Цудадзейны карагод
зборнік твораў для пазакласнага чытання ў 3-м класе. У 2 ч. Ч. 2
Выдавец: Народная асвета
Памер: 303с.
Мінск 2018
Чараўнік вылецеў з-за коміна і апынуўся перад чалавекам.
— Аддай усмешку! — крыкнуў ён страшным голасам, ад якога пасыпалася лісце з дрэў і перасталі спяваць птушкі.
Усмешка адразу знікла з твару чалавека — як яе возьмеш?
Тады чараўнік падбег да другога чалавека і гукнуў:
— Аддай усмешку!
Але зноў адабраць не змог. Яна таксама знікла.
Чараўнік паспрабаваў украсці ўсмешку, забраць яе непрыкметна, каб ніхто не бачыў. I з гэтага нічога не выйшла...
— Куплю ўсмешку, — вырашыў нарэшце чараўнік.
Але ўсе, каму ён гаварыў пра гэта, толькі паціскалі плячамі.
Чараўнік заплакаў ад крыўды. Злыя слёзы градам пакаціліся па яго зморшчаных шчоках.
Адзін добры чалавек пашкадаваў чараўніка, пасадзіў яго на лаўку ля блакітнага фантана, выцер ягоны твар ад слёз і спытаў:
— Чаго ты плачаш, добры чалавек?
Ніхто ніколі не звяртаўся да чараўніка з такімі словамі, і ён заплакаў яшчэ гарчэй.
— He магу больш так жыць, — усхліпваючы, прагаварыў чараўнік, — ніхто мяне не любіць, няма ў мяне сяброў... Я хачу ўсміхацца, як усе, але не магу здабыць сабе ўсмешку.
— Усмешку не купіш і не ўкрадзеш, — сказаў жыхар казачнага горада. — Яе дораць за добрыя справы. Успомні, ці зрабіў ты сёння што добрае. У полі працаваў?
— He, — адказаў чараўнік.
— Дом будаваў?
He.
— Хлеб пёк? Адзежу шыў? Можа, дзяцей добраму вучыў?
— He, не, не, — і чараўнік нізка апусціў галаву.
Чалавек уздыхнуў:
— Дрэнныя твае справы. Але ты можаш памагчы сабе сам. Рабі дабро.
I жыхар казачнага горада пайшоў на працу.
А чараўнік сядзеў і ўсхліпваў, бо не ведаў, як яно робіцца, тое дабро.
Маленькая дзяўчынка бегла ў садзік, спатыкнулася аб каменьчык і ўпала.
Чараўнік падхапіўся, падняў дзяўчынку і стаў дзьмуць на яе пабітае каленца, каб не балела.
Дзяўчынка, якая толькі што хацела заплакаць, раптам усміхнулася чараўніку так прыветна, што і яго губы таксама расцягнуліся ва ўсмешцы. Першы раз у жыцці!
Яму стала так лёгка, так весела, што ён пацалаваў дзяўчынку ў абедзве шчакі, сеў на свой дыван-самалёт і паляцеў рабіць добрыя справы. Цяпер ён, напэўна, стаў шчаслівым добрым чараўніком і сам дорыць людзям усмешкі.
Аляксей Дудараў
ПУХНАЦІК
Ён нарадзіўся свежым ранкам у глыбокай горнай цясніне. Там, сярод цяжкіх валуноў, бруілася імклівая і неспакойная рачулка. Яе халодная вада так білася аб каменне, што драбнюткія пырскі высока ляцелі ўгору, кружыліся ў паветры і павольна асядалі... 3 гэтых пырскаў ён і нарадзіўся. Бялюткі, кучаравы, з тоўстымі шчочкамі... Толькі з’явіўся на свет і адразу ж адчуў, што ўмее лятаць.
I ён паляцеў хутчэй прэч са змрочнай цясніны ўгору, да блакітнага неба і яснага сонца. Ляцеў, ляцеў, аж раптам бачыць, што над цяснінай вісіць нехта вялізны і сівы. Вісіць нерухома, быццам дрэмле... Падплыў, прывітаўся:
— Добрай раніцы, дзядзечка волат!
Той расплюшчыў старэчыя вочы і адказвае:
— Добрай раніцы... Толькі я не волат. Я — стары дзед Туман.
— А я яшчэ не ведаю, хто я і як мяне завуць... — Толькі-толькі нарадзіўся... Ля рэчкі...
— Ты маленькае воблачка, — сказаў дзядуля Туман. — А завуць — Пухнацік.
— Я лятаць ужо ўмею, — пахваліўся Пухнацік. — Як нарадзіўся, так і паляцеў адразу... Вось як!
— Усе воблачкі лятаюць, — паблажліва ўсміхнуўся дзядуля Туман. — Яны ўвесь час падарожнічаюць па небе.
— Па небе?! — усклікнуў Пухнацік. — I я таксама буду?
