Цудадзейны карагод
зборнік твораў для пазакласнага чытання ў 3-м класе. У 2 ч. Ч. 2
Выдавец: Народная асвета
Памер: 303с.
Мінск 2018
Я ўсё зразумеў і другі раз ужо не ашукаўся б.
Пад вечар, як спала гарачыня, я ўзяў пужку — яе мне звіў з канапель дзед Васіль — і пагнаў на выган бабуліных свіней: старую рабую і двух чорных вепручкоў. Стаю сабе
ля плота і свішчу пужкай у паветры: жжык! ж-жык! Цвіце жоўты, як сонейка, адуванчык — я па ім ж-жык! Паўзе па дарозе чорны бліскучы жук — я і яго ж-жык! Толькі адвярнуўся — аднекуль прыляцеў і кружыцца белы матылёк. Я і на яго замахнуўся — ж-жык! Але матылёк замахаў крыльцамі і паляцеў у жыта.
А я ўсё ж-жык і ж-жык у паветры!
Раптам чую, крычыць з поля цераз дарогу бабуліна суседка, цётка Ігналіха, — яна там буракі палола.
— Вова! Што ты там робіш? Паглядзі, дзе тваё сала ходзіць!
Глянуў я навокал: ляжыць мая торбачка з хлебам і салам, як і ляжала.
— Нідзе яно не ходзіць, — крычу ў адказ. — Ляжыць каля мяне.
— Ляжыць каля цябе?! А ты паглядзі добра, што твае свінні робяць?
Я азірнуўся яшчэ раз. Сапраўды, свіней на выгане не было. Куды ж яны маглі падзецца? I раптам убачьгу іх. Яны рылі лычамі бульбу за плотам. Я кінуўся выганяць свіней, а цётка Ігналіха стаяла са жменяй зелля ў руках і адчытвала мяне.
— Бач ты яго! Знайшоў сабе занятак з пугай. Глядзеў бы лепей свіней, калі прыгнаў пасвіць.
— А вы ж казалі — сала... — запярэчыў я і тут жа здагадаўся: дык сала — гэта ж тыя самыя свінні! Усё роўна як і падушачкі... Усё тут наадварот завецца, усё не так, як у нас дома, у горадзе...
A то аднойчы мы з дзедам Васілём вазілі ў калгасе снапы. Дзед пасадзіў мяне на воз, сам ідзе збоку, канём кіруе. А насустрач нам старшыня калгаса.
— Што гэта ты, — кажа, — Вова, на хлебе едзеш?
А я адказваю:
— Я не на хлебе, я на снапах сяджу.
Ён засмяяўся і гаворыць дзеду:
— Вось, адразу відаць, горад! Вучы яго, дзед, як хлеб расце, вучы!
Усё вучы ды вучы — быццам я і сам не вучуся і нічога не разумею. Паказала мне бабуля, як прапалоць граду, дзе расла морква, дык я так чыста выпалаў, што ніводнай зялінкі не засталося... I вучыць не трэба было.
Або скажа мне бабуля: «Ідзі, Вова, стрэнь наша малачко. Яно ўжо недзе за рэчкай — ідзе дадому». Значыць, трэба ўзяць лусту хлеба ці жменю бурачнага лісту і ісці сустракаць нашу карову Белку. Яна так у бабулі прывучана: стрэнь чым-небудзь, a то міне двор і пойдзе па ўсёй вёсцы... Калі ж Белка не пры-
ходзіць дадому, бабуля злуецца і крычыць:
«Ото ж удалося малачко!»
Але мяне ўжо тут не ашукаеш! Малако, значыць, карова! А карова, значыць, малако!
Я сваю гаспадарку ўжо добра ведаю!
ВЕРНІСАЖ
Цэлы тыдзень мы з сястрой спрачаліся, сварыліся і некалькі разоў нават добра пабіліся. Мы вырашалі, які падарунак лепей зрабіць маме ў дзень Восьмага сакавіка.
Сястра сказала:
— Я вышыю маме сурвэтку. Коцік хлебча з талеркі малако.
Ох! Коцік хлебча малако!.. На сурвэтцы. А потым гэтая сурвэтка будзе ляжаць на хлебніцы. I з хлебніцы трэба будзе браць і есці хлеб!.. Болыпай недарэчнасці нельга было прыдумаць.
— Ну, ведаеш, я з тваім коцікам есці хлеб з адной хлебніцы не збіраюся! — абурыўся я.
— А хіба я збіраюся табе яго дарыць? — укалола мяне сястра.
— He мне, дык маме. Усё роўна.
— А вось і не ўсё роўна. Мама любіць усякія мае падарункі. I не твая справа, што захачу, тое і падарую!
