Да гісторыі Саюзу Беларускай Моладзі
Лявон Юрэвіч
Выдавец: Энцыклапедыкс
Памер: 214с.
Мінск 2001
Андрусышына Юлія (нар. 1932), беларуская грамадзкая дзяячка ў ЗША. Нарадзілася ў Менску, дачка Я. Каханоўскай. 3 1944 на эміграцыі; у 1944—50 жыла ў Ня.меччыне, з 1950 у ЗША. У 1954 пабралася з украінскім эмігрантам Паўлам Андрусышыным; маці Б. Андрусышына й Ю. Андрусышына.
Андэрс Уладзіслаў (1892—1970), польскі палітычны й вайсковы дзеяч. У верасьні 1939 камандаваў вайскова-апэратыўнаю групаю польскага войска. Інтэрнаваны савецкімі войскамі. У жніўні 1941 яго вызваляюць, а прэм'ерміністар Сікорскі прызначае яго камандзірам польскай арміі ў СССР У складзе 2-га Польскага корпусу, у якім ваявала шмат беларусаў, разам з вайсковымі фармаваньнямі ўдзельнічаў у Італьянскай кампаніі (1943—45). У 1946—54 зьверхнік і генэральны інспэктар польскіх узброеных сілаў на Захадзе.
Армія Краёва (АК), польская ўзброеная падпольная арганізацыя, ставіла за мэту адраджэньне Польскае дзяржавы ў межах да верасьня 1939. Створаная ў лютым 1942. Уся тэрыторыя Польшчы, у тым ліку й Заходняя Беларусь, была падзеленая на абшары на чале з дэлегатамі (кіраўнікамі) абшараў. Абшары падзяляліся на акруті, што ўзначальваліся камэндантамі, акруті на інспэктараты, апошнія на абводы. На тэрыторыі Заходняе Беларусі былі 4 акругі: Наваградак, Палесьсе, Беласток, Вільня, і прыкладна 20 тыс. партызанаў. У 1941—43 аддзелы АК супрацоўнічалі з савецкімі партызанскімі атрадамі, беручы ўдзел у супольных акцыях. Пасьля разрыву дыпляматычных стасункаў Савецкага Саюзу з польскім эміграцыйным урадам у чэрвені 1943 АК перайшла ў вострую апазыцыю да савецкага партызанскага руху. Варожа ставілася АК і да беларускіх дзеячоў. У 1941—44 у заходнебеларускім рэгіёне, асабліва ў Лідзкай акрузе, ішло сапраўднае вынішчэньне элітаў, адкрытае супрацьстаяньне паміж палякамі й беларусамі. 19.01.1945 АК была афіцыйна распушчаная, аднак аддзелы АК працягвалі збройную барацьбу супраць савецкай улады да пачатку 1950-х.
Арсеньнева Натальля (1903—97), беларуская паэтка. Скончыла Віленскую Беларускую Гігчназію, вучылася ў Віленскім Унівэрсытэце. У 1940—41 разам з сынамі знаходзілася ў высылцы ў Казахстане. Падчас нямецкай акупацыі была ў Менску, працавала ў беларускай прэсе, перакладала творы для беларускага тэатру. Зь лета 1944 на эміграцыі. 3 канца 1940-х у ЗША, працавала ў газэце «Беларус», на беларускай службе радыё «Свабода». Жонка Ф. Куйіаля.
Астроўскі Радаслаў (1887—1976), беларускі палітычны дзеяч. У 1917 камісар Часовага Ураду на Слуцкі павет, удзельнік I Усебеларускага Кангрэсу, дырэктар Віленскае Беларускае Гімназіі (1924—36). У 1925—27 адзін з кіраўнікоў БСРГ (гл. грамадоўцы). Пасьля разгрому Грамады (1927), прыхільнік «санацыйнага» разьвіцьця беларускага грамадзтва. У 1941—43 працаваў у структурах беларускай адміністрацыі ў Бранскай, Смаленскай, Магілёўскай акпллгах. Са сьнежня 1943 ппэзылэнт SUP. Зь лета 1944 на
эміграцыі, дзе працягваў палітычную дзейнасьць, займаючы пасаду прэзыдэнта БЦР.
Ачапоўскі Васіль (1880?—пасьля 1930), праваслаўны сьвятар. У 1918 абраны сябрам Рады БНР, служыў у Петрапаўлаўскай царкве ў Менску, разам зь мітрапалітам Мэльхісэдэкам удзельнічаў у стварэныіі Беларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы. Падпісаў Маніфэст 1927 году, што абвяшчаў утварэньне БАПЦ. Перасьледаваўся савецкімі ўладамі, быў арыштаваны.
Бандэраўцы, крыло Арганізацыі Ўкраінскіх Нацыяналістаў (ОУН), названае паводле імя свайго лідэра — С. Бандэры. Лічылі за ворагаў і нямецкіх, і савецкіх акупантаў; апанэнты мельнікаўцаў.
