кара.інавай лямпы і свечкі і свеціць. Можна і несвецячаеся або слаба свецячаеся полымя зрабіць яркім, узбагачаючы яго вуглеродам або раскальваючы ім негаручыя вяшчэствы. У тэхніцы першае дасягаецца прымессю да вяшчэстваў, якія гараць бескаляровым полымем, так званых цяжкіх вуглевадародау, г. зн. злучэнняў вадарода з вялікай колькасцю вуглерода, як у ацэтылене напрыклад, а другое-накіроўваючы полымя на спецыялыш каўпачох калільных гарэлак, ніці якога прапітаны солямі і е каторых рэдкіх элементаў (цэрыя, торыя і інш.), якія даюц пры высокай тэмпературы інтэнсіўна яркае святло.
Для атрымання каляровага полымя да гарашчага вешчаства прыбаўляюць солі металаў, якія афарбоўваюць польшя у той або іншы колер.
Гэтай здольнасцю гарашчых металаў і іх лятучых солей надаваць пэўную афарбоўку бескаляроваму полымю карыстаюцц ў піратэхніцы для атрымання каляровых агнеу.
Прасцейшы спосаб забаў—гэта прыгатаваць каляровыя спіртавыя агні. У ста частках спірту раствараюць 10 вагавшіча™ крэмартартара {вінны t камень, кіслая Z ж ая
і 5 вагавых частак наіаатыра (хлорысты сгмояш) Жа^ афарбоўка надаецца змяшаннзм гэтага раствору са часткамі солей, афарбоўваючых полымя, а шенна: стрончыя для чырвонага, хлорыстага лі^я для пУн^ова[а;^ ная кіслаты для зялёнага, сільвіка (хлорыстага фіялетавага, спажыўнаН солі (хлорыстага натрыя) для жоута . Ф Паліць растворы можна ў чайных блюдцах або кветачных паддонніках.
ПАДВОДНЫ АГОНЬ
Прыгатуйце сумесь з 40 вагавых частак азотнакіслага стронцыя,13-сернага цвету, 5-берталетавай(хлорнаватакаліевай) солі, 4-антымонія (сярністаа сурмы).
Усе названыявяшчэствынабывайце ўжо стоўчанымі у дробны парашок і змешвайце як можна больш роўнамерна на паперы пальцамі або бародкай гусінага пяра.
Калі не ўдасца дастаць іх у выглядзе параш«оУ> то расц райце купленыя крышталы ў зусім чыстай JaP*apaBaH такім-жа таўкачыкам, кожнае ў паасобку. Асабліва асцярожны
-оудзьце з берталетавай соллю. Дастаткова прымесі да яе некалькіх крупінак серы, вугалю або нават проста прысутнасці пылу У ступцы, каб яна ўзарвала. Расцірайце яе, на усякі выпадак, не ўсю адразу, а невялікімі порцыямі.
Змяшаўшы парашкі, шчыльна набіце сумесь_ у невялікую гільзу дзюймы два даўжынёй з вашчонай паперы або так званага расліннага пергаменту Прыгатаваны патрон павінен быць зусім непранікальным для вады. Скрозь адрэзак свінцовай трубкі прапусціце дрот і абвяжыце ім вашу гільзу з гаручай сумессю або прывяжыце да апошняй які^ небудзь іншы груз, які дае ёй магчымасць аставацца ў вертыкальным палажэнні, калі
Рыс. 48. Агонь пад яна бУдзе апушчана ў ваду.
вадой. Запаліце цяпер гільзу і, калі агонь запа-
ліцца, апусціце яе гарашчьім канцом уніз у зысокую банку з вадой: чырвоны бенгальскі агонь будзе прадау’ жаць гарэць пад вадой (рыс. 48).
Фокус не толькі цікавы, але і павучальны, таму што аб'ясняе магчымасць утвараць аўтагенную рэзку металаў (полымем су«есі вадарода і кісларода) не толькі на павегры, але і пад вадой.
‘) Папера, апрацаваная сернай кіслатой.
Г ЛАВА IX
ШТО-КОЛЕЧЫ АБ КРЫШТАЛАХ
Характэрвай асаблівасцю большасці вядомых
, соаданых вяшаэетваў з'яўляецца 1х здольнасць вры пэўяых умовах набываць строга правільвую форму-утварайь «Р™™^ у Сважыўная соль, цукар, вада нЬкэй вунату яе “2 2^ „ногія мінералы, каштоўвыя каменні 1 нават металы даюць крыш ’“"вТ^ышталаў з волвЫх раствораў еолвй-рзч столькГвядомая. што я гаварыць аб гзшм ве стану, лепш атрыманне крышталаў сухім шляхам (узг^ай) ! у мом хйлічных рэакцый, а таксама адзначу ^ольнасц^^^^ утвараць крышталічныя формы, злучаючыся з большай або ме шай колькасцю вады.
Пачнем з апошняга.