Гэтай упартасці не магла прабіць ужо нават сетка (звычайная капронавая сетка, з якой мы ходзім у магазін). Сеткай гэтай я не раз карыстаўся, калі мама пакідала нас з сястрой удваіх і калі на мяне ўскладваўся абавязак выхоўваць сястру... Сёння займацца выхаваннем у мяне не было часу: да свята заставаўся ўсяго адзін толькі дзень, а мы не падрыхтавалі для мамы яшчэ ніякіх падарункаў.
I я пайшоў на хітрасць. Я надаў свайму твару выраз глыбокай развагі, нейкі час маўчаў, нібыта заняты сур’ёзным роздумам, а потым так звярнуўся да сястры:
— Коцік хлебча з талеркі малако, безумоўна, таксама нядрэнна... Але ж у мінулым годзе ты таксама вышывала маме коціка.
— He, у мінулым годзе я вышывала зайчыка.
— Гм... Вось бачыш. А ў дзіцячым садзе таксама быў зайчык?
— He, у дзіцячым садзе, калі я была ў старэйшай групе, я вышыла маме вішанькі. A ў малодшай групе я выразала маме прыгожы зялёны кружок. А на яго наклеіла яшчэ маленькія чырвоныя кружочкі... Калі не верыш — магу паказаць. Усе мае падарункі ляжаць у маміным пісьмовым стале. Там усё маё багацце ляжыць, кажа мама. Мама кажа,
што яна хавае яго і аддасць мне, калі я вырасту вялікая...
Перагаварыць або спыніць маю сястру гэтаксама немагчыма, як немагчыма ўгаварыць яе не рабіць тое, што нікому не патрэбна і не цікава.
— Добра, добра, — зрабіў я ўсё-такі спробу спыніць яе.
Але дзе там! Адзін момант — і сястра разлажыла перада мной папку з яе багаццем, якое захоўвалася ў маміным стале. Падумаеш багацце! Пісьмо маме, калі мама ляжала ў бальніцы. Літары друкаваныя — і ўсе шыварат-навыварат:
МАМАЧКА Я БЕЗ ЦЯБЕ СУМУЮ
Незразумела толькі, чаму мама не разарвала гэтыя каракулі і не выкінула іх вон...
A то яшчэ ў гэтым «багацці» ляжаць сестрыны малюнкі. Ваза, падобная да вядра. I стол, у якога ўсе чатыры ножкі з аднаго боку... Потым сястра пачала выхваляцца пасмачкай валасоў, якую адстрыглі, калі ёй было дзевяць месяцаў. Пачала выхваляцца сваімі зайчыкамі і вішанькамі...
Я ўвесь гарэў нібы ў агні: і навошта маме спатрэбілася хаваць увесь гэты Натчын хлам? He хапала яшчэ адной сурвэткі... А маме, безумоўна, няёмка будзе сказаць, што ёй надакучылі гэтыя коцікі і зайчыкі! Бедная мама!
Я, напрыклад... Я таксама рабіў падарункі маме на святы. Праўда, летась я забыўся пра мамін дзень. А ў дзень мамінага нараджэння атрымаў двойку за паводзіны... Падумаеш, па ўроку батанікі пацягнуў за касу Лорку-зубрылку, а настаўніца ўбачыла... Затое ў гэтым годзе я вырашыў зрабіць маме незвычайны падарунак! Такі падарунак, якога ніхто не зробіць.
— Ведаеш што, — завязваючы сваё багацце назад у папку, звярнулася да мяне сястра. — Я ўжо не буду вышываць коціка. Я перадумала.
— А што ж ты будзеш?
— Я падарую маме малюнак. Прыгожы, прыгожы, як у нашым музеі, дзе карціны.
— Малюнак?! — я аж падскочыў ад нечаканасці.
Як гэта я сам не здагадаўся. Мама так любіць, калі мы малюем, або іграем (сястра іграе на скрыпцы, я таксама крыху іграю, але мама кажа, што я лянуюся), або чытаем добрыя кніжкі...
У мінулую нядзелю мы хадзілі з мамай у музей і бачылі там столькі ўсякіх карцін! Ідучы дадому, мама сказала нам:
— Бачыце, дзеці, якую мы з вамі сёння радасць атрымалі.
Дык чаму ж і сапраўды не зрабіць маме гэтую радасць. Я ж таксама магу падараваць
ёй малюнак. I, напэўна, не горшы за Натчын...
— Я намалюю маме птушку! — паведаміла сястра з другога пакоя. Яна ўжо раскладвала на стале паперу і рыхтавала ваду для фарбаў. I рабіла гэта так урачыста, што я не вытрымаў, крыкнуў ёй:
— Падумаеш, задавака! I аддай, калі ласка, мае фарбы, я таксама буду маляваць.