Барановіч, дзеяч СБМ, займаўся стварэньнем структураў СБМ у Вільні й на Віленшчыне. 3 траўня 1944 — у Нямеччыне, дзе ўзначальваў Працоўную групу СБМ.
«Бацькаўшчына», беларуская эміграцыйная газэта (1947— 66). Выдавалася ў Мюнхэне; публікавала матар'ялы, прысьвечаныя палітыцы, культуры, літаратуры, гуманітарным дасьледаваньням. Пры газэце існавала выдавецтва, якое выпускала беларускую літаратуру.
«Беларус», беларуская газэта. Выдаецца ў Нью Ёрку з 1950; зьмяшчае матар'ялы, прысьвечаныя жыцьцю беларускай эміграцыі, нарысы з гісторыі, культуры Беларусі, творы беларускіх пісьменьнікаў, асьвятляе грамадзка-палітычныя падзеі.
«Беларуская газэта», галоўнае беларускае пэрыядычнае выданьне на тэрыторыі Беларусі ў 1941—44. Да 5 лютага 1942 мела назву «Менская газэта». Рэдактары — Аляксей Сянькевіч, А. Адамовіч, Уладзіслаў Казлоўскі ды інш. Друкавала весткі з фронту, распараджэньні нямецкіх уладаў, паведамляла пра асноўныя палітычныя падзеі ў Беларусі, інфармавала пра дзейнасьць беларускіх нацыянальных арганізацыяў, публікавала гістарычныя, культурніцкія матар'ялы, літаратурныя творы.
«Беларуская думка», беларускі грамадзка-культурны часопіс. Выдаецца з 1960 у Нью Ёрку—Саўт Рывэры (Нью Джэрзі, ЗША); зьмяшчаюцца матар'ялы зь беларускага эміграцыйнага жыцьця, асьвятляюцца падзеі ў Беларусі,
друкуюцца літаратурныя творы, успаміны, гістарычныя матар'ялы.
Беларуская Краёвая Абарона (БКА), вайсковае фармаваньне на тэрыторыі Беларусі. Створанае загадам генэральнага камісара Беларусі Курта фон Готбэрга ад 23.02.1944. Падпарадкоўвалася БЦР. Складалася з 39 звычайных і 6 сапэрных батальёнаў. Меркавалася, што батальёны будуць выкарыстаныя ў барацьбе супраць савецкіх партызанаў і Чырвонай Арміі. Змаганьне з савецкімі партызанамі пачалося толькі з траўня 1944 г., калі пачала паступаць зброя. 3 заканчэньнем нямецкай акупацыі Беларусі БКА рэальна перастала існаваць, частка жаўнераў разам зь нямецкай арміяй пакінула Беларусь.
Беларуская Народная Самапомач (БНС), дабрачынная грамадзкая арганізацыя на тэрыторыі Беларусі ў 1941—44. Старшыня — Іван Ермачэнка. Напачатку БНС займалася сацыяльнай апекаю ды аховаю здароўя, аднак паступова ператварылася ў агульнанацыянальную арганізацыю, якая ахапіла ўсе сфэры грамадзка-культурнага жыцьця Беларусі. На зьезьдзе акруговых кіраўнікоў БНС (сакавік 1943) быў выпрацаваны мэмарандум да нямецкага кіраўніцтва, у якім патрабавалася надаць Беларусі статус аўтаноміі, што выклікала скрайне нэгатыўную рэакцыю немцаў. БНС была рэарганізаваная ў Беларускую Самапомач (БСП), якая займалася выключна сацыяльнай і мэдычнай сфэрамі.
Беларуская Незалежніцкая Партыя (БНП), палітычная арганізацыя на Беларусі й за яе межамі ў 1940—50-х. У 1942—45 старшыня БНП — У. Родзька, з 1945 БНП на Беларусі кіраваў М. Вітушка. 3 1944 БНП была адным з ініцыятараў арганізацыі антысавецкага супраціву на Беларусі.
Беларуская Цэнтральная Рада (БЦР), галоўная інстытуцыя беларускай адміністрацыі на тэрыторыі Беларусі ў 1944. Заснаваная 21 сьнежня 1943 па асабістым загадзе генэральнага камісара Беларусі Курта фон Готбэрга. Прэзыдэнт — Р. Астроўскі. БЦР складалася з 14 аддзелаў (навукі, культуры, сацыяльнага забесьпячэньня, прамысловасыіі лы інш.Б Таксама v кампэтзнпыю BLIP увахолзіла
арганізацыя й кіраўніцтва БКА, БНС, Беларускім Навуковым Таварыствам, СБМ. II Усебеларускі Кангрэс пацьвердзіў легітымнасьць БЦР і прызнаў яе асноўным прадстаўніцтвам і дэлегатураю беларускага народу. Зь лета 1944 БЦР дзейнічала на эміграцыі, канкуруючы з Радай БНР
Беларускі Інстытут Навукі й Мастацтва (БІНіМ), грамадзка-культурная арганізацыя беларускіх навукоўцаў на эміграцыі. Заснаваны ў 1951 у Нью Ёрку. Філіі БІНіМ існуюць у Мюнхэне й Таронта. Цяперашні дырэктар — Вітаўт Кіпель.
