Да гісторыі Саюзу Беларускай Моладзі
Лявон Юрэвіч
Выдавец: Энцыклапедыкс
Памер: 214с.
Мінск 2001
Л. Ю.: Якое ў Вас званьне было?
В. Н.: У саветаў я быў лейтэнантам. А тут я быў простым жаўнерам. У гэтай арміі я не хареў бырь афірэрам... Палірыю ўсю забралі ў армію, а я пайшоў дабравольна. Спачатку думалі кінурь нашую дывізію на Варшаўскае паўстаньне: у той час Варшава паднялася. А потым адумаліся, і нас праз усю Нямеччыну павезьлі аж да Франрыі. Едзем мы, а нейкія дурні, франрускія макі11, з аўтаматаў па нас стрэлілі. Ну й што?! І нікога ня ранілі. Госпадзі! А нас — рэлы батальён — высадзілі й скамандавалі акружырь той дом. Помню, як ряпер, навокал дома рос вінаграднік, такі высоківысокі, а там жа драты: вінаграднік на дратах
10 Тут вядзецца пра маёра Мураўёва; увосень 1944 г. ён перайшоў на бок францускіх партызынаў.
11 Удзельнікі руху францускага супраціву {ад франц. maquis 'хмызьняк').
вісіць, і ніяк немагчыма пералезьці на другі бок і схавацца, мусіш проста ісьці. Каб там пасадзіць аднаго чалавека з аўтаматам, то ён мог бы ўсіх пастраляць, як зайцоў.
Але што рабіць, мусілі мы пайсьці на той дом. Паставілі пару кулямётаў ды як далі па ім: быў дом беленькі — стаў чорны: тынк паляцеў увесь чыста. Загарэўся той дом, і людзі павыскаквалі, згарэлі. Пастралялі мы, зноў селі, едзем.
Спыніліся якраз каля аэрадрому, там стаялі нямецкія самалёты. Амэрыканцы штурмавалі й білі па гэтых самалётах. А мы стаялі; былі 3 эшалёны, на іх стаялі кулямёты «Максім». Як адкрылі агонь! А амэрыканцы ўвагі не зварочваюць. Ніводнага самалёта мы ня зьбілі, а амэрыканцы нямецкія самалёты ўсе папалілі. Я думаў, амэрыканцы завернуцца й па нас смальнуць. Але не, пабілі яны нямецкія самалёты й паляцелі.
Прыехалі мы ў Эльзас, каля Бэзансону (там і цяпер робяць знакамітуто гарчыцу)12. У той адзінцы, дзе былі хлопцы з Заходняй Беларусі, дзе служылі Касьцюкевічы, айцец Надсан, там, пэўне, палякі былі, то надумаліся й застрэлілі немцаў. 17 чалавек. Тады нас, наш 1-ы батальён (600 чалавек са Слуцкага, Грэскага, Старобінскага, Капыльскага й Старадароскага раёнаў) мамэнтам раззброілі. Немцы паставілі кулямёты й загадалі: «Выстраіцца!» Мы выстраіліся, бяз зброі, без амуніцыі, а на нас скіраваныя кулямёты, наўкрута немцы. Нас загналі назад у цягнік, папярэдзілі: калі хто выйдзе — будуць страляць, дый павезьлі ў канцлягер Дахаў. Але ж тады мы ня ведалі, куды нас вязуць. Толькі помню
12 Бэзансон знаходзіцца не ў Эльзасе, а ў правінцыі Ду (заўв. рэд.).
цяпер, на шыльдзе было напісана: Arbeit macht frei'3. Загналі нас, і мы ва ўніформах, а тут з другога боку, за дротам, стаяць расейскія палонныя, кажуць:
— А-а! Дослужнлнсь, воякн, мать вашу так н растак! Bo! А слыхалн, что большая деревня пала (гэта значыць Бэрлін)? He убегайте: мы еіце вас повеснм.
Яшчэ казалі: «пагушкаем»... Былі мы ў канцлягеры месяц.
Л. Ю.: Вас трымалі ў такіх жа ўмовах, што й савецкіх?
В. Н.: He, трымалі асобна. Есьці давалі два разы на дзень, але мы ўсё роўна былі галодныя. Я краў ежу ў немцаў, вечарам ці ноччу, каб ніхто ня бачыў, a то застрэляць. Але трэба было выжыць...
Першым чынам усіх нас пастроілі. Выйшаў слуцкі гаўптман (гэта капітан). Былі два капітаны — малы й высокі: высокі — болып чалавечны, а малы злы, гадасьць, але ён быў старэйшы з капітанаў. Ніколі не забуду гэтага — ён казаў, а перакладнік, рускі, перакладаў:
— Вы дрянь, а не людн. Вы дважды предателн. Вы предалн раз свою роднну н пошлн с намн. Второй раз вы предалн нас, немцев, свонх союзннков. Обычно такнх расстрелнвают, но мы — Ubermensch'n14, мы не хотнм пачкать рук.
