Цудадзейны карагод
зборнік твораў для пазакласнага чытання ў 3-м класе. У 2 ч. Ч. 1
Выдавец: Народная асвета
Памер: 264с.
Мінск 2018
— Ах, якая цудоўная пацерка! — закрычалі яны. — Якая зіхатлівая! Давай падзелім. Каб кожнай было хоць па драбочку.
I пачалі валтузіцца, адна ў адной адбіраць пацерку, каб адшчыкнуць сабе паболей. Валтузіліся, валтузіліся, пакуль не ўкацілі пацерку ў раку. А тады паселі на вярбе, пазіраюць у вірок, на дне якога паблісквала пацерка, і бядуюць: як дастаць яе?
А тут якраз па рачным дне Рак сунецца. Сарокі да яго:
— Зрабі добрую справу, дастань нашу пацерку. Вунь яна, сярод каменьчыкаў зіхаціць!
Вырачыў Рак вочы, пакруціў вусамі, заўважыў пацерку, а ўзяць не можа. Работа ж тонкая, ювелірная! А ў яго кляшчоткі, як лапаты.
— Сваіх клопатаў хапае! — узлаваўся Рак і пасунуўся далей. А тут якраз Бабёр бервяно тралюе. Сарокі да яго:
— Выручай! Пацерка ў раку ўпала. Рак даставаў — не дастаў. Мо ты, Бабёр, дастанеш?
Бабёр прыткнуў бервяно да берага, набраў поўныя грудзі паветра і даў нырца. Доўга не
было Бабра. А выплыў — высыпаў на бераг прыгаршчы рачнога пяску:
— Шукайце. Тут яна павінна быць.
I пагнаў далей сваё бервяно.
Перабралі сарокі пясок, а пацеркі не знайшлі. А тут якраз Чапля з броду ляціць. Сарокі да яе:
— Пацерку з вірка не можам вылавіць. Рак даставаў — не дастаў. Бабёр даставаў — не дастаў. Мо ты, чапля, дастанеш?
Чапля пастаяла, падумала, увайшла ў ваду і стала дзюбаю шарыць па дне. Шарыла, шарыла, пускала бурбалкі, пускала, а потым выбралася на бераг і кажа:
— Нічога не выйдзе. Шыя закароткая.
I паляцела ў свой лес.
Сядзяць на суках сарокі ды адна адну папракаюць за прапажу. А тут якраз Аляпка бяжыць — шэранькая, у белым нагруднічку птушачка. Сарокі да яе:
— Мелі мы пацерку. Прыгожую, як ранішняя расіна. У ёй свет увесь бачыўся. Ды ў раку наша пацерка ўкацілася. Рак даставаў — не дастаў. Бабёр даставаў — не дастаў. Чапля даставала — не дастала. Мо ты, Аляпка, дастанеш?
Аляпка як бегла плёсам, так і пабегла, толькі цяпер пад ваду. Крутнулася там, на рачным дне, і гэтак жа хуценька выскачыла на-
зад. У дзюбцы яна трымала пацерку, у якой увесь свет бачыўся. Паклала Аляпка на пясок тую пацерку і кінулася далей.
А сарокі ўбачылі, што згуба знайшлася, шухнулі на бераг і зноў сталі адна ў адной адбіраць пацерку. Валтузяцца, крычаць. Над ракою такі гармідар паднялі — хоць вушы затыкай.
Яны і да гэтай пары тую пацерку ніяк падзяліць не могуць.
Казка адзінаццатая. Сараканожка
Паклікала Страказа ў госці Сараканожку. Тая новую сукню надзела, прычоску модную навяла, самыя прыгожыя завушніцы пачапіла. Выскачыла за весніцы, а суседка Муха пасміхаецца:
— Хіба мода новая Паяўляецца?
Басанож баляваць Адпраўляецца!..
Азірнулася Сараканожка і бачыць: сапраўды, босая! У спешцы абуцца забылася! Крутнулася туды, крутнулася сюды — а чобатаў ні пад лаваю, ні ў запечы, ні пад печчу. Дзеці, гуляючы, расцягнулі! Села на парог, бядуе. А Муха кажа:
— Вунь на ўзлессі два яноты Шыюць ялавыя боты.
Ты ім нізка пакланіся —
Мо і чобаты шыць узяліся б.
Пабегла Сараканожка на ўзлессе:
— Яноты-браткі, Пашыйце чабаткі!..
— Што ты? Што ты? — адказалі яноты.
Мы рады прыняць заказ, Ды столькі хрому He знойдзецца ў нас.
Прасі камароў,
Хай заколюць сорак валоў, Шкуры здзяруць, Гарбара наймуць.
I калі гарбар
Вырабіць добры тавар, To, так і быць, Згодзімся шыць.