— I ты пабываеш у розных мясцінах, шмат чаго ўбачыш... Толькі памятай, — з перасцярогай загаварыў дзядуля Туман, — ты ніколі не павінен плакаць... Ніколі! Hi ад крыўды, ні ад жалю... Як толькі заплачаш — усё.
— Што, памру? — напужаўся Пухнацік.
— He, не памрэш, проста знікнеш. Растанеш у небе, і цябе больш не будзе... Зразумеў?
— Ага... Ані слязінкі ніколі ў мяне не капне.
— Ну, бывай, Пухнацік... Шчаслівай табе дарогі!
Падзякаваў Пухнацік дзядулю Туману за добрую параду і паляцеў далей. Гарэза Ветрык адразу ж падхапіў яго і панёс высока над зямлёй да засмужанага далягляду. Унізе горы, стэпы праплываюць, зверху сонейка яркае свеціць, навокал блакіт неабсяжны... Хораша Пухнаціку і весела.
Ляцеў ён, ляцеў, ды раптам пытаецца ў Ветрыка:
— Слухай, Ветрык, а што гэта за цёмная пляміна па зямлі бяжыць за намі? Куды мы — туды і яна.
— А гэта ты, — адказвае Ветрык.
— Ну? — засмяяўся Пухнацік. — I тут я, і там я... Нават смешна. Як жа такое можа быць?..
Ветрык растлумачыў:
— Тут — гэта ты, а там — твой цень. Зразумеў?
— Зірні, зірні, Ветрык, — раптам закрычаў Пухнацік. — Там на мяне нехта ўзлез!..
— Гэта чалавек у твой цень схаваўся... Сонейка апоўдні гарачае і сярдзітае, ад яго ўсе хаваюцца. Вось і чалавек, бачыш, змарыўся, прылёг адпачыць... У цяні прахалода... Ну, хопіць размаўляць, паляцелі далей.
Але толькі яны адляцелі, як чалавек падняўся і пайшоў даганяць цень. Дагнаў, зноў прылёг. Пухнацік спыніўся і кажа:
— Слухай, Ветрык, а давай мы цень мой пакінем тут, а самі далей паляцім. Хай чалавек адпачывае...
— Нічога не атрымаецца, — адказаў Ветрык. — Калі ты хочаш, каб цень твой тут быў, — павінен і сам тут застацца.
— Ну добра, — уздыхнуў Пухнацік. — Ты ляці без мяне, а я пачакаю, пакуль ён адпачне... Шкада ж чалавека... Я цябе потым даганю, калі сонейка будзе не такое сярдзітае.
— Бывай, Пухнацік! — развітаўся Ветрык і знік. Да самага вечара вісеў нерухома Пухнацік, а ўнізе, на зямлі, у яго цяні спаў чалавек. Калі сонейка схілілася на захад, пачырванела і зноў стала спакойным і ласкавым, чалавек падняўся, зірнуў у неба і гукнуў:
— Дзякуй табе, воблачка! — і пайшоў сваёй дарогай. А Пухнацік паплыў далей. Схавалася сонейка, рассыпаліся па небе зорачкі, выглянуў рагаты месяц. Пухнаціку захацелася спаць. Ен прымасціўся на схіле гары і задрамаў.
Раніцай зноў рушыў у дарогу. Доўга-доўга плаваў над гарамі, над стэпамі, над пустынямі, шмат чаго пабачыў, шмат пра што даведаўся, а потым сам не заўважыў, як зажурыўся. Сумна аднаму ў падарожжы.
Азірнуўся Пухнацік па баках. Неба чыстае, ані воблачка...
— Дзе ж мае брацікі? — уздыхнуў ён. Раптам угледзеў далёка белую кропку. Паплыў Пухнацік туды. Думаў, што гэта таксама воблачка. Падплывае бліжэй, бачыць, гойдаецца
ў паветры нехта белы, з намаляваным ротам і з хвастом.
— Добры дзень, — прывітаўся Пухнацік.
— Хы-хы-хы! — адказаў хвастаты.
Ці не мой ты брацік?
— Ну, ну! — абурана закрычаў той, што з хвастом. — Я — змей!
— Змеі не лятаюць, яны поўзаюць.
— А я паветраны! Хы-хы-хы! Папяровы! Я ад сваіх гаспадароў уцёк.
— Хочаш быць маім брацікам? — прапанаваў Пухнацік. — Будзем разам лётаць. I табе і мне весялей будзе.
— Яшчэ што! — адказаў папяровы Змей. — Ты ж толькі воблачка, а я — Змей! He трэба мне ніякіх брацікаў!
— Дрэнны ты Змей, — сумна сказаў Пухнацік і падаўся прэч.
Паплыў ён, паплыў — бачыць: ляціць HexTa ўверсе. Таксама белы, таксама з хвастом, а на галаве — нібы піка чырвоная. Пухнацік за ім.
