Цікавая хімія
Выдавец: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі
Памер: 75с.
Мінск 1936
па выгляду, празрыстай чыстай вадой, трымаю ў правай і левай руцэ.
Я зліваю ваду з абодвух шклянак адначасова у шклянку, што стаіць на стале (рыс. 8).
ІІуда! Ліў ваду, а шклянка напоўнілася... малаком.
Але досыць пачакаць некалькі мінут, і ілюзія рассейваецца густы белы тварожысты асадак апускаецца на дно шклянкі, a вада над асадкам зноў робіцца празрыстай. Таму, калі, паўтараючы мой дослед, вы не захочаце сапсаваць яго эфект, заразжа хавайце шклянку з „малаком“ у стол і пераходзьце да іншых фокусаў. Я-ж адкрыю вам сакрэт ператварэння.
У шклянках, якія я трымаў у руках, была наліта не вада,
*) Гл. дадатак у канцы кніжкі (стр. 134), з якім, паўтараю, раю азнабміцца
раней, чым прыступіць да доследэў.
2. Цікавал хімія.
а празрыстыя водныя растворы: у адной—звычайнай спажыўнай с°лі {хлорыстага натрыя), у другой ляпіса (азотнакіслага срэбра). Майце на ўвазе, што ляпіс ядавіты, абыходзьцеся з ім з асаблівай асцярожнасцю, у рукі не бярыце, вымайце яго з оаначкі, у якой захоўваеце, пінцэта» (рыс. 9); баначка павінна быць з цёмнага шкла,-бо на святле ляпіс разлагаецца. На гэтым, між іншым, паведамлю вам, і аснована яго прымяненне у фатаграфіі. Раствараць азотнакіслае срэбра неабходна ў пера— гнанай (дыстыляванай) вадзе,
купленай у аптэцы, бо ў звы<5^ — чайнай вадзе яно дае муць.
ГІры зліванні раствораў адРыс. 9. Пінцэт. былася хімічнаядэак/{б/я (узае-
мадзеянне)— солі абмяняліся
металамі, уваходзіушымі ў іх састаў. Атрымаліся: хлорыстае срэбра, нерастварымае ў вадзе і хутка асеўшае ў выглядзе снежна-белага асадку, і азотнакіслы натрый (селітра) які астаўся у растворы. У апошнім нятрудна пераканацца, калі асцярожна зліўшы вадкасць з асадку, выпарыць яе ў фарфаравай чашцы на спіртавой лямпе. Калі вада выкіпіць, на дне астануцца крышталікі селітры.
Маленькая заўвага практычнага характару: таму-ж і нельга раствараць ляпіс у вадаправоднай вадзе, што самая здавалася-о чыстая і на смак зусім прэсная вада мае заўсёды ў растворы хоць-бы сляды спажыўнай солі. У лабараторыях карыстаюцца апісанан рэакцыяй для вызначэння колькаснага змяшчэння ў вадзе хлорыстага натрыя.
Асадзіўшы яго поўнасцю з адмеранай колькасці выпрабоўваемай вады, асадак высушваюць і ўзважваюць. Хімічныя злучэнні, у адрозненне ад простай сумесі вяшчэстваў, адбываюцца толькі пры наяўнасці строга вызначаных вагавых адносін паміж састаўляючымі іх вяшчэствамі. Ведаючы вагу ўтварыўшагася хлорыстага срэбра, хімік умее вылічыць, якая колькасць солі была ў выпрабоўваемай вадзе.
ВАДА I ВІНО Ў АДНОЙ БУТЭЛЬЦЫ
А цяпер, калі хочаце, я магу наліць вам або віна, або вады, па вашаму ўказанню, з... адной і той-жа бутэлькі.
Калі ласка, агледзьце яе перад пачаткам доследу.
Гэта пераканае вас, што ў бутэльцы не віно, а самая звычайная вада.
Вы просіце наліць віна.
Напаўняю з бутэлькі адну са шклянак, якія стаяць перада мной, і па прыгожай афарбоўцы вадкасці вы можаце меркаваць, што перад вамі чырвонае віно.
Але мне хочацца выпіць вады. Я пераліваю віно ў другую шклянку, і яно зноў ператвараецца ў ваду.
Але піць ваду гэтую няможна. І вось чаму.
У бутэльку наліта сапраўды простая вада, але ў ёй было папярэдне растворана некалькі капель раствору фенолфталеіна (ядавііпы!). На дно першай шклянкі я наліў яшчэ да пачатку
доследу крыху моцнага раствору соды, на дно другой—такі-ж раствор вімна-каменнай кіслаты.
