Даведнік па літаратурнай праўцы
Пятро Жаўняровіч
Выдавец: Адукацыя і выхаванне
Памер: 448с.
Мінск 2017
/ На ўліку ў службе занятасці — 178 чалавек (133 — у горадзе і 45 — у вёсцы).
А свабодных вакансій толькі 123, у асноўным патрабуюцца рабочыя спецыяльнасці.
Прывядзем прыклады праўкі асобных канструкцый з пэўнымі каментарыямі.
/ 1. Людміла Фёдараўна не прапускае ніводнай сустрэчы з пісьменнікамі"^ якія адбыоаюцца ў райцэнтры. I кожны раз прывозіць кнігу з аўтарскім аўтографам
200
Частка трэцяя. ПРАЎКА НА ЛЕКСІЧНЫМ УЗРОЎНІ
(аўтограф — 'уласнаручны, звычайна памятны, надпіс ці подпіс', г. зн. аўтограф не бывае «няаўтарскі»; ліквідаваўшы якія адбываюцца, можна дасягнуць сцісласці). Аднатыпная памылка: Чытаць кніжку было цёмна, іяразглядаўнадпісы, спрабуючы зразумець, з якой нагоды пакідалі евее аўтографы пасажыры, чакаючы цягніка.
2. Лакалізацыя іліквідацыя эпідэміі захворвання дызентэрыяйу [дызентэрыіў] горадзе Гэркі Магілёўскай вобласці абышлася абласному бюджэтуў 3,2 млрд рублёў (эпідэмія —'шырокае распаўсюджанне якойн. хваробы').
3. Застаецца дадаць, штоўсе вышэйпамянёныя гастрольныя спектаклі будуць пачынацца а 19й гадзіне вечара (19 гадзін — вячэрні час. Пры неабходнасці акцэнтаваць увагу менавіта на ранішнім часе мерапрыемства пажадана рабіць удакладненні, напрыклад: Сустрэча адбудзецца раніцай, а 10й гадзіне).
4. У кожным выступленні — шчырыя сяброўскія зычэнні. Аяшчэ — сувеніры, як кажуць, з унутраным сэнсам. На памяць (сувенір — 'памятны падарунак; мастацкі выраб, рэч на памяць пра наведванне краіны, горада, музея і пад.').
5. Вернісаж еыстаўкі — не адзіная падзея ў пасольстве Літвы ў Беларусі (вернісаж — 'урачыстае адкрыццё мастацкай выстаўкі').
6. У сярэдзіне тыдня не варта крытыкаваць калегаў гю працы або начальніка, а інакшрызыкуецепатрапіцьу вельмінепрыемную сітуацыю (калега —'таварыш па прафесіі, па працы, па вучобе'. Каліжу падобным выпадкутрэба падкрэсліць месца дзеяння, то можна недапасаванае азначэнне па працы трансфармаваць у акалічнасць: ...не вартанапрацы крытыкаваць калегаў).
7. Якія ж праблемы і перспектывы н& будучыню ў такіх прадпрыемстваў? (Перспектывы — 'віды на будучыню'.)
8. Калі вы пішацеееееўяееныя песні, то гэта дзеля іншых ці дзеля таго, каб выліць свае эмоцыі? (Уласны — 'свой, асабісты'. Лепш ліквідаваць і займеннік свае, бо наўрад ці чалавек будзе пісаць «не свае песні».)
9. ...Наўскраінелесу, там, дзеляжаўкаржакаваты парэпаны камель дрэеа, пралеглі дзве ледзь прыкметныя каляіны ад колаў супрацьтанкавай гарматы (камель —'ніжняя патоўшчаная частка дрэва').
10. Тое, што фінансавы крызіс не абмінуў беквм ужо многія краіны і адбіваецца на якасці жыцця іх грамадзяні] — гэта факт (абмінуць — 'прайсці, праехаць міма', г. зн. бокам).
У апошні час у мове ідзе актыўны працэс семантычнай кандэнсацыі, калі меншай колькасцю слоў перадаецца пэўная інфармацыя. Гэта стасуецца і з патрабаваннем лаканічнасці тэкстаў Лішнія словы, якія не нясуць у сваёй семантыцы адпаведнай сэнсавай нагрузкі для выказвання, варта ліквідоўваць. Асаблівай увагі патрабуюць наступныя выразы: на сённяшні дзень, да сённяышяеа дня, патэнцыяльныя магчымасці, епецыфічныя асаблівасці, актуальныя праблемы (але: актуальныя тэмыў ваенная акупацыя, перыяд чаеу, манументальны гюмнік — манумент, патрыёт сваёй радзімы, планы на будучае і інш.