— Ты Змей? — пытаецца.
— He, не Змей, — адказаў той, што ляцеў.
— Ты воблачка?
— He, не воблачка.
— Дык хто ж ты?
— Проста бусел...
— Дык, можа, ты мой брацік?
— Я ж сказаў, што бусел я. А ты — воблачка.
— I ты не хочаш быць маім брацікам? — зарумзаў Пухнацік, але ўспомніў, што яму плакаць няможна.
— Чаму не хачу? Давай будзем братамі, — сказаў добры бусел. — Паляціш да мяне на радзіму?
— Далёка? — зацікавіўся Пухнацік.
— Вельмі далёка... Там цяпер вясна... Цёплы дожджык зямлю палівае...
— А што такое дожджык? — спытаўся Пухнацік.
— Дожджык гэта... калі воблачкі плачуць, — адказаў бусел.
— Тады бывай, — сумна ўздыхнуў Пухнацік. — Плакаць я баюся...
— Бывай, — памахаў на развітанне крыламі бусел. I не сумуй. Знойдзеш ты сабе браціка...
Бусел паляцеў. Пухнацік зноў застаўся адзін. А ў небе, як на тую бяду, ні хмурынкі. Спякота...
Шукаў, шукаў Пухнацік сваіх брацікаў, аж раптам бачыць — скала ўнізе, а на схіле той скалы ляжыць маленькае белае воблачка.
— Ды гэта ж і ёсць мой брацік! — узрадаваўся Пухнацік, хуценька апусціўся, падплыў бліжэй і бачыць, што брацікаў тут вельмі многа.
Усе малюсенькія, з жоўтымі тварыкамі, з белымі пялёсткамі. У кожнага зялёненькая тонкая ножка. Стаяць яны адзін ля аднаго, галоўкі журботна апусцілі.
— Добры дзень, брацікі, — прывітаўся Пухнацік. — Хто ж вас пакрыўдзіў? Чаго вы такія сумныя?
— Мы — рамонкі, — адказала адна кветка. — Ветрык нас прынёс сюды ў гэтую пустыню, калі мы яшчэ насеннем былі. Мы прараслі, а цяпер во — даводзіцца паміраць.
— Чаму?
— Дожджыку няма, зямля сухая, а мы піць хочам...
— Піць, піць... — танюсенькімі галасочкамі падхапілі астатнія рамонкі.
— He трэба плакаць, бо вы растаць можаце...
— Піць, піць...
— Ну, брацікі мае, ну, не плачце, калі ласка, бо і я заплачу, а мне нельга, — пачаў суцяшаць Пухнацік. — Скажыце, дзе той дожджык, — я яго знайду.
— Дожджык бывае, калі воблачкі плачуць, — адказалі рамонкі і зноў журботна і жаласліва схіліліся над парэпанай ад спякоты зямлёй сваімі белымі пялёсткамі. I Пухнацік заплакаў. Так шкада яму стала белых рамонкаў, што ён забыўся пра папярэджанне
дзядулі Тумана. Паліліся з яго кропелькі чыстай вадзіцы, кропелькі дажджу... Напіліся рамонкі ўдосталь, павесялелі, расправілі свае пялёсткі.
А Пухнацік? He, ён не знік. Ен ператварыўся ў лёгкую белую смугу над рамонкамі і ў кропелькі празрыстай расы, што нават у самую спёку блішчаць на пялёстках кветак...
Той, хто робіць добрае — ніколі не знікае.
ЛЮДЗЕЙ СЛУХАЙ, А СВОЙ РОЗУМ МАЙ
Беларуская народная казка ў апрацоўііы Алеся Якгмовіча
Быў адзін дурнаваты чалавек. Захацелася яму пайсці на кірмаш. Злавіў ён белага пеўня, засунуў за пазуху ды пайшоў. «Прадам, — думае, — пеўня, куплю махоркі».
Яшчэ не дайшоў да кірмашу, а тут ужо яго і купцы сустракаюць:
— Што прадаеш, дзядзька?
— Пеўня, — кажа чалавек.
Дастаў ён з-за пазухі белага пеўня. Купцы паглядзелі, галовамі паківалі:
— Які ж гэта певень? Гэта ж заяц!
«Жартуюць, — думае дзядзька, — ліха ім!» Забраў пеўня ды ідзе далей.
Прайшоў крыху — другія купцы падбягаюць:
— Што прадаеш?
— Пеўня.
Паглядзелі:
— Які ж гэта певень? Гэта ж заяц!
Прыгледзеўся лепш чалавек і сам да свайго пеўня: «А можа, і заяц? — думае. — He вер вачам! Відаць, праўда, калі ўсе як у бубен б’юць».
Прыйшоў ён на самы кірмаш. Людзей там так густа, што і яблыку няма дзе ўпасці.
КНІГІ ОНЛАЙН
