КНІГІ ОНЛАЙН

Даведнік па літаратурнай праўцы

Пятро Жаўняровіч

Выдавец: Адукацыя і выхаванне

Памер: 448с.

Мінск 2017

182.07 МБ

^ Абапал кроны дрэў і сцены камяніц, сярод якіх яшчэ крок Рэмбранта гучыць (М. Танк); Паслалі па радыёнекалькі словаў: — Кранштат. Выканкаму. Мы к бою гатовы (А. Гурло); ...цнатліваўглядаюццаАнёлыўбезданьсзрцаібяздоннезорнае... (Зьніч); I пачалася ў той мясцовасці неміласэрная гарачыня (I. Грамовіч); А сонцу вянок спадабаўся, у чырвані сонцу da meapy... (Н. Арсеннева); Сваю ролю адыграў тут страсны парыў Байрана да маральнаэтычнага ідэалу, яго своеасаблівы гуманізм (Т. Сівец); У часе крытыкі Эрнста Неізвеснага і мадэрністаў міністэрства культуры адпусціла Бялюціну сродкі на «перавучванне» навучэнцаў, якіяўваходзіліўяго студыю і«заразіліся»мадэрнізмам (У. Калеснік).
^ І.Ля лебядзінай сажалкі, у самым сэр&цы цэнтральнага гомельскага парк^у] імя Луначарскага, позна вечарам узнік пажар. 2. Я памятаю прыпеўкі, якія спяваліў той час у мястэчку, адну з іх прынесла ў нашу хатуДуня, хворая на сэрца, трохітаўставатая, [з]адышліваяжонка пераез^нага вартаўніка. 3. Нягледзячы на тое, што чыноўнік з'яўляецца «невыяз^ным», на сесію Арганізацыі Аб’яднаных Нацый яго пусцілі. 4. Прадстаўнік паліцыі нямецкага гарадка Зюдгесен Фердынанд Дэрыгс паведаміў, што 37гадовы румын забраўся ў мясны магазін у горадзе Дармштаўігп, выцягнуў грошы з касы на суму 3400 еўра і знік. 5. Яшчэ больш аптымістычна гаварыў нямецкі пасол у Мінску Гебхар^т Вайс.
У некаторых назоўніках ва ўскосных склонах і ў формах множнага ліку таксама адбываецца спрашчэнне зычных, што перадаецца на пісьме. У прыватнасці, гэта адносіцца да слоў гаршчок і гарнец: гаршчок, але гаршка, гаршкі, гаршкоў (шч — шў гарнец, але гарца, гарцы, гарцаў (рнц — рц). У словах гаршчочак і гаршчэчак літара ч захоўваецца, гаршковы — выпадае. У назоўніку чацвер ва ўскосных склонах і ў формах множнага ліку аднаўляецца г: чацвярга, чацвяргом.
^ Прынеслі вязкі гэтай расліны, і маладзейшыя пачалі жаваць яе і пляваць у гаршчок (Я. Маўр); Затое ж трохі пабляклыя пад уплывам часу дамы кружыліся каля ксяндзоў, як мухі перад дажджом каля гаршкоў, з якіх нядаўна вылілі зацірку і не паспелі яшчэ вымыць і вышараваць рагожаю (Я. Колас); У Магілёве, як і ва ўсёй Рэчы Паспалітай, піваў 1718 стст. каштавала па 46 грошаўза гарнец; Шырокіялавыля сцен, стол, які аж стагнаў ад ежы, гарцаў з гарэлкай, бочачкі з півам і цяжкіх гліняных куфляў (У. Караткевіч);.. Упрошлы чацвер пайшоў батрак начаваць у ёй, бо там халадней, а ў старой хацеаб цяперашнюю летнюю пару дужа душна, дый мухі спакою не даюць (М. Гарэцкі); 3 чацвярга мамаўРакаўскай бальніцы на прафілактыцы (В. Шніп).
^ 1. Абёктам даследавання быў фрагмент глінянага гаршХка. 2. Незвычайная сялянская атмасфера карчмы нагадвае сваёі] роднае: тут і цапы, і лавы, і плугі, і сярпы, і вялікі стос гаршўкоўі] і нацыянальныХ[я] стра^ў[вы]... 3. У тым
Частка першая. ПРАЎКА НА АРФАГРАФІЧНЫМ УЗРОЎНІ
45
пераліку былі футры медзвядзёвыя, мёд гар)(цамі, а таксамаўсялякія цікавосткі — напрыклад^ бурштынавы бранзалет, на якім былі выразаныя карціны з гісторыі Францыі.
§ 16.	Правапіс д — дз, т — ц
1.	У беларускіх (славянскіх і засвоеных іншамоўных) словах на месцы літар д \ т у становішчы перад е, ё, і, ю, я, ь \ мяккім в пішуцца дз і ц: дзверы, дзённы, Надзея, ладдзю, моладзь, мяцеліца, нарадзіцца, цвік, цёмна, цвёрды. Прыставачнае д і суфіксальнае т перад [в ] не змяняюцца: падвезці, у таварыстве.
