Даведнік па літаратурнай праўцы
Пятро Жаўняровіч
Выдавец: Адукацыя і выхаванне
Памер: 448с.
Мінск 2017
f 1. Акрамя еерналы[гарналы]жнага комплексу, гатэляў, рэстаранаў, крам, пунктаў пракату, тут пабудавана канатная дарога, якая абслугоўвае самы вялікі ў Расіі перапад вышынь — з 540 да 2338 метраў. 2. Супрацоўнікі музея етережытнабе[старажытнабе]ларускай культуры пры Акадэміі навук мараць вярнуць звон у сваю экспазіцыю (зараз звон знаходзіцца ў Моладаве), каб зрабіць гэтуўнікальную рэліквію даступнай длялюдзей. 3. Чым могуць адгукнуцца гэтыя «кветачкі» для нашых экспартна ары[экспартаары]ентаваных вытворцаў? 4. У 1946 годзе вядомы савецкі кінарэжысёр У I. Пудоўкін, фільмы якога ўвайшлі ў залаты фонд сусветнага кінематографа, у гутарцы са сваім англійскім калегам П. Рота аб месцы і ролі мастака ў грамадстве звярнуў увагу на незвычайна ўзмоцненае «стыхійнае ўварванне фактаў» у аеульна куль[агульнакуль]турныя працэсы, у інтымны свет асобы. 5. ...У Беларусі 106 тысяч хворых на дыябет, з якіх 86,5 працэнта — іі куліі іа зал[інсуліназал]ежныя.
• ад спалучэння прыслоўя і прыметніка пры абазначэнні аднаго паняцця: высокапрафесійны, вечназялёны, глыбокапаважаны, малагабарытны. Калі прыслоўе і прыметнік (дзеепрыметнік) маюць самастойнае значэнне, яны пішуцца асобна: матэрыяльна адказная асоба, прама прапарцыянальны, высока ўзняты, добра арганізаваны.
У На кавалачкі разрывалася Дуня, каб стварыць атмасферу весялосці і ўцягнуць у яе малазнаёмага тут новага настаўніка (Я. Колас); Хаця крыху пазней я ўпэўнілася, што ўсё вышэйпералічанае не знікла, усё паўтарылася, толькі з іншымі людзьмі і ў іншых абставінах (Л. Рублеўская); Гэта — метадалагічна перспектыўны кірунак даследавання (М. Мушынскі); У мудрагелістым каларыце рамантычна згушчаных фарбаў далёкага мінулага аўтар імкнецца прасвятліць канкрэтныя, актуальныя задачы сучаснага яму грамадскасацыяльнага, нацыянальнакультурнага жыцця, спасцігнуць «разгадку нашых крыўд і бед» (Ж. Шаладонава).
S І.Гэта прагрэс, што спажыўцы пераходзяць на натуральныя вінаградныя віны, бо яны з'яўляюцца аеульна лры[агульнапры]нятымі, гэта і стыль жыцця, і культура спажывання, іздароўе нацыі. 2. Якія высновы з усяго вышзй пры[вышэйпры]ведзенага робяць эксперты? 3. Апаратчыца вытворчасці бактэрыйных прэпаратаў Леакадзія Іванаўна Ленкевіч [Лянкевіч] культывуе і разлівае такія шырока вя[шырокавя]домыя прэпараты, як «Біяфлор», «Біфідумбактэрын» і іншыя.
Частка першая. ПРАЎКА НА АРФАГРАФІЧНЫМ УЗРОЎНІ
67
2. Пішуцца праз злучок прыметнікі, утвораныя:
• ад складаных назоўнікаў, якія пішуцца праз злучок: будакашалёўскі, санктпецярбургскі, віцэпрэзідэнцкі',
^ Купец па натуры, ён [бацька], аднак, ніколі на сваім давыдгарадоцкім базары не прадаваўбульбу, агародніну, ягады (Г. Марчук); Мяркуючы па беларускамоўных ньюёркскіх выданнях, НьюЁрк становіцца адным з найважнейшых цэнтраў выдання беларускай кнігі (А. Гардзіенка).
• ад спалучэння імя і прозвішча або ад спалучэння спецыяльнай часткі і прозвішча: рамэнраланаўскі',
^ Што б ні казалі пра тое, што не княская гэта справа судзіцца з карпарацыямі сотавай сувязі, у гісторыі з МТС бачыцца напраўду донкіхотаўскі вычын.
S Я сядзеў за пісьмовым сталом і ўважліва ўчытваўся ў радкі ванеоеаўекіх [вангогаўскіх] лістоў.
