Да гісторыі Саюзу Беларускай Моладзі
Лявон Юрэвіч
Выдавец: Энцыклапедыкс
Памер: 214с.
Мінск 2001
Асабістае жыцьцё Абрамавай складвалася таксама няпроста. Яна ніколі ня выйшла замуж. Адзіны чалавек, якога кахала, — Юліян Дзьмітрыевіч Каралёў, 1903 году народжаньня, сваяк сям'і Шабуняў-Каханоўскіх-Андрусышыных. Ён з маленства быў хворы: запушчаная хвароба вушэй яшчэ дазваляла скончыць гімназію, але на ўнівэрсытэт сілаў і здароўя ўжо не ставала. Да таго ж Ю. Каралёў для савецкай улады таксама быў «падазроны»: ягоныя дзед і бацька былі пракурорамі ў царскай Расеі; таму адукацыю здабываў самастойна, вывучыў замежныя мовы. Пры бальшавікох працаваў на Балотнай станцыі, пры немцах — перакладчыкам у Генэральным Камісарыяце.
Зблізіла Абрамаву й Каралёва прыхільнасьць да царквы, куды яны хадзілі ці ня штодня, разам наведвалі службы, разам вялі доўгія гутаркі, да чаго далучаўся менскі сьвятар Кіркевіч.
Вайна — тая падзея, якая зьмяніла ўсё жыцьцё Абрамавай. Агульнавядомы факт зь ейнае біяграфіі: Надзея Абрамава ўзначаліла Саюз Беларускае Моладзі.
Аднак аказваецца, гісторыя СБМ пачынаецца не з загаду Кубэ 1943 году пра стварэньне такой арганізацыі.
Саюз Беларускай Моладзі быў створаны Абрамавай без аніякіх пастановаў з боку акупацыйных уладаў (нават насуперак — існавала забарона на стварэньне арганізацыяў), на ўласную ініцыятыву й значна раней: не пазьней за 1942 г.
Гэты факт нідзе не зафіксаваны, нікому не вядомы. І тым ня менш існуе доказ: фотаздымак, на адваротным баку якога пазначана: 1942. Пачатак Саюзу Беларускай Моладзі'2. Так, СБМ, створаны Н. Абрамавай у 1942 г. (а па зьвестках А. Шукелойця нават раней, у 1941 г.), і той, што яна ачаліла разам з М. Ганьком у 1943 г., — розныя, найперш паводле маштабаў. Аднак паводле духу — і тая, і другая арганізацыі мелі выразна беларускі патрыятычны характар.
Чаму пра існаваньне СБМ яшчэ ў 1942 г. не было вядома? Думаецца, адна з асноўных прычынаў — асьцярожнасьць, бо за несанкцыяваную арганізацыйную працу акупацыйныя ўлады каралі надта сувора. Таму гэтая арганізацыя знайшла сабе прытулак у Праабражэнскай праваслаўнай царкве, у якой служыў сьвятар з Ашмяншчыны, з Гальшанаў, Уладзімер Фінькоўскі. Гэта была першая ў Менску царква, якая зноў адчынілася пасьля ўцёкаў бальшавікоў; пазьней там жа служыў і ўладыка Філафей.
Варта адзначыць таксама, што праца Н. Абрамавай у 1941 г. дзеля стварэньня беларускіх нацыянальных моладзевых арганізацыяў — не адзіны прэцэдэнт такое дзейнасьці: падобныя арганізацыі паўставалі ў Вялейцы, у Баранавічах, у Глыбокім — пра
12 У 1942 г. пры БНС быў ствароны аддзел беларускае моладзі, кіраўніцаю якога стала Н. Абрамава. Магчыма, гэтым і тлумачьгцца зьмест надпісу на фотаздымку (заўв. рэд.).
гэта гаворыць А. Шукелойць, які асабіста наведваў іх. А ў 1943 г. адбылося ўтварэньне вядомага нам сёньня СБМ, удзел у якім ва ўспрыняцьці балыпавікоў быў адным з найбольш цяжкіх злачынстваў у гады вайны.
3 наступам саветаў Абрамава эвакуавалася разам, у адным вагоне, з бацькамі й прыёмнай дачкой13, зь Ю. Каралёвым і ягонаю маці, Вольгай Мікалаеўнай, — спачатку ў Тропаў14, потым у Прагу. Але маці Каралёва настояла на тым, каб сын разам зь ёй вярнуўся дамоў. А Абрамава ў 1945 г. пераехала ў Нямеччыну, у Мюнхэн. Потым, на працягу даўгіх гадоў, Ю. Каралёў ня раз дакараў сваю маці, што празь яе пазбавіўся адзінага шанцу стаць шчасьлівым. Ажаніўся ён ужо па вайне; памёр у 1993 г.