ч/ Няхай ты хоць якхвалі сваю Радзіму, узнімай яе хоць да нябёс,—пакуль ты паважаеш другія народы, ты патрыёт (У. Караткевіч); Іўсёжда сёння сядзіцьува мне
Частка трэцяя. ПРАЎКА НА ЛЕКСІЧНЫМ УЗРОЎНІ
201
тая даўняя нехаць (С. Дубавец); Як правіла, людзі, якія пакутуюць ад пякоткі, маюць і такія праблемы, паколькі кіслае асяроддзе страўніка неспрыяльна адбіваецца на ўсіх органах эпігастрыя.
Параўн. таксама: Прыемнаўсведамляць, штозмаім татаму небе пабывала большая палова \частка\ беларускай алімпійскай зборнай: футбалісты, гімнасты, пля[ы]ўцы, хакеісты (палова ‘адна з дзвюх роўных частак, якія разам складаюць цэлае’ не можа быць большай ці меншай; магчымы і іншы варыянт праўкі: болый за палову).
S 1. Мяркуючы па запісах, большая палавіна [больш за палавіну] чытачоў кнігі ў бібліятэку не вяртае; Немцы занялі большую [больш за] палову Польшчы.
2. Нацыянальныя прасодыі маюць неаднолькавыя гютэнцыяльныя магчымасці для з'яўлення дыярэз.
3. У хату праз верхнія шыбіны ў в&хнах скупа свяціўся кароткі зімовы дзень; Калі птушка (часцей за ўсё ластаўка) рэзка грукне ў ваконную шыбу ці заляціць ухату — чакалі смерці сярод хатніх [шыба і шыбіна — 'кусок шкла, устаўлены ў аконную раму'; параўн.: Юры дакрануўся спацелым ілбом дахалоднае шыбіны, уздрыгнуў (Б. Мікуліч)].
4. Пасля Радзівілаў, з другой паловы XVIII стагоддзя, Вялікія Вераб'евічы належалі розным уладальнікам, якія тут не жылі, а аддавалі вёскуў пасесію (арэнду) іншым (арэнда — 'наём у часовае карыстанне', г. зн. здача іншым людзям).
5. Лінкан расхінуў кіем галлё, стаў кідаць у еарачы прысак бульбу (прысак — 'гарачы, распалены попел').
6. Каманда спецыялістаў выхоўвае патомства: мвлыя конікі паводзяць сябе зусім якчаяаеечыядзеці — сваволяць іпужаюцца (замест конікі лепш выкарыстаць жарабяты ці жарабяткі, каб не было асацыяцыі з конікамі — насякомымі).
7. Хлопцы кінуліся ўрассыпную. Урозныя бек^ Адзін — на поле, у боклесу, дзе X [за] 700800 метра\[ў] праходзіць аўтамагістраль, двое — у іншым накірунку... (урассыпную — 'у розныя бакі'; прычыну другой праўкі гл. п. 10 § 91).
8. Калі пагаршаюцца метэврвлвеічныя ўмовы надвор'я, ідзе праліўны дождж, б'е пярун, неабходна схаваццаўлесе, лясных насаджэннях, канавах на мясцовасці.
Плеаназмы могуць сустракацца і пры выкарыстанні фразеалагізмаў, напрыклад: атрымаць neptuae баявое хрышчэнне; хітра абвесці вакол пальцсг, белыя енееавыя мухі; нечакана як снег на галаву, жадаем шчыра і ад усяго сэрца і інш.
Таўталогія — паўтарэнне ў межах сказа аднолькавых або аднакарэнных слоў. Гэта надае выказванню ненатуральнае гучанне, сведчыць пра няўважлівасць аўтара, пра нятворчы падыход да напісання тэксту. Пры ліквідаванні таўталогіі робяцца сінанімічныя замены або выказванне будуецца паіншаму. Звернем увагу на праўку наступных сказаў.
/ 1, — Раней у вёсках будаеалі [працавалі] будаўнічыя арганізацыі з суседніх раёнаў, але цяпер і мы зв прыфўзяліся,—расказвае кіраўнік Краснапольскай ПМК.
202
Частка трэцяя. ПРАЎКА НА ЛЕКСІЧНЫМ УЗРОЎНІ
2. Галоўнай задачай вайсковай контрразведкі на завяршальным этапе вайны было забеспячэнне бяспекі выоаду асабістееа [быў бяспечны вывад асабовага] саставу і тэхнікі.
3. Тэлефільмы, паводле заключаных двмеў [згодна з заключанымі дамовамі], будуць здымацца паводле раманаў «Без чайных цырымоній», «Анёл, які плача», «Праклён Эдварда Мунка», «Каралі Атона» і «Смяротны водар № 5».
4. Бадай што асноўная прычына такой сітуацыі [такога становішча] — дэмаграфічная сітуацыя, паколькі ні для каго не сакрэт, што вёска даволі хутка старэе.
5. Хацелася б спадзявацца, што ад вусныхзгадак Генадзь Барысавіч пяройдзе да мемуарных эевдек [запісаў] і чытач адкрые для сябе шмат новага.