• ад дзвюх і больш асноў, якія абазначаюць раўнапраўныя паняцці або якасць з дадатковым адценнем ці адценне колеру: шахматнашашачны, літаратурнамузычны, кісласалодкі, светлаблакітньг,
^ Досыць зірнуць толькі вокам на старую лінію нямецкарасійскіх акопаў, каб пабачыць, якога жудаснага разбурэння на сотні квадратных міль даканала чалавечая рука — яелапата, яе гарматні пярун (Я. Купала); Зноў пачынаюцца забастоўкі прамысловых і вясковагаспадарчых рабочых (У. Ігнатоўскі); Паслядоўнікі Е. Янкоўскага свядома адмяжоўваліся ад сацыяльнапалітычных праблем, засяроджваючыся на апяванні ўзнёслых пачуццяў, крызіснапесімістычных настрояў, марнасці і бессэнсоўнасці чалавечага жыцця (Г. Тыч ко); Упаэзіі П. Глебка быў прыхільнікам класічнага памеру, правільнай сілабатанічнай рытмікі (М. Няхай); Ізноўпад вокнамі школы пачынала калыхацца маўклівая шэразялёная салдацкая калона (I. Чыгрынаў); Сенажаць балацяная тоне ў фасфарычназялёным тумане (Н. Арсеннева); Мінула сем гадоў пасля таго, як Нгенечэн павёз з сабоюўжоўтачырвоным шары індзейца племені мапучэАнту (А. Якімовіч).
^ 1. Расказвае дырэктар Беларускага навуковадаследчага геолагаразведачнага інстытута, кандыдат ееелвгемі[геолагамі]нералагічных навук Георгій Фурсікаў.
2. Уходзе пасяджэння штаба сур'ёзная размова вялася па пытаннях парушэння прыродаахоўнага заканадаўства, еанююрнезлі[санітарнаэпі]дэміялагічнага стану, работы землеўпарадкавальнай службы. 3. Буйныя белеру[белару]жовыя суквецці вянчаюць гонкія сцябліны, прэзентуючы сябе на бардзюры пешаходнай сцежкі, бы тыя кідкія прыгажуні на подыуме.
• ад спалучэння дзвюх асноў з першай часткай заходне, паўднёва, паўночна, усходне, якія абазначаюць напрамкі свету ў іх спалучэннях або ўваходзяць у склад геаграфічных назваў: паўночнаўсходні, паўднёвазаходні, ПаўднёваАфрыканская Рэспубліка, УсходнеЕўрапейская раўніна, УсходнеКітайскае мора. Праз злучок пішуцца таксама ўласныя назвы з першай часткай Цэнтральна: краіны ЦэнтральнаЕўрапейскай ініцыятывы.
68
Частка першая. ПРАЎКА НА АРФАГРАФІЧНЫМ УЗРОЎНІ
^ Дыхнуў вецярок, густы, цёплы. «Паўднёвазаходні, дажджавы»,— падумаў Лабановіч (Я. Колас); Гэта — гара на паўночнаўсходнім ускрайку Салавецкага абтоку (Ф. Аляхновіч); Ён глядзіць на неба і вачам не верыць: невялікая хмарка напаўзла на сонца і зараз жа сышла, але за ёй з паўднёвазаходняга краю неба напаўзаюць новыя і новыя воблакі (I. Навуменка).
§ 26. Правапіс прыслоўяў
Па колькасці зафіксаваных прыкладаў першае месца ўстойліва займаюць памылкі, звязаныя з правапісам прыслоўяў, што найперш выклікана неабходнасцю ўважліва разглядаць структуру моўных адзінак і выяўляць іх семантычныя нюансы.
1. Пішуцца разам прыслоўі, утвораныя далучэннем:
• прыназоўнікаў да прыслоўяў: назаўжды, паслязаўтра;
*/ / надалей Кастусь вельмі асцярожнічаў (М. Зарэмба); Ігната дагэтуль не бралі праз хворую нагу — як прастудзіў яшчэ пазалетась, цягаючы брэдзень па тонях, то і не праходзіла (I. Чыгрынаў); Хутка яна [П. Мядзёлка] адышла ад нас назусім... (А. Мальдзіс); Хоць каштавала гэта і зашмат табе — ужо на самым першым кроку... (М. Арочка); /незнаёмая прыгажосць інезнаёмы боль назаўсёды знішчылі нязмушанасць (Л. Рублеўская).
Параўн. таксама рознае напісанне ў сказах: Назаўтра прыехалі крыху пазней — да 7.30 раніцы — прыслоўе назаўтра ўжываецца як акалічнасць; Усяслаў і сыны пахрыстосаваліся, з ’елі па яйку, астатнія пакінулі на заўтра (Л. Дайнека) — заўтра ўжываецца як субстантываваны назоўнік.
