КНІГІ ОНЛАЙН

Даведнік па літаратурнай праўцы

Пятро Жаўняровіч

Выдавец: Адукацыя і выхаванне

Памер: 448с.

Мінск 2017

182.07 МБ

✓ У загадчыка сектара выцягнуўся meap (I. Шамякін); Бацьку Валодзевага пасля вайны перавялі загадчыкам вадзянога млына — за дваццаць ад Сіняўкі
Частка пятая. ПРАЎКА НА СІНТАКСІЧНЫМ УЗРОЎНІ
355
кіламетраў — сюды, у Крынкі (У. Караткевіч); У склад дэлегацыі ўвайшлі радцы (дэпутаты) павятовага прадстаўнічага органа, кіраўнікі гмінаў (аналаг нашых буйных сельсаветаў), дырэктары школ, загадчыкі ўстаноў культуры; Таксама на імпрэзе выступіла загадчыца інавацыйнаметадычнага аддзела навуковай бібліятэкі ПДУI. Шупенька, якая прадставіла фундаментальнае выданне «Сказкй века для самых маленькйх».
S’ }. Як паведамілі ў прэсцэнтры УУС Віцебскага аблвыканкама, старшыня і загадчык гаспадарк^іі] райвыканкама ўбачылі, як на вуліцы Савецкай арміі хлопец вырваў з рук пенсіянеркі сумку, у якой знаходзіліся атрыманая пенсія і дакументы. 2. Гэта звычайная для «застойных» часоў практыка была рашуча асуджана наУсесаюзнай нарадзезагадчыкаў кафедра^^ грамадскіхнавук. 3. Каб адказаць на гэтыя пытанні, карэспандэнт вырашыў сустрэцца з загадчыкам юрыдычнай кансультацы^і] Галоўнага прававогаўпраўлення апарату Савета Федэрацыі прафсаюзаў Уладзімірам Іванавічам Шаўковічам.
8.	Дзеяслоў даглядаць кіруе залежнымі словамі ў форме вінавальнага склону: даглядаць хворага, даглядаць вазоны. У канструкцыях з назоўнікам догляд таксама выкарыстоўваецца беспрыназоўнікавае кіраванне: догляд хворых.
✓ Кіраваўкатарам стары боцман Старк, машыну даглядаў механік Гуд (Я. Маўр);
I масток гэты адпавядаў назве ўрочышча, быў ён белым, таму што ніхто не даглядаўяго, сівым, дубовыя плахі, абсівераныя вятрамігадоў, з'едзеныя сонцам, дажджом, распаўзліся, спарахнелі да самага нутра, і каня на іх пускаць было небяспечна (В. Казько); Лепшым памочнікам урача пры лячэнні, доглядзе дзіцяцігіпатрофіка павінна быць маці, якая свядома і з усёй стараннасцю выконвае яго назначэнні (I. Усаў); Я буду цябе даглядаць, а ты дапамажы мне, ты ж здольны, бо больш разумны, зносішся з зямлёй і сонцам; Сюды звяртаюцца тыя, хто нейкі час па пэўных прычынах, напрыклад зза паездкі альбо хваробы, не можа даглядаць свайго нямоглага сваяка; Бо часам старадаўнія могілкі і тое, як іх і хто іх даглядае, могуць распавесці нам пра сучаснасць больш, чым якая газета...
S У. Be каровамі [Кароў] даглядалі надзвычай адказна: работнікі, якія гэтым займаліся, жылі побач — на другім паверсе кароўніка. 2. Адным з першых егераў, прызначаных даглядаць М зубре*н[оў]навасёлемі[аў], быў Юрый Рудовіч. 3. Рознае яно бывае, каханне. Ёсць такое, што зе ім [яго\, як X садов^іую] кветачкр<і[у,] даглядаць трэба. 4. Згодна з загадам, у функцыі хоспіса ўваходзіць кантроль сімптомаў захворвання, псіхалагічная падтрымка пацыента і членаў яго сям'і, навучанне іх правілам догляду X ряжкахяор^[ага] дзіц^[яці] і г. д. З.Догляд X прьішчэплены&Дх] раслінемі такіж, як і^ф расад'фйЫ.
9.	Дзеяслоў заляцацца кіруе залежнымі словамі ў форме роднага склону з прыназоўнікам да: заляцацца да суседкі.
✓ 3 іроніяй назірала за мужам, як ён заляцаецца да Машы, з трывогай — за Тарасам іІрай (I. Шамякін); Мікола, старэйшыза Алеся на два гады, пачаўапошнім часам зашмат заляцацца да малодшай Стаганавічанкі... (А. Пашкевіч).