Во так! Слухаю, а ў самога сьлёзы коцяцца, думаю: «Так табе й трэба». Каля мяне стаяў якраз кіраўнік Грэскай БКА, мы ўвесь час разам былі; ён у саветах быў старшым лейтэнантам. Ён мяне за руку трымае, а я яго. У мяне сьлёзы ў вачах — і ў яго сьлёзы ў вачах, кажа:
— Ну што, Валянцін, дажыліся?
13 Праца вызваляе (нямецк.).
14 Ubermensch — звышчалавек (нямецк.).
— Дажыліся, брат.
А немец далей:
— Мы выберем тех, кто лучше н моложе, в немецкую армню. А пока что мы отберём людей на работу.
І давай выбіраць. Першым чынам:
— По десять — рассчмтайсь.
Кожны дзясяты выходзіць наперад. Я быў дзявяты. Вывелі кожнага дзясятага, 65 чалавек, і ўсіх расстралялі. Немцы ж ніколі ня скажуць, што вядуць расстраляць.
Маладых немцы ў армію пазабіралі. Помню, памочніка майго, маладога хлопца, забралі. Дарэчы, пасьля ён біўся з амэрыканцамі й загінуў на фронце. Гэта мне потым мой дваюрадны брат расказваў. Mae дваюрадныя браты Валеры й Стась трапілі ў армію, бо былі ў паліцыі. А мой старэйшы брат Міша ехаў з падводаю.
Астатніх нас пагналі пешкі недзе далёка, мо ў бок Швайцарыі. Я па дарозе раз хацеў уцячы — не ўдалося, а другім разам — уцёк-такі ды схаваўся. Праседзеў у лесе два дні, а калі выйшаў, ужо французы ішлі: якраз гэта была француская зона. Іду абарваны (на мне была ўніформа, дык выкінуў, пераапрануўся ў цывільную адзежу), французы бохан хлеба кінулі. Зайшоў у лягер, а там італьянцаў многа. Французы пазвалі маёра, загадалі:
— Гэтым людзям дай есьці, дай адзежу, каб кожны меў па тры зьмены. Як не дасі, расстраляем.
О, як проста! І што яшчэ было? Як толькі прыйшлі французы, на 24 гадзіны ўсё адкрытае было, рабі, што хочаш, можаш забіваць, можаш гвалціць. Звычайна гвалцілі.
Л. Ю.: Французы?
В. Н.: Французы. У вёсцы. Такая вялікая вёска была. Калі хто кажа, што ўсё было добра, то гэта няпраўда, я быў там. У тых месцах фармэры мелі многа? авечак. І вось прыйшлі італьянцы, схапілі авечку, цягнуць, аж прыляцеў пастух і давай іх кіем біць. Яны пабеглі да французаў:
— Мы хочам мяса, мы галодныя.
Тыя за старога: «Едзь да Гітлера!» ды — бух! — і паехаў стары да Гітлера: застрэлілі. Ну, авечак пазабівалі, наеліся авеччыны. І я еў. Як нас пранясло! Я ніколі ня быў такі хворы на жывот, бо ня елі нічога, а тады наеліся. Можа, яна была паўсырая? Ва ўсякім выпадку, хварэў два ці тры дні.
Л. Ю.: Паласаваліся...
В. Н.: Так, паласаваліся... Там стаяў эшалён — гэта немцы вывозілі з Францыі матар'ялы: шоўк, сацін, сукно. Усе нашы хлопцы пайшлі панабіралі сабе па 5—10—15 мэтраў. І я пайшоў, таксама набраў мэтраў зь 10...
Я не хацеў быць у францускай зоне. Гэтыя італьянцы адразу вяртаюцца на бацькаўшчыну. A куды мне? Сустрэў я двох случчакоў, двох былых слуцкіх паліцэйскіх: Тарасевіча Івана й Тарасевіча Міхася. Я трошку ўмеў па-нямецку, таму яны звалі мяне фюрэр. І мы зь імі маракавалі: куды ісьці. Вырашылі ўцякаць ад французаў на поўнач.
У мяне быў гадзіньнік, і я ў нейкага рускага абмяняў яго на ровар. А Міхась... Там адзін францускі афіцэр езьдзіў да немкі спаць зь ёю. І, значыцца, аднаго разу той афіцэр паставіў свой ровар і пайшоў. Міша за той ровар — і мы паехалі. Праехалі кілямэтраў 20, глядзь — а на ровары пісталет вісіць! Зараджаны. Ой-ё-ёй! Выкінуць? He. To куды
яго дзець? Бо як зловяць, то нічога добрага ня будзе. Узялі бохан хлеба, выразалі мякіш і туды ўвапхнулі пісталет.