^ Ухмыльнуўшыся ад думкі аб глыбокай крыўдзе сталяровай жонкі, Віктар Зеніч зноў пачаў слухаць (К. Чорны); Наверсе было халаднавата, стаяла раса, і Мішка асцярожна пераступаў з нагі на нагу, зябка атрасаючы лапы ад сцюдзёных кропель вады, стараўся патрапіцьуматчыны сляды, каблішне незамачыцца (М. Лынькоў); Гэта было ўлетку, а ўвосень жонка мелася радзіць (I. Чыгрынаў); Распнулі цябе на крыжы, Беларусь, цвікамі скалечылірукі... (А. Моркаўка); Сцены і неба кавалак між кратаў, быццам далёкі азораны шлях (М. Танк); Чацвёртая вярба ўжо не давала лісту, толькі дзенідзе ад самага карэння спрабавалі ўзяцца ў рост кволыя светлыя атожылкі (А. Жук).
f У Як адзначыў начальнік аддзела дзяржаўнага абвінавачання і касацыйнай вытворчасці Генеральнай пракуратуры Сяргей Тэле[Целя]жэвіч, асобы, вінаватыя ў карупцыі, павінны сур'ёзна карацца. 2. Справу трэба або закрыва^[ц]ь і, адпаведна, прызнаваць сваё паражэнне, або перадаваць у суд. 3. Акрамя таго, Беняд^з^кт XVI сам рэгулярна карыстаецца інтэрнэтам, у прыватнасці атрымлівае электронную поштуад вернікаў. 4. — Класіка не выключае пастаяннага ўдасканалення тэхпрацэсу, прычым кожны год на прадпрыемстве з'яўляецца не менш за 10 новых відаў прадукцыі,—расказвала Іна Ма^[ц]вейчык.
2.	У іншамоўных словах д і т пераважна не змяняюцца: дырыжор, дэбет, дэкрэт, крэдыт, твіст, тыгель, тэніс.
✓ Зразумела: дзеля госця хочуць зрабіць яшчэ адно зкзатычнае відовішча (I. Шамякін); Ля вясковых могілакужо бегалі артылерысты (I. Чыгрынаў); Узялёным лесе птушыны свіст, бярозы з ветрам танцуюць твіст (Л. Геніюш); Які [снег] быў чырвоны на брустверахнашыхакопаў(М. Танк); Незналі ці баяліся пагудкі,акодзкс распіналі прастытуткі... (У. Мазго); На гэтым шляху абуджаецца інтэлект нацыі (Л. ДранькоМайсюк); Як незалежны дэмакрат, выказваць будуўсёадкрыта (М. Смагаровіч); Тут прадстаўлена лірыка грамадзянская і інтымная, філасофскі роздум і непасрэдныя «ўсплёскі» пачуцця —усё, чым жыве чалавек (У. Гніламёдаў).
У некаторых іншамоўных словах (звычайна перад ю) пішуцца дз і ц: дзюшэс, дзюна, дзюраль, дзюбель, Цюрынгія, Цюмень, цюлень, цюль; эцюд, нацюрморт, уверцюра; але: турма, авантура.
46
Частка першая. ПРАЎКА НА АРФАГРАФІЧНЫМ УЗРОЎНІ
ч/ На дзюны ўпаў сяржант Ігнацьеў, пад біўні зломленых грымот (А. Пысін); Сярод эцюдаў і карцін я выбраў гарадскі малюнак (Я. Каршукоў); На фоне трыумфу неабавязковых нацюрмортаў два хлопцы глядзяць тэлевізар (А. Глобус); Касцюк і Пазік атрымалі пажыццёвае зняволенне, астатнія восем адмарозкаў былі асуджаныя на тэрміны ад аднаго годаўмоўна да 15 гадоў турмы.
S 1. Таму што ў горадзе да 8га класа, калі час пачынаць займацца цяжкай атлетыкай, школьнікіўжо становяцца кара^[ты]стамі ды баксёрамі. 2. Прыярытэты звяліся да звычайных субсід^([ы]й і фінансавання, напрыклад, сельскагаспадарчай вытворчасці. 3. Абяцанне працаваць гувернанткай, прадаўшчыцай, афіцыянткай з'яўляецца прыгожай прынадай для даверлівых. У выніку часцяком — стрыпрДты]зклуб, дзе кліентам дазволена ўсё... 4. Наступным крокам стане маркеЖ[ты]нг гэтых праектаў, гэта значыць спроба знайсці зацікаўленых інвестараў, якія змогуць узяць удзел у Мінскай канферэнцыі для больш дэталёвага абмеркавання магчымасцяў свайго ўдзелу ў іх рэалізацыі.
3.	Перад суфіксамі і суфіксальнымі комплексамі ін, ір, ёр, еец, ейск, ік у іншамоўных словах пішуцца дз і ц: акцёр, жэлацін, каранцін, каманда — камандзір — камандзіроўка, гвардыя — гвардзейскі — гвардзеец, лунацік.
