КНІГІ ОНЛАЙН

Цікавая хімія

Выдавец: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі

Памер: 75с.

Мінск 1936

45.18 МБ

„Калі Мендэлееў выпрацоўваў табліцу элементаў/кіруючыся перыядычным законам, яму былі вядомы толькі 64 элементы, у той час як цяпер мы ведаем 92 элементы. Та.му ў першай табліцы Мендэлеева аказалася шмат пустых месц, і між іншым там, дзе
131 Цікаяая яімія
Пеэмядычнія сістэма эЛементаў па Д. І, Мендэлэеву
жяпер стаяць элементы скандый Sc (4 рад III гр.), галій Ga (5 рад III гр.) і германій Ge (5 рад IV гр.).
У той час адпаведныя элементы яшчэ не былі вядомы, а іншыя элемеяты, блізкія па атамнай вазе, не маглі заняць указаных месц, таму што не падыходзілі да іх па сваіх уласцівасцях і па тыпу злучэнняў. Апіраючыся на перыядычны закон, Д. І. Мендэлееў у 1871 г. выказаў упэўненасць, што павінны існаваць элементы, месцы якіх указваюцца гэтымі прамежкамі.
На аснове дакладнага ведання ўласцівасцей элементаў, размешчаных радам з гэтымі прабеламі ў вертыкальным і гарызангальным напрамках, Д. 1. Мендэлееў ужо тады вызначыў магчымыя велічыні атамнай вагі гэтых элементаў, а таксама ўказаў, якімі ўласцівасцямі павінны ўладаць самі гэтыя элементы ў выглядзе простых вяшчэстваў, якія злучэнні яны маглі-б утварыць і якімі ўласцівасцямі гэтыя злучэнні павінны характарызавацца. Прадсказанні Д. 1. Мендэлеева з поўнай дакладнасцю пацвердзіліся. Недастаючыя элементы былі адкрыты яшчэ пры жыцці Мендэлеева"1).
Прадсказанне Мендэлеева аб магчымасці адкрыцця новых элементаў з указаннем іх уласцівасцей часта параўноўваюць з другой навуковай „далёкабачнасцю"—з прадсказаннем астранома Левер'е аб існаванні невядомай планеты ў нашай Сонечнай сістэме. Сапраўды, такая планета, названая Нептунам, была адкрыта. Часта гавораць, што Левер'е адкрыў Нептуна „на кон. чыку свайго пяра“. 3 няменшым правам можна сказаць і аб Мендэлееве, што ён сваім пяром адкрыў усе да яго не быўшыя вядомымі элементы.
СУЧАСНЫ ПОГЛЯД НА БУДОВУ ВЕШЧАСТВА
Мендэлееў, згодна навуковых даных яго часу, лічыў атамйе разлагаемым на якія-небудзь састаўныя часткі або маючым пастаянную вагу, характэрызуючую ўласцівасці данага віду матэрыі—таго або іншага хімічнага элемента.
Навейшыя дасягненні фізікі паказалі памылковасць гэтага погляду.
Атам не з'яўляецца мяжой дзялення матэрыі. Ён састаіць з цэнтральнага ядра і акружаючых яго электронаў. Састаў ядраў .тамаў у сваю чаргу складаны. Яны зараджаны дадатна, а акружаючыя іх знешнія электроны—адмоўна. Хімічныя ўласці-
і) Па кніэе яраф* В. Н. В е р х о ў с к a г a—„Хнмня", ч. Ш, У чпедгнз, 1933 і.
васці атама залежаць ад ліку знешніх электронаў, а атамная вага—ад ліку пратонаў ядра. Навейшыя даследванні паказалі, што атамная вага, напрыклад, хлора не таму роўна 35,457, што атам хлора ў 35,457 разоў цяжэйшы атама вадарода, а таму, што ў хлоры, адкуль-бы ён ні быў атрыман, мы заўсёды маем сумесь атамаў з атамнымі вагамі ў 35 і ў 36 разоў большымі. атамнай вагі вадарода ў пэўных адносінах адзін ад другога. Тыя і іншыя маюць 17 знешніх электронаў, а таму па сваіх хімічных уласцівасцях і не адрозніваюцца адзін ад другога. Іакія аднолькавыя па ліку электронаў атамы, якія маюць розную атамную вагу, носяць назву ізатопаў (якія стаяць на тым-жа месцы табліцы Мендэлеева). Адсюль выцякае вьшік, што ўласцівасці элементаў залежаць ад іх парадкавага нумара ў табліцы Мендэлеева, знаходзячыся ад яго ў той перыядычнай залежнасці, якая была Мендэлеевым указана.