Сараканожка да камароў:
— А мае вы камарыкі, Гвоздзікамі тварыкі!
Бядзе-гору пасабіце!
3 папасу валоў ганіце.
Клічце да двара Лепшага гарбара, Тэрмінова хай вырабіць хрому — Босай жа не выйдзеш з дому!..
Камары паспагадалі. У сцельку ледзь не разбіліся, а зрабілі ўсё, што прасіла суседка. I яна зноў пабегла на ўзлессе:
— Ах, яноты-браткі, Шыйце хутчэй чабаткі!
У госці даўно пазнюся — Заўтра за ўсё разлічуся!
Яноты прынялі заказ. I хоць на адзін капыл шылі, — чобаты атрымаліся як улітыя.
Узрадавалася Сараканожка, пакруцілася ў абнове перад люстэркам ды бегма да Страказы на паляну.
А там госці даўно разышліся.
Казка трынаццатая. Ластаўчыны дзеткі
Над акном музычнай школы жылі ластаўкі. Калі іхнія дзеткі былі яшчэ малыя, усё ішло добра. А падраслі — бацькам трывожна стала: малеча пачала рвацца з гнязда і прыслухоўвацца, як вучні спевы ды музыку пасцігаюць. Іншае ластавяня так высунецца з гнязда, што, здаецца, яшчэ хвіліна — і на зямлі апыніцца.
Надакучыла бацькам пільнаваць ластавянят і вырашылі яны на ўсякі выпадак конскім воласам за ножкі папрывязваць іх. Маўляў, цяпер ніводнае не страціцца.
Пакуль у школе развучвалі сальфеджыа, яшчэ туды-сюды было. А калі вучні добра
спяваць сталі — ластавянят аніякае валоссе ўтрымаць не магло. Так і рваліся з гнязда, так і рваліся!
Бацькі нарэшце сказалі:
— Ляціце! Толькі не абсаромце нас.
Шухнулі ластавяняты на волю — і адразу сталі насіцца над сялом ды ўмельства сваё паказваць. Шчабечуць на ўсе лады! А здаволяцца — на правады пасядуць. Здалёк глядзеліся, нібы ноты ў спеўніку. Бацькі радаваліся: на карысць навука пайшла!
А Верабей з Вераб’іхаю ўсумніліся:
— А ці могуць яны дорэміфасолю зрабіць?!
Ластавяняты пераляцелі з проваду на провад і паказалі, на што здатныя.
— Нічога не скажаш! — пахвалілі вераб'і ды кінуліся збіраць сваю сям’ю. Каб даказаць, што і вераб’яняты не лыкам шытыя. Але як ні стараліся тыя, як ні пераляталі з проваду на провад, у іх так нічога і не атрымалася — ні дорэміфасолі, ні сольфамірэдо. Яшчэ горай спявалі яны:
— Чык-чырык! — усё, што маглі вераб’яняты.
— Бо далекавата ад школы музычнай выхоўваліся, — сказалі Верабей з Вераб’іхаю і вырашылі не адставаць ад ластавак.
Наступнай вясной, калі ластаўкі яшчэ не
вярнуліся з выраю, Верабей з Вераб’іхаю занялі ластаўчына гняздзечка, што над школьным акном пуставала, займелі дзетак і пачалі, не апераных нават, прымушаць слухаць і сальфеджыа, і спевы, і музыку. Але ніводнае з вераб’янят не магло засвоіць тую навуку. He атрымлівалася нічога, акрамя таго ж: «Чык-чырык!..»
Прыляцелі ластаўкі, убачылі, што робіцца ў іхняй хатачцы, ды сварыцца на вераб’ёў не сталі, толькі сказалі:
— Акром жадання, трэба яшчэ хоць трошачкі здольнасці мець!..
I пачалі будаваць сабе новае гняздзечка.
...Мінулі гады, а вераб’і па сённяшні дзень усё, што могуць, — гэта чырыкаць.
Генадзь Пашкоў
ДОБРЫМ БУДЗЬ!
Добрым будзь!
I чулым будзь!
I помні, што жыццё удзячнае такім. Прымацуеш у двары шпакоўню, раніцай пачуеш з яе гімн!
Спынішся, уражаны, на ганку, гэта ж вырай
з поўдня прыляцеў!..
Звонкі шпак высвіствае
на ранку.
Слухаць бы і слухаць гэты спеў!
У світальным небе нават поўня дагарае светла угары.
Нездарма надоечы
шпакоўню майстравалі у двары!
хлопцы
Зіновій Прыгодзіч
ВЫРАТАВАННЕ ЛАСТАЎКІ
(урывак з аповесці «Арцёмкавы канікулы»)
Была нядзеля. На дачы ў гэты дзень нічога не рабілі: бабуля не палола грады, дзядуля не браўся за свае інструменты. Арцёмку ж сядзець і нічым не займацца сумна. Таму ён падышоў да дзядулі і прапанаваў з’ездзіць паназіраць за ластаўкамі-беражанкамі. Дзед ахвотна падтрымаў унука. Яны асядлалі веласіпеды і пакацілі. Джэк, як заўсёды, дробненька перабіраючы лапкамі, бег наперадзе.