3 таго часу, ад першых гадоў бежанства, у Абрамавай пачала расьці крыўда на кіраўніцтва БЦР, што не ратавалі яе, ейных дзяўчат з СБМ, зь якімі разам беглі зь Менску; што не спрабавалі схаваць, хоць
13 Як ўспамінае А. Шукелойць, падчас вайны ў Менску існавала каля 10 дзіцячых прытулкаў, разьдзеленых па канфэсіях, — каталіцкіх, праваслаўных, баптысцкіх, якімі кіраваў сп. Рапэцкі, бацька вядомага сёньня беларускага дзеяча Ю. Рапэцкага. У гэтых прытулках было багата габрэйскіх дзяцей: бацькі выпускалі іх з гета, скіроўвалі ў цэрквы й касьцёлы — удзень сьвятыні былі напоўненыя імі. 3 прытулкаў дзяцей пазьней адвозілі ў беларускія мястэчкі. А. Шукелойць, прыкладам, адвозіў іх у Вялейшчыну, дзе імі апекавалася ягоная сяброўка з унівэрсытэту Ганна Сухая, інжынэр-аграном, якая працавала школьным інспэктарам. Некаторыя зь дзетак, старэйшага ўзросту, ведалі, што яны — габрэі, і па вайне вярталіся да сваёй культуры. Але нямала было й такіх, каго выратавалі немаўлятамі, і тыя ніколі не даведаліся пра свае карані. На думку сп. Шукелойця, Тамара (1940—59), дачка Н. Абрамавай, была адной з такіх.
'* Цяпер Опава (Opava) на тэрыторыі Чэхіі.
ведалі: за Абрамавай палявалі як мала за кім. Яна была вымушаная з бацькамі хавацца ў жаночым каталіцкім кляштары. Удзячнасьць Абрамавай была такая вялікая, што яна, праваслаўная, не пераходзячы ў іншую канфэсію, усё далейшае жыцьцё лучыла з Каталіцкім Касьцёлам і каталіцкімі сьвятарамі15.
Жыцьцё Н. Абрамавай у Нямеччыне падаецца яшчэ болып загадкавым ды прывідным. Тут нават сьведкаў няма. І ўсё ж удалося адшукаць публікацыі — праўда, у зусім нечаканых месцах, — якія даюць падставы для рэканструкцыі падзеяў. Вось як у артыкуле пратаерэя Д. Канстанцінава «На релнгнозные темы»16:
Первые кнйгй, посвяіценные послевоенному положенйю релйгйй й, в частностй, Православной церквй в СССР, началй появляться в начале шесітідесятых годов. Первой ласточкой стал сборнйк «Православная церковь в СССР», подготовленный Мюнхенскйм йнстйтутом no азученйю СССР. Напйсанный рядом авторов йнстйтута, он в последнйй момент был передан в мюнхенское йздательство ЦОПЭ, которое й выпустйло сборнйк. Передача пройзошла, no всей вйдймоспш, потому, что тон кнйгй не совсем устрайвал в то время адмйнйстрацйю йнстйтута, шедшего в русле полішшкй Вашйнгтона.
Уже тогда в Западной Европе появйлся наш надежный союзнйк, прйнявшйй актйвное участйе в йзданйй указанного сборнйка. Мы ймеем в вйду постоянную научную сотруднйцу Мюнхенского ішстйтута Надежду Александровну Теодоровйч, начавшую выпускать ежемесячный журнал «Релйгйя й атейзм в СССР». Пока журнал выходйл в рамках ішстшпута й
15 Верагодна, гэта й сталася падставаю для пазьнейшае легенды пра сыход Н. Абрамавай у кляштар (заўв. рэд.).
16 Новое Русское Слово (Нью-Йорк). 1979. 28 апреля.
за его счёт, всё шло благополучно. Н. А. Теодоровйч собрала огромный йсследовательскйй матерйал о положенйй релйгйй в СССР, который, к сожаленйю, не смогла полностью йспользовать, настолько он был велйк. Но в самом начале семйдесятых годов йнстйтут закрылй... Деятельность йнсітітута полностью свернулась й остался лйшь журнал «Релйгйя й атейзм в СССР».