Навейшыя дасягненні навукі не парушылі перыядычны закон нашага вялікага хіміка, а ўдакладнілі 1 развілі яго.
ПЕРАЛІК НАЙБОЛЫІІ УЖЫВАЛЬНЫХ У ТЭХНІЦЫ ЭЛЕМЕНТАЎ
Вадарод (Н). Для напаўнення аэрастатаў, для рэакцый аднаўлення, для крэкінга нафты, г. зн. аддзялення, ад яе лёгка кіпячых прадуктаў перагонкі, для гідрагенізацыі цвёрдага паліва („штучная нафта“ з каменнага вугалю), гідрагенізацыі вадкіх тлушчаў у цвёрдыя.
Гелій {He). Для напаўнення дырыжабляў (не гаручы!) 1 газасвечных лямп (свеціць чырвоным святлом, які пранікае праз туман).
Аргон {Аг), Неон {He) і Крыптон (Кг). Для газасветлавых лямп.
Вуглерод (Q. У выглядзе вугалю—як паліва; у выглядзе графіта—тыглі, сухая змазка, алоўкі, фарбы; у выглядзе алмаза—для рэзкі шкла, для наканечнікаў буроў, для шліфоўкі. У бязлікавых злучэннях мае рознастайнейшыя ўжыванні. Напрыклад, у злучэн нях з вадародам, як свяцільны газ, газападобнае і вадкае паліва.
Азот (N) . Газасветлавыя лямпы, азатаванне сталі, у сінтэзе аміяка і азоцістых злучэнняў. Злучэнні: вяшчэствы ўзрыўчатыя, угнаенні, фарбы, харчовыя вяшчэствы (так званыя бялковыя).
Кісларод (О). Аўтагенная зварка ў сумесі з вадародам і іншымі гаручымі газамі, узрыўчаты аксіліквіт у сумесі з вугальным пылам, для дыхання ў падлодках і гандолах стратастатаў.
3 меддзю (фосфарыстая бронзаў	фарбы, лякарствы.
Мыш'як (As). Атручваючыя вяшчэствы, Фар
Сурма (Sb). Сплавы, фарбы.	лякаоствы, кераміка-
Вісмут (Ві). Лёгкаплаукія сплаві' > ’фарбы, інзектатаксін
——>■■■
ваўся ў тэлевізорах і т. п. устР°	электратэхніцы, у кера-
Фтор (F). Для траулення шкла, у элек р
міцы і металургіі.	атоучваючыя вяшчэствы,
Хлор (СІ). Бяленне, дэзшфекцыя, атручва
фарбы.
Бром (Вг). Фарбы, лякарствы.
„ №	Ж У фотаэлементах, у выглалзе соле«
(Au). УжЫваНнеагуаьВав»АОмае,уз^ ’бу-
м?нічай	\у булаўнічай
Бапый (Ва). Для бяліл.
Алюмінш (АІ). У чыст	оХягпяОніптве V злучэннях
/ф^авалы.а. cnpm. У
f МУЧЭ“’
нях у кераміцы і фарбаванан справе: (	друкарскія
металічных вырабаў, бялілы).
Хром (Сг). Для храмавання металаў, для прыгатавання хро мавай і неіржавеючай сталі, у злучэннях у фарбавальнай справе і як акісляльнік (хромавы ангідрыд) у хімвытворчасцях.
Вальфрам (W). У электратэхніцы (ніці лямп), у металургіі для звышцвёрдых сплаваў.
Марганец (Мп). Прысадка да сталі, якая надае выключвую трываласць, у злучэннях у фарбавальнай справе, як дэзінфектар.
Жалеза (Fe). Ужыванне ў выглядзе чыгуну (сплаў жалеза з вуглеродам і іншымі прысадкамі) і розных сартоў сталі агульнавядома, у злучэннях у фарбавальнай справе, як інзектатаксін, у медыцыне.
Нікель (Nt). Для нікелявання, прысадка да сталі для павелічэння вязкасці, у злучэннях у фарбавальнай справе і для поыгатавання фарбаў.
Кобальт (Co). У апошні час для кабальтавання (пакрыцця слоем кобальта іншых металаў), у злучэннях—як фарбы, для вырабу спецыяльнай сталі.
Платына (Pt). Хімічная апаратура і лабараторная пасуда у электратэхніцы, злучэнні ў фатаграфіі. Губчатая платым у хшвытворчасцях, як абсарбуючае (якое згушчае на паверхж газы) вешчаство.
ЗМЕСТ
a р а д м О в a
у ВОДЗІН ы
Глава I. Хімічная „магія’ .
Паслушная папяроса
„Тры кіты* хіміі
Гяава 11. Ператварэнне вадкасцен
Маляко з вады .
Вада і віно ў адной бутэльцы
Вада з бутэлькі з віном
3 вады рознакаляровае віно і зноу вада .	■
