Даведнік па літаратурнай праўцы
Пятро Жаўняровіч
Выдавец: Адукацыя і выхаванне
Памер: 448с.
Мінск 2017
✓ Да трох дзён грымеў тут некалі кірмаш з бойкім торгам і ўсякай весялосцю... (М. Гарэцкі); / спяць медзведзяватыя, цяжкія, чмялямі пачапаныя стагі (I. Арабейка); Дзень велікодны, слаўлю Хрыста (М. Машара); / будуць страшэнна патрэбныя тыя, хто шмат выцерпеў, але ніколі без крайніх абставін, без смяротнай небяспекінезапэцкаўбессаромным гвалтам сваіхрук (У. Караткевіч); Хрыплыя гукі заклекаталі ў горле (В. Чаропка); Сяджуна травез каменем (М. Купрэеў).
S і.ёнтрасянуў галавоючэрапам —улюстэрку вымалХ[е]ваўся твар. 2. Уладзімір Мулявін, заснавальнік вядомага ва ўсім былым Савецкім Саюзе беларускага ансамбля «Песняры», нарадзіўсяў Свярдлоўску, цяперашнім ЕкацХіеірынбургу. 3. He, у мяне зусім няма ахвоты пакідаць утульны ложак — яшчэ так рана, ды і суседскі Мішка неўзабаве пачне дурэць за сцяной:учора кубікі так і засталіся на падлозе, а плюшавае м)([е]дзведзяня ў кутку. 4. Падругое, дзеці атрымліваюць хатнюю любоў і цХ[е]плыню. 5. — Без дапамогіз боку старастаў сельвыканкаму, у штаце якогаўсяго тры чалавекі, было б проста не па сілах вырашаць надзённыя пытанні на сваёй тэрыторыі,—лічыць старшыня Зарудаўеўскага сельскага Савета Галіна ДзХ[е]нісевіч. 6. Правінцыя Хост знаходзіцца на мяжы з Пакістанам, і ў гэтым раёне часта адбываюцца сутыкненні паміж баХІёІвікамі і амерыканскімі войскамі. 7. Аматары гарачага экстрыму «высХІё]дзелі» чэмпіёна.
4. У словах з каранёвым і суфіксальным я гэтая літара не змяняецца ў любым складзе слова: памяць, месяц, свята — святкаваць, цягнік — цягнікі,
Частка першая. ПРАЎКА НА АРФАГРАФІЧНЫМ УЗРОЎНІ
15
цягач — цягача, мяцеж — мяцяжу, пяць — пяцёра — пяцярых, Ярашэвіч, Якубовіч, роўнядзь, лаяць, сеялка і інш.
✓ Унізе, калі зірнеш, на радыятарах светлых машын аплікацыя восені—жоўтыя пяцярнілістоў (Р. Барадулін); На празрыстаблакітную роўнядзь мора апускаецца сонца чырвоныжаўток (У. Караткевіч); Губаты, нічога не баючыся, падхапіўся, гарцануў і пабег да яшчэ аднаго сябрука — да цяляці (Г. Далідовіч); Цягнікі, нібы нажы, працінаюць шлях бязлюдны (А. Каско).
/ 1. Паводле слоў Сяргея Макарэвіча, за адно апошняе яго дзяжурства ў цэнтр паступілі 12 выклікаў, пры гэтым дапамогу змаглі аказаць толькі пХ[я]цярым пацярпелым. 2. Генералы — удзельнікі мХ(я]цяжу — былі арыштаваныя.
5. У словах з неславянскай лексічнай асновай літара е захоўваецца і ў першым складзе перад націскам: методыка, перспектыўны, Бергольц, Меконг, Непал, Сенегал, Палесціна.
✓ Успаміны маленства снягізамялі, і даўно я не сентыментальны (П. Панчанка); Змоўк прывакзальны шумок — крокі твае... пах бензіну... (В. Аколава); Так нетаропкая развага ад бестурботнасці заве, і так, забыўшы Афенбаха, душа Бетховенам жыве (А. Жаўрук); Везувій барадаты, ён не раз шпурляў у сцены валуны крутыя (Г. Пашкоў).
Таксама не змяняецца е пасля літар г, к, х: кедроўнік, кефір, генетыка, гектар, Херсон, Германія, Герасімаў і інш.
✓ А гэта што там за герой? (К. Крапіва); Прагны гуду завей, прыдаўся гербарый сшытку (Ю. Голуб); Слізкі і заўсёды няголены Алік прывёў сваіх больш кволых сяброў у часы няўдач і даўгоў да славутага рэкеціра (Г. Марчук); Бабе — ківі, кебаб! (В. Жыбуль).