КАЛЯРОВЫ РАСТВОР БЕСКАЛЯРОВАГА ВЕШЧАСТВА
Дазвольце задаць вам пытанне: оаІІ,йягтвя t
Якога колеру будзе раствор бескаляровага вешчаства ў зусім чыста^ вадзе? u салітпы
Вы ўспамінаеце аб растворах цукру, спажыуная солі, селі Р , нашатыра і іншых бескаляровых злучэнняў і адказва^ ’
Калі ў вадзе не растворана загадзя якое-небудзь іншае бескаляровае веаічаство, якое дае з першым каляровае злучзнке, то раствор павінен быць бескаляровым.
м-го боку, наліце'самі ў арабфку
жую цёмнаблакітную афарбоўку.
J m
Перальём яе ў фарфаравую чашку і выпарым.
Паглядзіце, што ў нас асталося на дне чашкі. Крышталікі прыгожага сіняга колеру. Гэта медны купарос, з якім нам прыходзілася і раней сустракацца.
Шкада, што мы перад тым, як растварыць наш белы парашок, не ўзвэжылі яго. Гэта можна было-б зрабіць на вясах для пісьмаў. Узважыўшы пасля таго атрыманыя сінія крышталікі, мы б упэўніліся, што яны важаць больш, чым важыў парашок. Значыць, да растворанага парашку (гэта быў парашок бязюднай серна’кіслай медзі) нешта далучылася хімічна, бо і вага павялічылася і ўласцівасці вешчаства змяніліся. Гэтае внешта“ не можа быць Нічым Іншым, апрача вады, таму што мы расгваралі парашок У чыстай вадзе.
Лёгка даказаць, што так яно і ёсць. Стаўчэм атрыманыя сінія крышталы ў блакітны парашок і пачнем іх сільна награваць у фарфаравай чашцы: блакітны парашок ператворыцца ў белы, вага яго паменшыцца, а на халоднай талерцы, якую мы будзем трымаць над чашкай, асядуць каплі вады.
Перамена ружовай афарбоўкі солей кобалыпа на блакітную, зялёнай солі нікеля на жоўтую і т. д. залежыць ад той-жа прычыны. Будучы бязводнымі, яны маюць не той колер, які набываюць, утварыўшы крышталічныя злучэнні з вадой.
He думайце, аднак, шго крышталы усіх вяшчэстваў маюць у сваім саставе ваду. Большасць іх крышталізуецца без яе ўдзелу, як і сама вада, утвараючы крышталы снегу, ні з чым не злучаецца.
ЗІМНІ САД... СЯРОД ЛЕТА
Крышталы вады, калі яны ў выглядзе інею пакрываюць зімой дрэвы ў садах і лясах, так прыгожы кожны ў паасобку і такую цудоўную карціну ўтвараюць у цэлым, што можна толькі пашкадаваць аб нашым няўменні стварыць яе па жаданню.
А між іншы.м, хіба для хіміка ёсць што-небудзь немагчымае!
Цэлы сад мы інеем у жаркі летні дзень не пакрыем,—гэта абышлося б вельмі дорага,—але некалькі галіначак восгралістніка або хвойных кустарнікаў і дрэў зможам пакрыць нежнымі белымі крышталамі, якія дадуць нам уражанне інею.
Змесцім сарваныя галіны пад шкляны каўпак. Як я не раз гаварыў, ім можа служыць бутэлька з адрэзаным дном. Каўпак паставім на дошку з прарэзанай у сярэдзіне яе адтулінай, у якую ўставім фарфаравую чашачку.
У чашачку насыплем жменю бензоіінай кіслаты (цела пры
Рыс. 49. Хімічны іней.
звычайнай тэмпературы цвёрдае, як і многія іншыя кіслоты,— хоць-бы агульнавядомая борная)-, пад чашкай запалім спіртавую лямпачку (рыс. 49).
Пры 120° бензойная кіслата плавіцца, пры 250° выпараецца, 1 яе пары, напоўніўшы каўпак, асаджваюцца дробнымі бескаляровымі крышталікамі на галівах і іглах раслін. Прыміце лямпачку, закрыйце адтуліну каўпака пробкай і асвятліце карціну „зімняга лесу“> выставіўшы каўпак на сонечнае святло.
САД X1MIKA
Хімік можа не толькі сярод л^Та стварыць карціну зімняга саду, пакрытага інеем,—ён можа вырасціць чыста „хімічны сад“, не патрабуючы для гэтага ні насення, ні сажанцаў раслін.
Вырашчваецца, аднак, такі сад не на паветры. Для раслін, якія ўім вырастаюць, патрэбнане вуглекіслата, а іншае пажыўнае асярод-
дзе. Наадварот, усе кіслоты, нават сляды іх, з'яўляюцца гібельнымі для такога „саду“.
Вырашчваецца ён у шкле.
— На шкле?
He, іменна ў шкле. Толькі ў вадкім, у так званым растварымым шкле.
Бывае і такое шкло. Звычайнае добра вам вядомае шкло з хімічнага пункту гледжання—соль, хоць і нерастварымая або, гаворачы ўпаўне дакладяа, у вышэйшай ступені цяжка растварымая ў вадзе. Варыцца шкло часцей за ўсё. з пяску (а пясок— гэта крэмнязём, ангідрыд крэмневай кіслаты) соды і вапны.
КНІГІ ОНЛАЙН