Ператварэнне вады ў чарніла 1 чарніла у ДУ Вада з ,радугі' •	•
Мнімая памылка фізікаў
Вада—у малако, малако—у^ ваду
Ператварзнне вады ў ,кроў‘ •	’
Як адной фарбай фарбуюць у розныя колеры . Сакрэт старых фарбавальшчыкаў -
Забыт.іе слова •
.Канцылярскае семячка*
Золата растварымае і растворанае
Глава III. Небяспечныя газы
Самы лёгкі газ .
Вада з агню
„Узрыў* аэрастата
Пераліванне... уверх
Мыльныя пузыры
Глвва IV. Ваенная хімія
Хлор, кветкі 1 колеры .
Афарбоўка хлорам у сіні колер Афарбоўка хлорам у чырвоны колер Яшчэ афарбоўка хлорам
Гарэнне без паветра Самзўспалымненне.
С if tap.
3
5
13
16
17
18
19
20
21
23
24
25
27
29
33
34
37
38
39
40
41
42
43
49
50
51
52
. эз
Стар
1	негаручае можа гарэць ....... 54 Дымавая заслона .	.	.	.	.	.	.	.	..55
Фейерверк у склянцы ........ — Яшчэ страшны газ ........ 56 .Страшны спадарожнік нашых жылых памяшканняў” .	. 57
Блакітны і вадзяны газы ....... 59 Газы дыхання і гарэння ....... 60 Газ, у якім гарыць жалеза ....... 61 Гарашчае жалеза	........ 64
Жывыя .мерцвякі*	......	.65
Хімія неба ......... 67 Куды дзеўся кавалачак вугалю?	.	.	•	.68
Глава V. „Нешта нябачнае' і доследы з ім .	.	.71
Таямнічы дослед з вясамі .......	—
Прырода—архітэктар	.......	72
Плаваючыя пузыры ........ 73 Адчаго страляе пушка .	.	.	.	.	.	74
Ачысціць яйка, не разбіўшы шкарлупы .	.	.	.	.75
Ныраючае яйка
Растучае яйка ......... 76 Яйка ў графіне
Глава VI. Яшчэ доследы з газамі ...... 78
Ачыстка сапсаванага паветра	.	—
Хімічныя матылькі .	.	......	79
Падводная лодка з каробачкі ......	80
Шкодныя газы, якія прыносяць карысць .	.	.	81
Дар вулканаў .........	—
Доследы з сярністым газам ....... 83 Тушанне агню гарашчай серай .	.	.	.	.84
Зялёны леў	—
Белы снягір .........	85
Газ тухлых яек
Што колечы аб трох каляровых кошках .	.	.	.	.87
Ператварэнне белай кошкі ў чорную	.	.88
Ад чаго цямнеюць карціны .	.	.	.	.	.	—
Крыху гісторыі ......... 89 Хімічнае хлебапячэнне ........	90
Хатні агнетушыцель ........	91
Небяспека безапасных вяшчэстваў .	.	.	.	.	.92
Сіні фантан з чырвонай вады .	.	.	.	.93
Чырвоны фантан з сіняй вады .	.	.	.94
Мыльны пузыр, які курыцца ...... 95
Глава VII. Хімічныя забавы без прыбораў .	.	.	.97
Імгненная фатаграфія, ды яшчэ каляровая .	.	.	.98
• Сакрэтнае чарніла ........
З'яўляючаеся і ^рікаючае чарніла ...... 100
Стар.
Магічныя карцінкі .	.	.	-	-	.101
Букет кветак—указальнік надвор'я ......—
Жывапіс па дрэву ..■•■■■■ Ю2 Чырванеючыя фігуркі ....•■•• ЮЗ
Зялёныя званочкі .	.	.	■	•	■	—
Ператварэнне белай ружы ў чырвоную	.	. ■	. 104
Сіні хлеб
Глава VIII. Безапасная піратэхніка	.	.	. 10S
Агонь-мастак. ...••••••
Папера, якая гарыць каляровым полымем .... 107
Каляровае полымя ....•••• Ю8
Падводны агонь	Ю9
Глава IX. Што-колечы аб крышталах .
Каляровы раствор бескаляровага вешчаства Зімні сад... сярод лета ....
Сад хіміка .....
Глава X. Хімічныя жарты .
Як зварыць яйка без агпю
Расказ аб «неблаганраўным хлопчыку' Ключавая вада ў летні спякотны дзень Што напісана пяром...
„Саламандравы валасы"
Заключэнне
ДадатакІ.
Да д ата к II.
Д адата к III. ....
Без чаго нельга рабіць доследы.
Што павінен ведаць кожны, хто жадае
самастойна правесцідоследы.
апісаныя ў гэтай кнізе	.
Як гнуць і цягнуць шкляныя трубкі
Як разрэзаць бутэльку ......
Як награваць, кіпяціць і выпарваць вадкасці Як абыходзіцца са спіртавой лямпачкай] . Як раздрабняць і раствараць цвёрдыя вяшчэствы Як^фільтраваць растворы .