356
Частка пятая. ПРАЎКА НА СІНТАКСІЧНЫМ УЗРОЎНІ
10.	Словазлучэнне «у пяці кіламетрах ад горада» з’яўляецца скалькаваным з рускага «в пятй кйлометрах от города»', уласнабеларускі адпаведнік гэтай канструкцыі — «за пяць кіламетраў ад горада» (зменныя элементы: пяць — колькасць; кіламетраў — адзінка даўжыні, горада — аб’ект): цягнік спыніўся за восем кіламетраў ад станцыі', за тры крокі ад мяне.
✓ Дзяўчына з іранічнай усмешкай зірнула на маці і пайшла па сцежцы да раўчака, што працякаў метраў за сорак ад дачы (I. Шамякін); He, я не ўспомніў гэтага чалавека, проста я ніколі яго не забываў. I цяпер вось ён,— за пяць крокаў ад мяне,— трошкі азызлы з твару, брывасты і паранейшаму рашучы (В. Быкаў); Разам з Іягансонам Пякарскі пасяліўся на хутары за дзве вярсты ад горада (В. Грыцкевіч); За паўметра ад роднага плота ўранні мне дзедаў сабака залізваераны (М. Купрэеў).
^ 1. Трагедыя адбылася ў фламандскім горадзе Дэндэрмонд, што X [за] 30 кіламетраХ[ў] на захад ад сталіцы Бельгіі. 2. Сняжана пакрочыла хутчэй, сабака лёгка ступаўУ [за] крокбЎШ трр^[ы]чатыррі([ы] наперадзеяе, насцярожана круціўгалавой па баках, тапырыў вушы. 3.1 тут хлопец гадоў дваццаці, не вельмі высокі і здаровы, перасеў са свайго месца X [за] метр^[ы] mpty^bi] ад мяне на вольнае месца да балбатуна і растлумачыў, што я нехачуз тым гаварыць. 4. Трэба адзначыць, штоўастатніхпрактыкаваннях ЧаркашынаспыняласяX [за] крокў ад п'едэстала. 5. Яе паплавок, аднак, стаяўякукапаны — метра){ X M паўтара ад мужчынырыбака і прыкладна на гэткай жа адлегласці ад рудаватазялёнай сцяны чаратовага лесу. 6. X 13a] дваццацХМ светлавых гад^Х[оў] ад Сонца вучоныя знайшлі планету, якая можа быць прыдатнай для жыцця.
11.	Існуе таксама шэраг беларускіх словазлучэнняў, якія адрозніваюцца кіраваннем (і структурай) ад аналагічных у рускай мове: мець на мэце, мець на ўвазе, кіраўнік спраў, на адрас, чытаць сам сабе і інш. Звернем увагу на наступныя выпадкі.
•	Застаецца дадаць, што Гаспадарчы суд г. Мінска, разгледзеўшы ўсе аргументы двух бакоў распытаўшы эксперта і нрыняўшы ва [ўзяўшы пад] ў[у] вагу пададзеныя матэрыялы, 27 сакавіка 2009 года вынес рашэнне адхіліць іскавую заяву ЗАТ«Інвабуд» аб патрабаванні запазычанасці перад ім грашовых сродкаў у паліеры 1 млрд 89 млн рублёў з гаражнага кааператыва (памылка праз няведанне складнікаў уласнабеларускіх канструкцый: узяць або прыняць пад увагу).
✓ Тым не меней Раманчык саступае месца другому пісару, яго словы са Свяшчэннага Пісання спраўдзіліся: памяць аб ім аказваецца не такою трывалаю, як можна было б думаць, прыняўшы падувагу смутак старшыні (Я. Колас); Узяліпадувагу і тую акалічнасць, што дажджы ў нас часцей за ўсё ідуць з захаду, таму пячурку зрабілізусходняга бокудрэва (Я. Маўр).
•	Тады ўжо зусім без шкадобы я выцяў Шэраўгў[га] палкаю па самай хрыбціне (кіраванне дзеяслова выцяць: кагошто чым, па чым, аб што).
Частка пятая. ПРАЎКА НА СІНТАКСІЧНЫМ УЗРОЎНІ
357
✓ Спрасонку выцяўся аб рог вушака, вылаяўся (I. Мележ); Гаспадар уздрыгнуў, нібыта пытанне выцяла яго, адказаў, як пераконваючы сам сябе (Л. Рублеўская).