Едзем зь пісталетам. Аж ляціць савецкая машына, чырвоную зьвязду начапілі й чырвоны сьцяжок уваткнулі. У кабіне шафэр, а ззаду ягоная дзеўка сядзіць: цыцкі выставіла.
— Кто вы, — пытаюць, — полякн?
— Палякі.
А па-польску ні я, ні Тарасевічы ня ведаем. Адкуль?! Мы ж случчакі. А тыя:
— Полякн? Вы — полякн? Какне вы полякн! Сволочн вы, так вас растак. Вот здесь недалеко лагерь. Вы туда езжайте.
І бачым — хочуць нас завярнуць.
Л. Ю.: А які лягер там?
В. Н.: Савецкі рэпатрыяцыйны лягер.
— Езжайте домой. Надо отстранвать роднну, поправлять то, что вашн друзья немцы наделалн.
Бачу — бяда. А Іван разламаў хлеб, вынуў пісталет і стаў з аднаго боку, я стаю з другога, а Міхась зайшоў ззаду. І вы ведаеце, гэты чалавек пабачыў н скеміў: калі яшчэ што, то застрэлім к хрэну сабачаму, а машыну спалім.
— Хорошо-хорошо, езжайте.
Мы паехалі. Бачым — дом, каля ўваходу стаяць амэрыканскія салдаты. Мы туды ўвапхнуліся. Зірк — аж там савецкія. Мы ўвайшлі, а назад ісьці не пускаюць:
— Куда?!
Тады мы да амэрыканскага салдата.
— Хто вы? — пытаецца.
— Палякі.
— Russians'5!
— He!
— Out, out'6l
Мы выскачылі адтуль. Госпадзі, пранясі нас! Далей ужо глядзелі добра, куды лезьці.
Што далей рабіць? У францускай зоне жыць ня можна: французы — прасавецкія. Яны аддаюць нашых саветам...
Дзён празь пяць зайшлі ў некае мястэчка. А ў мяне ўзяў жывот: я проста паміраю — апэндыцыт. Ноччу хадзіць ня можна, бо застрэляць. Цэлую ноч мучыўся. Добра, што гэты апэндыкс ня лопнуў. Раніцай мяне завезьлі да доктара, былога нацыста. Ён мне ўмомант зрабіў апэрацыю. Ляжу. А французы забралі ўсю бялізну са шпіталя, аставілі толькі прасьціны, што на ложках, запасовых ні адной няма. Спэцкаеш — будзеш у гэтым спаць. Я ляжу й плачу. А за сясьцёр міласэрнасьці там былі манашкі. Мяне трымалі там, Божа мой! Прабыў я там дзён дзесяць. А хворы, непад'еты, худы. To мае хлопцы — адкуль? — куру дасталі, кажуць:
— Трэба даць хвораму Валянціну.
Яе паджарылі: з аднаго боку была сырая, а з другога спалілі. Ой, чакаляды недзе дасталі. Прывезьлі мне тую курыцу й чакаляду. Але ня ведаю, дзе тое дзелася, мне не папала ні таго ні другога; мо немкі забралі ды іншым хворым далі. А, няхай.
Акрыяў я, і мы зноў пайшлі. Зайшлі ў нейкае мястэчка. Прыяжджае рускі:
— Ну, чего вы стойте? Нднте в русскнй лагерь.
Ён за нас — і ў лягер. А там чалавек 6—7 тысяч.
15 Расейцы (анг.).
16 Прэч (анг.).
Я, помню, капялюх насіў. Кажуць:
— Ты чё шляпу носншь? Это западное. Надо шапку носнть.
Мусіў я той капялюх скінуць. Ну, і засталіся ў рускім лягеры... У сярэдзіне лягера — турма за дротам, зь вінтоўкамі вартуюць. Скажам, пазналі пару тых, што былі паліцэйскімі, — і ў турму.
У пакоі, дзе я жыў, быў адзін рускі са Смаленску, старыкашка, такі файны, такі сьмешны; хворы: яго чацьвёра францускіх альжырцаў паймалі й згвалцілі. Расказваў:
— Когда трое бралн, то можно было терпеть, a четвертый — что пнлкой.
Ну й парвалі задні праход. У шпіталі яго лячылі.
А друті быў партыйны. І адразу, сабака, нас раскусіў, кажа:
— Вы бывшне полнцейскне, — а на мяне: — Ты где был с немцамн?
Я гэтым хлопцам кажу:
— Што рабіць будзем? Нам сядзець тут ня месца. Бо вы былі паліцэйскія, я — у СБМ. Калі й не расстраляюць, то паедзем на Калыму ці на Сахалін. Там будзем кукаваць. Хлопцы, нельга тут жыць. Давайце ўцякаць.
КНІГІ ОНЛАЙН