6. Антаніна Дзмітрыеўна ў сваю ч&реу [са свайго боку] падзякавала ўсім, і ў першую чаргу старшыні райвыканкама Алегу Морхату, за аказанне дапамогі ў вырашэнні надзённых пытанняў (можа быць іншы варыянт праўкі: Антаніна Дзмітрыеўнаў сваю чаргу падзякавалаўсім, і найперш старшыні...).
7. Курс лячэння лрвфкееўея[доўжыўся] на працягутрохдзён, пацыентугэты час знаходзіўся ў стане штучнай комы.
8. Калі прырода насылае на нас свае жорсткія сюрпрызы — паводкі, ураганы (не магу забыць убачаную ў 2004 годзе ў Пружанскім раёне елку, некалькі разоў перакручаную вакол сваёй восі), іншыя стыхійныя праявы, раздаюцца [чуюцца] нясмелыя меркаванні, што зямля адэкватна едказеае [адгукаецца] на безадказныя паводзіны чалавека.
9. У другой палове матча чэрвеньцы не выкарысталі некалькі выдатных магчымасцяў павялічыць лж [палепшыць вынік]. У тым ліку — і з пенальці, які зарабіў, але, на жаль, не здолеў рэалізаваць Яўген Яблонскі.
10. ДЫНАМічнАя гульня дапамагла сярэбранаму прызёру мінулага першынства ўпершыню стаць чэмпіёнам. У загалоўку адлюстраваны вынікі чэмпіянату па хакеі з графічным вылучэннем назвы камандыпераможцы, таму таўталогія першынстваўпершыню можа быць ліквідавана чэмпіянатуўпершыню, аднак пры гэтым узнікае новая таўталогія чэмпіянату ўпершьіню стаць чзмпіёнам. 3 гэтай прычыны патрабуецца перапрацоўка выказвання, напрыклад: ДЫНАМічнАя гульня дапамагла сярэбранаму прызёру мінулага чэмпіянату ўпершыню заваяваць залатыя медалі.
М. А на чарзе — наступны [праект]: у наступным еедзе [налета] тут мяркуюць ажыццявіць праект па згушчэнні сыроваткі, якая ў немалой колькасці ўтвараецца пры вырабе сыроў.
12. Калі прадугледзець выпадак, к&лі [што] назначаны ў завяшчанні спадчыннік памрэ раней за завяшчальніка, або адначасова, або не паспее прыняць спадчыну, у завяшчанні можна ўказаць іншага спадчынніка, гэта значыць падназначыць. Гэты сказ яскрава паказвае, што ў афіцыйным і навуковым стылях да ліквідацыі таўталогіі трэба ставіцца вельмі асцярожна, каб не парушыць сфармуляванай думкі (пакінуты без змен паўтораныя лексемы завяшчанне і завяшчальнік, спадчына і спадчыннік, каб захаваць дакладнасць фармулёвак і не дапусціць
Частка трэцяя. ПРАЎКА НА ЛЕКСІЧНЫМ УЗРОЎНІ
203
розначытанняў). Тое ж у навуковым стылі: Наяўнасць колеруўглюонаўзабяспечваеўзаемадзеянне не толькі паміж кваркамі і глюонамі, але і паміж самімі глюонамі (В. Бондар, Ч. Федаркоў).
§ 57. Канцылярызмы і штампы
Канцылярызмы — характэрныя для афіцыйнага стылю моўныя адзінкі (словы і выразы), ужыванне якіх у іншых стылях сведчыць пра няўменне аўтара праводзіць стылістычную дыферэнцыяцыю, дарэчна карыстацца ўсім багаццем лексічных сродкаў беларускай мовы.
Увядзенне без патрэбы канцылярызмаў зніжае культуру вуснага і пісьмовага маўлення, таму важна арыентавацца ў маўленчай сітуацыі, пазбягаць падобных выразаў у неафіцыйных зносінах, у тэкстах мастацкага і публіцыстычнага стыляў. Напрыклад, сказ: У пытанні паляпшэння харчавання ў сталовай вялікае значэнне мае прысядзібная школьная гаспадарка — праз канцылярызмы набывае расплывісты сэнс, характарызуецца недакладнымі фармулёўкамі, таму патрабуецца праўка: Дзякуючы прысядзібнай школьнай гаспадарцы палепшылася харчаванне ў школьнай сталовай. Меў рацыю на гэты конт Ян Скрыган: «I ўсё ж найгорш псуюць мову канцылярскабюракратычныя штукарствы». Яскравы прыклад такіх штукарстваў — моўная тканіна рамана Андрэя Мрыя «Запіскі Самсона Самасуя», у якім аўтар падстаўна сцвердзіў новы тып чыноўнікабюракрата. Пададзім толькі адзін абзац з твора.
КНІГІ ОНЛАЙН