«Беларускі эмігрант», штомесячная газэта беларускіх эмігрантаў у Канадзе. Выдавалася ў 1948—54 у Таронта, выйшла 58 нумароў; з 9-га нумара — рэдактар К. Акула. Друкавала матар'ялы зь беларускага эміграцыйнага жыцьця, парады эмігрантам, прапагандавала ідэю незалежнасьці Беларусі.
Белямук Міхась (нар. 1924), беларускі грамадзкі дзеяч. Падчас нямецкай акупацыі — афіцэр беластоцкага батальёну Самааховы. Зь лета 1944 на эміграцыі, з 1949 у ЗША. Удзельнічаў у стварэньні й дзейнасьці беларускіх грамадзкіх арганізацыяў. Займаецца пытаньнямі старажытнае гісторыі Беларусі; адзін з заснавальнікаў часопіса «Полацак».
Бузак Сяргей (1920—45?), дзеяч СБМ. У 1941—43 у Чырвонай Арміі. Трапіў у палон, скончыў школу прапагандыстаў у Вустраве (Нямеччына). 3 чэрвеня 1943 праваднік СБМ на Менскую акругу. Улетку 1944 пакінуў Беларусь. Па неправераных зьвестках, загінуў у 1945 у Нямеччыне.
Бурдзы, беларуская сям'я ў Вініпэгу (Канада).
Вініцкі Алесь (сапр. Аляксей; 1891 —1972), беларускі грамадзка-культурны дзеяч. Скончыў Нясьвіскую Настаўніцкую Сэмінарыю. Падчас нямецкай акупацыі настаўнічаў у Нясьвіскім павеце. Зь лета 1944 на эміграцыі. 3 1956 у ЗША. Займаўся грамадзкаю працай, быў сябрам Рады БНР Аўтар кнігі «Матар'ялы да гісторыі беларускай эміграцыі ў Нямеччыне ў 1939—1951 гадох».
Вітушка Міхась (1907—?), беларускі вайсковы дзеяч, кіраўнік беларускага антысавецкага партызанскага руху на Беларусі ў 2-й пал. 1940-х. Вучыўся ў Варшаўскай Палітэхніцы, уваходзіў у студэнцкія аб'яднаньні ў Варшаве. У 1942—43 арга-
нізоўваў антыбальшавіцкія фармаваньні на Браншчыне, Магілёўшчыне й Смаленшчыне. Сябра БНП. Маёр БКА. Быў у складзе дывэрсійнага батальёну «Дальвіц». У лістападзе 1944 дэсантаваўся на Беларусь, дзе, праўдападобна, узначаліў антысавецкую партызанку.
Віцьбіч (інш. псэўд. Сгукаліч; сапр. Шчарбакоў) Юрка (1905— 75), беларускі грамадзка-культурны дзеяч, пісьменьнік. Падчас нямецкай акупацыі браў удзел у культурным жыцьці Беларусі, у 1943 перавёз зь Віцебску ў Полацак парэшткі сьв. Эўфрасіньні Полацкай. Быў ініцыятарам узнаўленьня літаратурнага аб'яднаньня «Ўзвышша», падрыхтаваў да друку нумары аднайменнага часопіса, якія не былі выдадзеныя. Зь лета 1944 на эміграцыі. Жыў у Нямеччыне, ЗША. Удзельнічаў у стварэньні літаратурнага аб'яднаньня «Шыпшына», рэдагаваў праваслаўны часопіс «Зьвіняць званы Сьвятой Сафіі». Займаўся актыўнай літаратурнай і дасьледніцкай працаю.
«Вучэбны лісток», друкаваны орган ддя кіраўнікоў СБМ. Выдавец — аддзел прапаганды Кіраўнічага Штабу СБМ. Адказная за выпуск — Н. Абрамава. Зь лета 1944 часопіс выдаваўся пад назвай «Лісток для вучэбных лягераў у Нямеччыне».
Гадлеўскі Вінцэнт (1888—1942), беларускі рэлігійны (каталіцкі) і палітычны дзеяч. Адзін з ініцыятараў партыі Беларуская Хрысьціянская Дэмакратыя, пасьлядоўны прыхільнік беларусізацыі касьцёлу. 3 1919 у Польшчы. Неаднаразова перасьледаваўся за беларускую дзейнасьць польскімі ўладамі. Ягоны беларускі пераклад «Чатыры эванельлі» зацьвердзіла польская касьцельная герархія. У 1941—42 быў галоўным школьным інспэктарам Генэральнай Акругі Беларусь, выконваў сьвятарскія абавязкі ў Менскім катэдральным касьцёле. 24.12. 1942 арыштаваны нямецкімі ўладамі пры нявысьветленых абставінах і празь нейкі час забіты ў менскім СД.
КНІГІ ОНЛАЙН