^ 1. На стол падалі вэнджаную бялугу з аладкамі і мармеладам з журавінаў, яйкі з чорнай ікрой і смятанай, а таксама п)([е]льмені з перапёлкі. 2. Авангардызм, якулітаратуры, так і ў кулінарыі, ап)([е]люе больш да мозга, чым да страўніка. 3. I ў нашай паэзіі была цэлая пл)([е]яда паэтаўфрантавікоў. 4. Усе як адзін даследчыкі творчасці сярэдневяковага італьянца ПХ[е]траркі сцвярджаюць, што свае бессмяротныя санеты ён стварыў толькі таму, што ніколі не наблізіўся да сваёй музы — мадонныЛауры. 5. Болыйасць бацькоўудзяцінстве марыла, відаць, пра папулярныя ўтой час прафесіі касманаўтаў, маракоў і балХ[е]рын.
6. У невялікай колькасці даўно засвоеных іншамоўных слоў напісанне е — я падпарадкоўваецца агульнаму правілу: дзяжурны, яфрэйтар, сяржант, янот, яўрэй, ялейны, яхідны, каляндар (календара, календары).
✓ 3 людзей, незанятых дзяжурствам, толькі я адзін сядзеўу палатцы; балазе мне ніхто нічога не сказаў, дык я і не пайшоў (М. Гарэцкі); Другі вахман, тоўсценькі, мітуслівы яфрэйтар Глянцпапір, да мабілізацыі гандляр яйкамі, звягаў пабабску тоненька, многа і злосна (Я. Брыль); Сяржанта відаць не было (I. Пташнікаў); Я мог бы стаць святлей за ранішні прамень, але маны ялей мяне гняце штодзень (3. Марозаў); ад спякотзавей/ад шаўковых вей/na святы ялей (Г. Дубянецкая);
16
Частка першая. ПРАЎКА НА АРФАГРАФІЧНЫМ УЗРОЎНІ
У пазіцыі судакранання двух каляндарных сегментаўузнікае фазавы разрыў часу і адпаведна разрыўу існаванні традыцыі (I. Крук).
<^' 1. / вясна, і восень, ізіма апошнія гадыў насрэдка супадаюць з калф[я]ндарнымі сезонамі. 2.3 дазволу прадаўшчыцы, маладой жанчыны, праглядаю адрасы выдаўцоў. Масква, Кастрама, толькі на двух кал)([е]ндарах выдавец — Беларускі Дом друку.
3. Падышоў да дзяжурнага с#[я]ржанта міліцыі, звярнуўувагу на ганебныя лісткі.
7. Часціца не і прыназоўнік без заўсёды пішуцца з е. Напісанне прыставак не/ня і без(бес)/бяз(бяс) падлягае агульнаму правілу.
^/ Разам з абуджэннем на хлопца хлынула плойма самых непрыемных думак і адчуванняў — учарашняе абрынулася ўсё адразу, і ён з тужлівай самотай адзначыў гэты пераход з санлявага забыцця ў надта турботны, нярадасны цяпер для яго свет (В. Быкаў); Прыходзіць восень, каб агнём спаліць рыштунак дзён няспраўджаных і дробных (Л. Тарасюк); Ад пахаў гарачых рака, бач, самлела, нячутна, нясмела святло адляцела (Н. Арсеннева); Нейкія невыразныя думкі паплыліўследза позіркам туды, за карычневы ад раллі грудок (В. Адамчык); Ды не моўкнуць на ўлонніў сонейка недавяркі зялёныя — конікі (А. Лойка).
^ Чорным узорам на дрэвах бязлістых воранаў зграя вянкамі лягла (Л. Геніюш); Ляжу і ныю адзін — бяздольны, чужыя людзі, чужы куток (Стары Улас); Але паранейшаму было бязветрана; хмары не прынеслі свежасці, яны апусцілі на зямлю млявую парнасць (I. Шамякін); Шэсць год вайны, вайны цяжкай, безупыннай, выбілі ў думках беларусахлебароба і яго супакой — гэткі змірны, лагодны,—і яго шчырую веруўлепшую долю (Я. Купала); Струмень падхапіў бездапаможны човен і панёсяго далей, да другой алешыны (Я. Маўр).
/ У.БофізічныясваепатрэбыдзеціўнашыхсіроцкіхустановахзадавальняюцьнХйблага:уіхёсцьякаснаяежа, шмат цацак...2.1. Рауўсялякпадтрымліваўнамаганні народнай дыпламатыі, заахвочваў дзейнасць н#\я}ўрадавых арганізацый, якія працавалізбеларускімі партнёрамі надліквідацыяй наступстваў Чарнобыльскай катастрофы. 3. Роля лідара на малочным рынку Беларусі заўсёды адводзілася смелым, ініцыятыўным кампаніям, якія змаглі за адносна кароткі часзаваяваць давер у сваіх пакупнікоў і кліентаў, не губляючы жыццёвага аптымізму нават пры самых н\[е]прадбачаных сітуацыях; 4. Гаворыць нешта супярэчлівае, часам зусім б^[я]здоказнае. 5. Гучыць б^[я]злітасна, але факт...