Фенолфталеін чырванее ў шчолачах і солях з перавышаючымі шчолачнымі ўласцівасцямі. Сода (вуглекіслы натрый) як раз і ёсць такая соль. Яна ўтворана вель-
Рыс. Ю. „Ператварэнне віна ў ваау'.
мі слабай вугальнай кіслапгой і рэзкай шчолаччу-eto натрам Кіслоты разбураюць гэтую афарбоўку, таму пры пераліванні афарбаваўшагася ад соды раствору ў шклянку з вінна-камен кіслатой ён зноў абескалёрыўся.
Даоэчы, аб фенолфталеіне.
Ён заўсёды ўжываецца ў хімічных лабараторыях служачы для ўказання паяўлення ізнікнення шчолачнан рэакцыі растворау у так званым аб'ёмным аналізе вяшчэстваў. Як і лакмус, ен, значьХ, з'яўляецца хімічным шд^атарам. г. зн. указальнікам
РЭаЗамяняючы фенолфталеін іншай штучнай арганічнай фарбай метыл-аранжам^кх дае жоўтую афарбоўку ў шчолачах ’ ^“Р' воную ў кіслотах, можна ў нашым доследзе наліць з бутэль з вадою ў адну шклянку белага віна, у другую-чырвонага, a ў трэцюю—чыстай вады.
Але 1 ў гэтым выпадку піць налітыя „віны“ нельга.
ВАДА... 3 БУТЭЛЬКІ 3 ВІНОМ
І ў гэтым выпадку нельга каштаваць на смак ні віна.нівады як з бутэлек, так і са шклянак.
Бутэлькі на гэты раз бяру дзве, столькі-ж шклянак. Адна бутэлька напоўнена як быццам чырвоным віном, другая вадов.
Ў а я“а ™"аўяяецца празрыстаЯ вадоЯ.
ру бутэльку з вадон, а наліваю з яе ў другуіо шклянку чырвонае віно. 7 шклянку
Згадзіцеся—вынік досыць надзвычайны!
Падрыхтоўваецца ён растворанай у першай бутэльцы шчапоткан марганцава-каліевай солфна ўжываеццадля дэзінфекцыі 1 дэзадарацыі *), а ў вельмі слабых рістворах для паХННя рога) у лоўрумцы сернай кіслаты. Апошняя патрабуе вельмі асцярожнага з сабою абыходжання і павінна заўсёдь^ ўлівацца па каплях у ваду, а не наадварот ’). Звярніце асаблівую ўвагу на гэта! Вадкасць робіцца падобнай да віна. Яе налівагоць у ершую шклянку, у якой загадзя наліта крыху канцэнграванага раствору гтасульфіта натрыя (ужываецца ў фатаграфіі дая
П₽аЯўЛеНЫХ ^^-гваў), прычым вадкасць абеска-
3 ВАДЫ РОЗНАКАЛЯРОВАЕ ВШО I ЗНОЎ ВАДА
Бутэлька, тры шклянкі, крыху метыл-аранжа, шчапотка нна-каменнай кіслаты і крыху хлорнай. вады. Аб тым як пры ^авацв апошнюю, раскажу потьш, калі будзем атрымліваць
Бутэлька напоўнена чыстай вадой; у першай шклянцы змешчана крыху метыл-аранжа, у другой-кіслата, у трэцяй на дне наліта крышачку хлорнай вады.
Лью ваду ў першую шклянку-яна чырванее; пераліваю яе У другую—жауцее; у трэцюю—абескалёрваецца.
Сакрэт такой падрыхтоўкі доследу можа выдаць пах хлооі -аму гледачоу у гэтым выпадку трэба саджаць далей ад стала’
ПЕРАТВАРЭННЕ ВАДЫ Ў ЧАРНІЛА I ЧАРШЛА Ў ВАДУ
. Перада мною дзве бутэлькі-адна з вадой, другая—пустая > чать,ры шкляяк1. Лыо ў Іх Ваду 3 6утмьк. :0Хчвд"ус™'
Ў ZotL?»"3'’44'1'' яна "ератвараецца ў „арніяа, a у нячотных астаецца сама сабой,
вер1кан“айХХУ атр“манага чаря,яа У "Узчрок 1 прм выдадку. перакананцеся, што ім вельмі добра можна пісаць.
Ч Зніштажэнне смуроду.
2) Гл. дадатак, стар. 128.
Бяру пустую бутэльку і зліваю ў яе з усіх шклянак усё, што там знаходзіцца. Устрахваю бутэльку, узбоўтваю вадкасць. Як бачыце, бутэлька поўна чыстай вады. Чарніла як небывала!.