Мы много пйшем об удйвйтельном выжйваніш веры в Бога, с которой власть нйчего не может сделать за 60 с лйшнйм лет. Но мюнхенскйй прймер тоже весьма характерен. Нпстйтут закрыт, всё разрушено во ймя очередного йзгйба полнтйкй Вайійнгтона, а едішственный релйпюзный журнал сохранйлся. Его взяла на свой слабые плечй Н. А. Теодоровйч й продолжала выпускать на свой собственный страх й рйск. Вначале было бесконечно трудно. Но постепенно к ней на помоіць началй прйходйть немецкйе церковные кругй — й католйческйе, й протестантскйе. В конце концов Н. А. Теодоровйч добйлась такого положенйя, прй котором ее журнал получйл скромную матерйальную базу, достаточную для ежемесячного выпуска на двух языках: немецком й русском. Насколько мне йзвестно, средства былй очень невелйкй, но тйраж мало-помалу увелйчйвался, й о действенностй журнала свйдетельствовало недовольство Москвы: «Релйгйя й атейзм в СССР» не раз упомйнался во всякого рода советскйх йзданйях.
Все этй годы я поддержйвал жйвую й постоянную связь с Н. А. Теодоровйч. He всегда я был согласен с методамй журнала, но это нйсколько не мешало сохраненйю теплых й дружескйх взаймоотношенйй. Проделала она огромную й сложную для её возраста работу, несомненно, прйносяіцую должный
эффект. Немецкйй варйант журнала просветйл немало людей Запада, дав йм подлйнную картйну пройсходяіцего в СССР.
Деятельность Н. А. Теодоровйч не осталась бесплодной в смысле положенйя веруюіцйх в самом Совепйжом Союзе. Её журнал пробудйл к жйзнй ряд аналопічных йзданйй, усйлйл актйвность веруюіцііх, особенно баптйстов.
18 февраля 1979 г. Н. А. Теодоровйч скончалась. В одном йз свойх последнйх пйсем она сообіцйла мне, что лежшп в клйнйке на йсследованіш, потому что «сіпала чахнуть». Что-то случйлось с печенью — не то цйрроз, не то воспаленйе. Развйлась анемйя. Результаты обследованйя не показалй нйчего опасного, поэтому Н. А. решйла продолжать йзданйе журнала, хотела найтй себе помоіць u частйчную замену. Тем не менее, прйблйзйтельно через месяц её не стало.
Отрывок йз пйсьма, напйсанного ею друзьям в США: «Только что вернулась с ежегодного конгресса «Гонймая Церковь». Вернулась предохлая. Неделй трй тому назад заболела ангйной, да такой, что прйшлось прйбегнуть к йньекцйй пенйцйллйна. А он дал аллергйю, а аллергйя вызвала анемйю. Ходйла едва-едва. Качалась. На конгрессах обычно была актйвной u многоречйвой. А в этот раз — сразу от заседанйй — в постель, й спала, спала go следуюіцего заседанйя». Н. А. Теодоровйч была no образованйю врач с большой практйкой, поэтому прекрасно понймала, что пройсходйло с нею.
«Релйгйя й атейзм в СССР», очевйдно, выходйть перестанет. Перестанет тревожйть тех, кому он достаточно насолйл. Ушел йз жйзнй человек, глубоко веруюйцій, преданный Церквй, человек, отдавшйй
почтй всю свою эмйгрантскую жйзнь бескорыстной борьбе с войнствуюіцйм московскйм богоборчеством. He стало еіце одного центра борьбы с атейзмом.
Час, аддадзены працы ў Інстытуце для Вывучэньня СССР у Мюнхэне, у выданьнях якога зьмяшчалі свае працы такія вядомыя беларускія дзеячы, як А. Адамовіч, Будзімер (С. Кандыбовіч-Кабыш), Л. Гарошка17, Ул. Глыбінны, А. Карповіч, В. Кіпель, Г. Няміга (Г. Паланевіч), С. Станкевіч, Я. Станкевіч, П. Урбан, Л. Вароніч, Я. Запруднік, — для Н. Абрамавай быў таксама плённым. Вось толькі праз свой псэўданім, Тэадаровіч18, і празь небеларускую тэматыку ейныя публікацыі — дый яна сама — засталіся па-за ўвагаю дасьледнікаў. Цывільных і ў пагонах.
А пра тое, што зачапіцца воку было за што, сьведчыць нават няпоўная бібліяграфія ейных артыкулаў, складзеная мною (гл. с. 187). Н. Абрамава напісала так шмат артыкулаў у сваё выданьне, штомесячны агляд «Рэлігія і атэізм у СССР», што толькі выбраныя артыкулы яе за 1967—1969 гг. склалі кнігу на 320 старонак19.
КНІГІ ОНЛАЙН