§ 5. Правапіс спалучэнняў галосных у іншамоўных словах
Правапіс названых спалучэнняў можна праілюстраваць наступнымі формуламі:
• іо —> іё, ыё (пад націскам), ія, ыя (не пад націскам); на пачатку слова іо —>■ іо (пад націскам), іа (не пад націскам): біёлаг, біялогія, патрыёт, патрыятызм, радыёла, лрыярытэт, іон, іанізатар, Іаркшыр, ІашкарАла (выключэнні: Эфіопія, ніобійў,
Частка першая. ПРАЎКА НА АРФАГРАФІЧНЫМ УЗРОЎНІ
17
✓ СыныАльбіёна трымалісяз ворагам горда (Я. Брыль); Бой абвясціўшы бастыёнам гвалту, спяшаўся тыў асмужаную даль, да незалежных гордых гор у Ялту, кабпоруч быць з адвечным бунтам хваль... (П. Макаль); Загадчыцажанаддзела т.Домна Лузбан вельмі мужная асоба, гаворыць ультранізкім басам («Як вецер гудзе патроху!» — падумаў я) і смела магла б прымаць удзел не толькі ў жаночым, але іў мужчынскім чэмпіянаце (А. Мрый); Спецыфіку ідыястылю паэта складаюць разгорнутыя метафары, якія ўключаюць некалькі вобразнасэнсавых фокусаў у спалучэнні з рознымі семантычнымі распаўсюджвальнікамі (В. Старычонак); Першапачаткова аказіянальныя ўтварэнні асобна не выдзяляліся, аўключаліся ўскладтакзванай паэтычнайлексікі(М. Прыгодзіч); Насцэнуз фургона вываліліся двазфіопы (У. Караткевіч); Сакрэтныміаб'яўленызвесткіабрэсурсах, балансавых запасах і аб'ёмах здабычы алмазаў, берылію, золата, літыю, ніобію, паладыю, плаціны, руд рэдказямельных элементаў, серабра, танталу, урану, цырконію.
/ 1. Экзамены здадзены паспяхова — і цяпер артыст чакае, пакуль на працягу 1,5 месяца ў Еўрапейскім цэнтры малой і грамадзянскай авіяцыі ў Лі$[ё]не будзе выраблена лётнае пасведчанне, якое потым дасылаецца ўладальніку па пошце. 2. Зінаідай Якаўлеўнай была распрацавана праграма па аўдьі£[я]візуальнай антрапалогіі, па ўласных сцэнарыях знята сем дакументальных музычнаэтнаграфічных кінастужак. 3. Звычайна людзі правяраюць тое мяса, якое яны напалявалі. А хатняе лічаць «здаровым» апры^[ё]ры. 4. Пазней, ужо ў шпіталі, была ўстаноўлена дакладная прычына смерці дзяўчат — карды^[я]~ рэспіраторная недастатковасць.
• іа —+ ія, ыя: радыяцыя, дыялог, спецыяльны, піяніна, энтузіяст (параўн. у словах з часткай ды: дыаксід, дыапсіды);
✓ Алеўхуткім часегрувасткая абрэвіятура была выціснута (В. Іўчанкаў); Угэтым абуджэнні крытычнае думкіЛабановіч бачыў пачаткі таго вялікага сацыяльнага зруху, які павінен пралажыць прасторную дарогу да новыхформ жыцця (Я. Колас); Туман выводзіць свой ініцыял, вірамі веры крута завіроны. Рым пакараць ідзе правінцыял з пакуль што невядомае Вероны (Р. Барадулін).
S 1. Гэта асоба заслугоўвае мовазнаўчага, культурнага пМ[я]ру. 2. Падобны метэапрагноз далі яшчэ некалькі «калегаў» Філа — канадскія суркі ВІ#1[я]ртан Вілі і Шубенакадзі Сэм, а таксама суслік Бальзак Білі. 3. Нарцысы, гі'Ж[я]цынты, цюльпаны іўсе цыбульныя расліны трэба падкарміць поўным мінеральным угнаеннем (30 г аміячнай салетры, 20 г суперфасфату, 30 г калійнай солі на 1 кв. м). 4. Тытул абараняў іспанец Хуан Карлас Малер^а] Дз'ф[я]с. 5. На вуліцы Федэрыка ГарсІ^я] Лоркі.
• іе —> іе, ые: гігіена, дыета, кліент, пацыент, іерогліф, іерэй, Іерусалім', V Толькі каля травяністага берага нябачныя мошкі ці вадзяныя жукі чарцілі на гэтайгладзіадмысловыя іерогліфы (I. Шамякін); Ад Полацка да Іерусаліма, нібы святы агонь, твая дарога (В. Шніп); Прывык да дыеты, да цёплыхгалёш, далазніз бярозавым венікам (М. Танк); «Вы, ветэраны, прыклад таго, яктрэба абараняць Айчыну»,— звярнуўся да ганаровых гасцей свята протаіерзй Аляксандр
КНІГІ ОНЛАЙН