— Жадзёба!
— Кажу табе, аддай!
— А вось і не аддам!
Нічога больш не кажучы, я накіраваўся да таго месца, дзе звычайна вісела наша сетка.
— Усё роўна не аддам! Усё роўна! — захныкала Натка.
— Плакса-вакса-гуталін, на насу гарачы блін! — падражніў я сястру.
— А ты... А ты...
Нарэшце нам надакучыла сварыцца і мы ўзяліся за маляванне. Сястра малявала птушку, а я... Я вырашыў намаляваць карціну зімовага лесу. Такую якраз, як у мастака Шышкіна.
— Ты хутка ўжо скончыш? — праз кожныя пяць хвілін пыталася ў мяне Натка.
Праз адчыненыя дзверы я бачыў, як сястра сядзела, высунуўшы кончык языка, старанна сцірала нешта сціркай, потым малява-
ла пэндзлікам, а потым зноу сцірала і зноу малявала. Яна расчырванелася і аж спацела — так старалася. У мяне ж... Я таксама стараўся. Але мой зімовы лес атрымліваўся такім зялёным і стракатым, якім не быў ён і летам. Я ўзяў другі аркуш і замест лесу намаляваў адну толькі яліну. Падумаеш... Затое поруч з ялінай я намаляваў прыкіданы снегам пень. Пень мне спадабаўся. Тады я намаляваў яшчэ адзін пень і таксама прыкідаў яго снегам. А поруч з ім яшчэ адзін і яшчэ адзін... Я так захапіўся, што не заўважыў, калі была скончана мая карціна. Праўда, атрымаўся не зімовы, а ссечаны лес...
— Ты ўжо хутка скончыш? — неўзабаве зноў запытала ў мяне сястра, размахваючы сваім малюнкам у паветры. Так яна сушыла яго.
— Хутка, — няпэўна адказаў я, на самай справе не ведаючы, як мне быць.
— А ў мяне ногі не атрымліваюцца, — паскардзілася Натка. — Можа, ты мне намалюеш ногі, Вовачка?
Ага, як намаляваць ёй ногі, дык тады я ўжо Вовачка...
— Давай сюды, — згадзіўся я.
I зрабіў гэта знарок: цікава паглядзець, што там у яе атрымалася? Натка прынесла свой малюнак.
— Вось бачыш, усё добра, толькі ногі ў мяне...
— Hori ў цябе... А якая гэта птушка?
— Голуб...
— Голуб? Які ж гэта голуб! Гэта ж варона!
— Сам ты варона! — накінулася на мяне Натка, аднак у час зразумела: яшчэ адна абраза, і я адмоўлюся маляваць ногі яе птушцы.
— I зусім не варона! I зусім голуб, як у нашага дзядзі Колі. Шэранькі...
— Шэранькі... А дзюба?
Дзюба ў Натчынага голуба сапраўды была доўгая і панурая.
— А хвост?
Хвост таксама быў, як у вароны.
— Эх, мастачка!.. Давай я табе пакажу, як малююць сапраўдныя мастакі!
Я узяў у Наткі пэндзлік. Р-раз. Д-два. Р-раз. Д-два... Птушка абаперлася на зграбныя сізыя ножкі, здаецца, вось-вось зробіць некалькі нетаропкіх кароценькіх шажкоў...
— Ой, які прыгожанькі! Які прыгожанькі! — запляскала ў далоні сястра. Яна так захаплялася сваім голубам, што мяне аж злосць разабрала. Намалявала нейкую варону, а форсу колькі! Каб не мае ногі, дык наогул не было б на што глядзець...
— Падумаеш, задавака!.. «Вароне дзесьці бог паслаў кавалак сыру».
Я чакаў, што Натка накінецца на мяне, будзе злаваць, плакаць... А яна раптам як
засмяецца, як запляскае яшчэ мацнен у далоні.
— Ой, як цудоўна! Ой. як цудоўна! А я не ведала, як назваць свой малюнак!.. Ты мне, Вовачка, толькі дамалюеш яліну. Яліны ў цябе вельмі добра атрымліваюцца! А сыр — сыр я і сама намалюю!
I Натка ўзялася за сыр. За мой сыр. Бо гэта ж я ёй падказаў яго. А сам я сядзеў над сваім лесам і ўсё падмалёўваў і падмалёўваў прыкіданыя снегам пні...
Вось табе і зімовы лес. Вось табе і Шышкін... Безумоўна, лепш за ўсё было б узяць новы аркуш і, як кажа наш настаўнік малявання, памяняць тэму...
КНІГІ ОНЛАЙН