^ Ад сваёй нязграбнасці пачырванела і пачала хуценька лічыць, паклаўшы блакноцік на мокры, заліты півам стол (Л. Арабей); Сталі мяккім ласцікам у рашучых пальцах (Г. Бураўкін); Марыля, якуведала, што Максім у камандзіроўцы, пашкадавала, што прыехала сёння, а не трохіпазней (М. Станкевіч); Той паказаўна карце тры дарогі, што вялі да Гатчыны (тады — Краснагвардзейск), і загадаў перакрыць іх і стаяць насмерць.
/ 1. Сар№[ці]роўка ягад праводзіцца на замежным абсталяванні, абсякаюцца кончыкі і выдаляецца лісце (лепш абраць назоўнік са значэннем дзеяння: сартаванне). 2. Ужо хутка будзе сорак гадоў, як дзеці атрымалі права звяртацца да настаўніка на «ты», азвычайныя школьныя адзнакізамянілі тут тэсф^ііц^раваннем. 3. Уконкурснай праграме было 45 фільмаўзрозных краін: Канады, ЗША, Бельгіі, Паўднёвай Карэі, Палесгр^і[ці]ны, Францыі, Габона, Дэмакратычнай Рэспублікі Конга... 4. Замест адпачынкуна марскім курорце выбіраюработупа вас#[я]мнаццаць гадзін у суткі, займаюся набыццём і транспарф^і[ці]роўкай гуманітарных грузаўна Усход. 5. Пладыгрушызмяшчаюць:вітаміныА, В„ В2, Е, Р, РР, С, караффі[ці]н, цукры (глюкозу, фруктозу, цукрозу), пекцінавыя і дубільныя рэчывы, бялкі, клятчатку, фітанцыды...
4.	Складанасці ўзнікаюць у напісанні д — дз, т — ц ва ўласных назоўніках, у тым ліку іншамоўнага паходжання, бо не ўсе яны могуць быць зафіксаваны разнастайнымі даведнікамі (слоўнікамі і энцыклапедыямі) і залежаць ад традыцыі вымаўлення: Мацвей, Дзмітрый, Ціхан, Цімур, Ціт; Дзвіна, Тыбет, Браціслава, Тэхас, Цюрых, Мантэвідэср Гарыбальдзі,Дзідро, Дэкарт, Стэндаль, Дзюкло, Дадышкіліяні.
Частка першая. ПРАЎКА НА АРФАГРАФІЧНЫМ УЗРОЎНІ
47
✓ Фірму гэту сустрэнеце побач з другімі ў Парыжы і ў Рыме, у НьюЁрку і Тэгеране (М.Танк); Падбітая птушка, Эдыт Піяф, песню пяе ў Парыжы (А. Вярцінскі); Насціна аблічча, яе залацістыя валасы нагадваюць Вясну з карціны Батычэлі (Т. Мушынская); ПрабабкаАльгерда Мар'яна паходзіла з роду графаў Бандынэляў, прадстаўнікіякога перасялілісяўРэч Паспалітую з Італіі (Р. Родчанка).
f 1. А між тым вобраз і імя багацея, які збірае багацце дзеля самога багацця, таксама прыдуманы ДМ[зі]кенсам. 2. Як паведамілі арганізатары прэсканферэнцыі, акцыі «Ноч пажыральнікаў рэкламы» ў Мінску будуць на працягу некалькіх вечароў папярэднічаць начныя забаўляльныя праграмыўклубах «МІТы]танік» і «Парадыз» з выступленнем папулярных музычных і танцавальных калектываў. 3. Знайшлі сакрэт СтрадХМвары. 4. У якасці зброі фігуруюць 59 патронаў да карабіна Вінчэсцер [«вінчэстар»] і 7 да аўтамата СКС.
§ 17.	Правапіс падоўжаных і падвоеных зычных
1.	Як вынік гістарычных зменаў (страты рэдукаваных) у беларускай мове ўзніклі падоўжаныя зычныя [ж], [з’], [Эз’], [л’], [«’], [сі, [ц’] [ч], [Тй] у становішчы паміж галоснымі (у назоўніках ніякага роду: палоззе, узбярэжжа, жаночага роду і асобных мужчынскага роду: ралля, суддзя, жаночага роду ў творным склоне адзіночнага ліку: моладдзю, соллю; у некаторых прыслоўях: ноччу, увушшў). Падоўжаныя зычныя на пісьме абазначаюцца падвойным напісаннем адпаведнай літары ([Зз’] перадаецца як ддзў. багацце, бязлессе, вяселле, насенне, пападдзя, Пасожжа, прыгранічча, узвышша (параўн.: вусце, лісце, прадвесне, трэці).
V I знікла ўсё: жыццё, змаганне і прагавітасць палявання (Я. Колас); Крывёй напоўніліся поймы рэк, бурліць адчаем слёз людскіх разводдзе (Л. Геніюш); Але рыбаловам здалося, што сама рака цягнецца, узнімаецца ўсёй сваёй еільгаццю насустрач далёкаму дажджу (I. Шамякін); / часжніва душой люблю я, і першы звон сярпоў і кос, як выйдуць жнеі збожжа жаці, а касары — на сенакос (К. Буйло); Бадай, аблічча псуе толькі верхняя губа, якая выступае над ніжняй, хавае яе (А. Мальдзіс).