• прыназоўнікаў да кароткіх прыметнікаў і яго ўсечаных формаў: дацямна, здалёк;
✓ Размову вялі галоўным чынам падлоўчы з настаўнікам, а ўсе іншыя слухалі і толькі зрэдку ўстаўлялі сваё слова (Я. Колас); Нешта зашалясцела памалу, і — постаць выраслаўзмроку... (В. Таўлай); Ён быўсуровага выгляду, каржакаваты, сівы, прапахлы махоркай, рукі чорныя, рабочыя, якія, здавалася, адмыць дабяла было немагчыма (Н. Гальпяровіч); Араты ў поле выйшаў давідна, стаў на чале ён трактарнай калоны; напятаю струной пралегла баразна, каб паўтарыцца тыражом мільённым (X. Жычка).
/ Нешта не памятаю, каб ты мне казала, што сёння працуеш дв м[дапа]зна.
• прыназоўнікаўу, на да лічэбнікаў і поўных прыметнікаў: заадно,удвух, натрое, урассьтную (але: у адкрытую, у адно, па двоеў параўн. таксама з іншымі прыстаўкамі: падчыстую, збольшага і інш.;
✓ Тады, калі я ўвайшоў у бажніцу і, зачыніўшы дзверы, стаў гутарыць з небам, з неба раптоўна ўпала маланка і раскалола бажніцу надвое (А. Разанаў); Я не баюся таямніцы, якая звязвае ўдвая... (Р. Баравікова); Гэта ўнікальныя матэрыялы, сабраныя ўручную, «палявым» спасабам, які сённяўжо практычна
Частка першая. ПРАЎКА НА АРФАГРАФІЧНЫМ УЗРОЎНІ
69
не выкарыстоўваецца (А. Хромчанка); 3 ускладненай партытуры спектакля, створанай рэжысёрам Віктарам Клімчуком і сцэнографам Алесем Сідаравым, дзе падзеі нярэдка разгортваюцца мільгатліва, імкліва, вылучым асобныя моманты, каб хоць збольшага акрэсліць мастацкія і сэнсавыя контуры тэатральнага відовішча (А. Сабалеўскі); Прычыны на тое былі важныя: Манько заўзята парушаў усе сорак пяць пунктаў Правілаў пражывання, у адкрытую паліў анашу, a па вечарах зацягваў на звязаных прасцінах да сябе ў пакой практыкантак з мясцовай птушкафабрыкі (В. Мудроў); / Танатас, і Эрас заадно (Р. Барадулін); Калі б Іван быў большы іразумнейшы, дык мог бы супакоіць душу тым, што не за адно, дык за другое кару нясе (А. Федарэнка).
f 1. Якасць кармоўнеггремую [напрамую] ўплываена развіццёэканомікі. 2.Дом леё чыстую [падчыстую] здаў, бы забіты цвікамі.
• прыназоўнікаў да займеннікаў: нашто, зусім: але: на што звярнулі ўвагу, працаваць ні за што;
✓ Зусім дарэмна я спрачаўся з Каханоўскім (Г. Кісялёў); 3 усім наўкол душою зліцца, высока кронай зелянець, і раптам — грымнуцца, зваліцца, каб непрыкметна спарахнець (К. Кірэенка); Яна ледзь чутна прашаптала: — Нашто так... не трэба... (М. Зарэцкі); Ды ў абдымкі анаконды не спяшаецца ніхто: бачыць свет, якія фонды асігнованы на што (К. Крапіва).
S Я ўжо вв ў&в [ваўсю] ўсміхаюся і чакаю працягу...
• прыназоўнікаў да склонавых формаў назоўнікаў, якія самастойна не ўжываюцца: уперамешку, напагатове, неўзабаве, неўпапад;
V Быўдужа вялікігром, маланка свістала бесперастанку (М. Гарэцкі); Гумаруграфа быў ушчэнт сапсаваны (А. Мальдзіс); Зялёнымі атуліць галасамі сасна надзейдарогу спакваля (В. Коўтун);...Гэтысветпадуладнымнезмалку, дыпэўныя межы ёсць у кожнага з нас, якзаконы прасторы і часу (Л. Сом); Ахутае знянацку рабінавы туман (Г. Пашкоў); Сплывала ўпрочкі з неба хмара, за ёй пахмуркі — нацянькі (П. Бітэль).
/ 1. Але неўсім бв е[дас\падобы такі варыянт рашэння. 2. На святах, каліўсе весяліліся, Ко маўчаў, ня еі[наві]давоку чарнеючы ад гора. 3. He выключана, што вам распавядуць і нешта ў духу жудлівых сюжэтаў з кнігі Яна Баршчэўскага «Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях» — пра панасамотніка, што займаўся чорнай магіяй і быў зе лв[запа]нібрата з Люцыпарам. 4. У вёсцы ўжо была царква, узводзілі яе, са слоў айца Уласія, у сярэдзіне мінулага стагоддзя за аселіцай, нв еед[навод]шыбе.
КНІГІ ОНЛАЙН