Пад’язджаючы да азярца, Арцёмка і дзядуля яшчэ здалёк убачылі, што там адбывалася нешта незвычайнае. Вялікая чарада ластавак кружыла на адным месцы і шумна, трывожна крычала.
— Што гэта з імі? — запытальна паглядзеў на дзядулю Арцёмка.
— А хто яго ведае... Вось зараз пад’едзем бліжэй — убачым.
Аказалася, птушкі кружылі не над вадаёмам, а над вялікай чорнай лужынай смалы.
— Дзядуля, дзядуля! — усхваляваны Арцёмка паказаў рукою на лужыну. — Там ластаўка!..
Дзед прыгледзеўся — і праўда: бедная птушка завязла кіпцікамі ў смале, біла адчайна крылцамі, стараючыся вырвацца з гібельнага палону, але гэта ёй не ўдавалася.
— Ай-яй-яй... — забедаваў дзядуля. — Трэба ластаўку тэрмінова ратаваць, інакш смала яе засмокча.
На шчасце, паблізу ляжала шырокая дошка. Дзед Жэня падняў яе і адным канцом паклаў на смаляную лужыну, бліжэй да птушкі. Хуценька, пакуль дошку не засмактала, падышоў да ластаўкі і асцярожна, каб не пашкодзіць лапкі, вызваліў яе са смалы. Худзенькае цельца птушкі дробна дрыжэла ад перажытага страху.
— He бойся, мая харошая, — гладзіў ластаўку па галоўцы расчулены Арцёмка. — Мы цябе не пакрыўдзім. He бойся...
Ластаўка ў цёплых дзядулевых далонях паціху супакойвалася. Але ж адпускаць яе пакуль нельга: на лапках наліплі камякі смалы.
— Арцёмка, схадзі да веласіпедаў, там на маім багажніку, у пакеце, ёсць палатняная сурвэтка. Прынясі яе хуценька сюды.
Пачалі выціраць смалу сурвэткай. Ластаўка зноў устрывожылася, затузалася — відаць, ёй было балюча. Тады дзед Жэня і Арцёмка сталі сваім дыханнем грэць смалу, каб яна лягчэй выціралася з лапак. I гэта ім, здаецца, удалося, бо птушка зноў супакоілася.
— Ну вось і ўсё, — з палёгкай сказаў дзядуля, прыдзірліва аглядаючы сцішаную ластаўку. — Канечне, добра было б яе лапкі прамыць яшчэ бензінам, але, думаю, рэшткі гэтай смалы не будуць перашкодай.
Дзед Жэня выцягнуў руку перад сабою і раскрыў далонь:
— Ну што, гаротніца, ляці!
Ластаўка нейкае імгненне яшчэ пасядзела на далоні, нібы не верачы сваёй волі, a потым узмахнула крыламі і рэзка набрала вышыню.
Чарада птушак, якія ўвесь гэты час устрывожана кружылі над імі, радасна кінулася следам за выратаванай ластаўкай.
Аляксей Пысін
ШСЬМО ПТУІПАК
Лёг сняжок пушысты, Белы, як папера, А на снезе птушкі У каляровым пер’і. Снегіры, сініцы, Галкі-забіякі
На паперцы гэтай Пакідаюць знакі.
Цэлую гадзіну Дзеці прастаялі: «Што гэта за знакі?» — I не адгадалі.
Падышоў дзядуля, Акуляры — ў рукі: — Зараз адгадаем, Дарагія ўнукі.
Гэта ж пішуць птушкі: Ў іх няма кармушкі, Просяць хоць бы трошкі Зерняў, хлебных крошак.
Пятро Рунец
ЛІПКА
Дзед Даніла разам з унукам Валерыкам гулялі ў садзе. Хоць дзень быў і спякотны, але тут панаваў прыемны халадок. Пахла садавінай і травамі. У густой засені ціха шчабяталі птушкі. Ідучы ўслед за дзедам, Валерык уважліва прыглядаўся да дрэў, на якіх віселі падобныя на зялёныя званочкі грушы, яблыкіналіванкі, слівы.
У канцы саду, на ўзмежку, расла маладая купчастая ліпка. Валерык раптам спыніўся і, паказваючы на яе, сказаў:
— Дзед, бачыш, ліпка! Давай ссячом...
Дзед здзіўлена паглядзеў на ўнука.
— А навошта яе ссякаць? Яна ж, здаецца, нікому не замінае.
КНІГІ ОНЛАЙН