Каб паказаць вам гэты фокус, я папярэдня ў вадзе першай бутэлькі растварыў з поўлыжкі таніна. Танін—гэта складанае дубільнае вешчаство, якое знаходзіцца ў так званых чарнільных арэшках, наростах на лісцях дуба, якія паяўляюцца ад пашкоджання іх асобнымі насякомымі (арэхатворкамі). У састаў яго ўваходзіць арганічная дыгалавая кіслата. У чотныя шклянкі я таксама загадзя прыліў па некалькі капель моцнага раствору хлорнага жалеза. 3 гэтым злучэннем, як і з іншымі солямі жалеза, танін дае жалеза.
У бутэльку, якая вам здавалася пустою, было мною наліта на дно крыху моцнага раствору шчаўееай кіслаты (ядавітая!)• Зусім такім-жа чынам можна паказаць ператварэнне вады ў чырвонае чарніла 1, наадварот, чырвонае чарніла ў ваду, замяніўшы раствор таніна растворам саліцылавага. натрыя (лякарсгвг. супроць ліхарадкі). 3 ім, як бачыце могуць мець справу не толькі хворыя, але і здаровыя.
Першыя ўжываюць яго для лячэння, другія—для забаў.
ВАДА... 3 „РАДУГГ'
Надзвычай прыгожае відовішча прадстаўляе сабой радуга. якая паяўляецца на небе, калі дожджяшчэ непрайшоў, асонца ўжо выглянула з-за туч.
He менш прыгожая гама колераў сонечнага спектра, якая атрымліваецца на белай сцяне, калі асвятляючы яе сонечны прамень прайшоў па шляху праз шкляную прызму I разлажыўся на свае састаўныя колеры.
Але можна атрымаць усе колеры радугі і чыста хімічным шляхам.
Вось у гэтай бутэльцы ў мяне наліта цікавая вада.
На стале сем шклянак, па ліку бачных колераў спектра.. Лью ў кожную з іх ваду—і перад вамі ўся гама колераў: чырвоны, аранжавы, жоўты, зялёны, блакітны, сіні і фіялетавы.
Вялікі англійскі фізік Ісаак Ньютон, імя якога, спадзяюся, вам вядома, не толькі разлажыў белы колер на сем каляровых, але даказаў і адваротнае, што, зліваючыся адзін з другім, яны ўтвараюць на наша вока ўражанне белага колеру.
Тую самую ўласцівасвь мае і паказаная толькі што мноіс вада. Зараз мы праверым адкрыццё Ньютона хімічна, зліўшы ўсе нашы каляровыя вадкасці назад у бутэльку.
Так, куды-ж я яе дзеў? Ах! Па рассеянасці прыбраў са стала паставіў на полку. Возьмем яе адтуль і сальём у яе тое, што з находзіцца ў шклянках.
Чырвоная, аранжавая, жоўтая і іншыя вадкасці льюцца адна за другой у бутэльку, і вось перад вамі яна зноў поўная празрыстай вадой!
Прыгожы і эфектны фокус, але правесці ягоўпоўным аб'ёме з усімі сямю колерамі спектра не так-та проста. Па-першае, для гэтага трэба падабраць сем арганічных фарбаў, якія лёгка і хутка раствараюцца ў слабым растворы шчолачы 1 даюць колеры, блізкія да спектральных. Ддя чырвонага колеру зусім падындзе ўжываемы ўжо раней фенолфталеін, для жоўтагаметыл-аранж, для аранжавага-іх сумесь, для зяленага-хлорафіл, для блакітнага—лакмус, ён-жа ў больш моцным растворы для сшяга, і аналін-віолет для фіялетавага.
Усе яны павінны быць перад доследам выпрабаваны і падабраны ў дастатковай, але не лішкавай колькасці, каб растворы іх аставаліся празрыстымі. Каб зрабіць непрыкметным для гледачоу прысутнасць фарбаў або моцных раст вораў у шклянках апошнія каля самага дна можна абклеіць вакол вузенькай лентачкан, выразанай з чорнай паперы. Добра браць для гэтай мэты матава-чорную паперу, у якую звычайна бываюць абгорнуты фатаграфічныя пласцінкі. Здалёку чорныя паперкі зліваюцца з чорнай паверхняй стала, і шклянкі здаюцца зусім пустымі.
6 фарба хутчэн змешвалася з вадой, можна, наліваючы ваду трымаць бутэльку ў правай руцэ, левай браць шклянку, закрыўвадкасць°ННЮ НаКЛееНуЮ ' Зн1зу папеРкУ» і злёгку ўзбаўтваць
Самае цяжкае ў гэтым фокусе-дабіцца таго, каб злітыя разам растворы хутка і здавальняюча трацілі сваю афарбоўку.
Для гэтага на полцы стала хаваецца другая бутэлька, зусім такая-ж, як тая, з якой льюць у шклянкі слабы раствор шчолачы (напрыклад, едкага натра).
КНІГІ ОНЛАЙН