•	Пагражаючы 23гадоваму касіру пісталетам, рабаўнік, у прыватнасці, разжыўся 4915 доларамі ЗША, 2 мільёнамі 300 тыеячамі [на 1915 долараў ЗША, 2 мільёны 300 тысяч] беларускіхрублёў, 850 еўра і 2220расійскіхрублёў (кіраванне дзеясловаразжыцца: на што, чым, чаго', аднак лепш выбраць уласнабеларускае прыназоўнікавае кіраванне, бо ліквідуецца цяжкі для прачытання творны склон лічэбнікаў). Параўн. таксама: узбіцца (на штоў
if Там яны начавалі, там разжыліся на дарогу хлеба і там дачуліся, што хата згарэла, яксвечка, іўёй пагарэлі бадай штоўсе немцы (К. Чорны); Можа, Пятрок разжыўся на газу, падумала Сцепаніда, бо ў газнічцы яе засталося дужа мала — на адзін, можа, вечар (В. Быкаў); Гэта ж падумаць толькі, на якія каштоўныя рэчы ўзбілісялюдзі! (У. Караткевіч).
•	He паспелі «калгаснікі» нарадавацца нлёну [на плён, або з плёну, або плёнам} сваёй працы, як прагучала новая «ўводная» ад прадстаўнікоў улады: здаць прадукты харчавання ў лік «харчразвёрсткі» (кіраванне дзеяслова нарадавацца'. на кагошто, з кагочаго, кімчым).
^ Бацькі не маглінарадавацца на сына, іх проста распірала адгонару (М. Южык); Белашэеў, з якім пасябраваў Хведар, усё не мог нарадавацца сваім вайсковым лёсам, казаў, дома не спаў так чыста і не еў так сытна, як у гэтым палоне (В. Быкаў); У мяне ж надзейныя тылы — старэйшы сын, бабуля, дзядуля, якія не могуць нарадавацца з Цімкі.
•	3 Наташай мы сустрэліся на плошчы Перамогі а палове на дзяеятай [дзясятую] (у часавай канструкцыі прыназоўнік на ўжываецца з вінавальным склонам). Аднатыпная памылка: Мне можна толькі спадабацца, калі я буду вымушаным прэзентаваць вам кветкі і запрасіць на цёплую і даволі змястоўную вячэру... вечарам, а палове на восьмбйўую]. Параўн.: а палове пятай, а палове на пятую.
✓ Хоць былаўжо палова на адзінаццатую, Павел — такзвалі малойца, не спяшаўся ўставаць, бо не так ілёгка было заснуць, каліў суседнім пакоі аж да раніцы спявалі, крычалі, сварыліся, часам ненадоўга заціхалі, каб потым яшчэ весялей і гучней парушаць цішыню і спакой (В. Праўдзін); А палове на шостую вечара Юстудзеня вілейскім выратавальнікам паведамілі пра загараннеў вёсцы Ілья.
•	Піша Юрый Юлаў не толькі naруску, а і пабеларуску, аб чьш [што] засведчылі яго паэтычныя падборкі на старонках часопісаў і газет, гэтым разам пад псеўданімам Юрась Нераток (кантэкстуальнае значэнне полісеманта засведчыць патрабуе прамога дапаўнення).
✓ I засведчыў сваё змірэнне з горам і надлом, калі аднойчы п'яны цэлы вечар праспаў на сцэне ў клубе — куль кулём (Н. Гілевіч); Прыблізна 850 гадоў назад летапісец засведчыў існаванне на Палессі горада Здзітаў; Ужо сама назва засведчыла, што ўлітаратуру ідзе таленавіты майстар.
358
Частка пятая. ПРАЎКА НА СІНТАКСІЧНЫМ УЗРОЎНІ
•	За апошнія два гады ў беларусаў усё менш нараканняў да працы [на працу] камунальнікаў (аддзеяслоўны назоўнік кіруе залежным кампанентам, як і ўтваральны дзеяслоў: наракаць на кагошто).
^/ Навошта нараканні на звар'яцелы час, што забіваюць хуткасці, што забівае тэмп? (П. Панчанка); Калі не згодны, тады наракайце самі на сябе... (М. Лынькоў); Нара не баіцца згубіццаў цемры. Яна жыве цемрай. I не наракае на свойлёсф. Шніп).
•	Кіраўнік дзяржавы адказаў і на пытанні асабістага характару, а таксама выказаў сваё бачанне аб тым [таго], якой Беларусь будзе праз 10 гадоў (аддзеяслоўны назоўнік кіруе залежным кампанентам у родным склоне: бачанне чаго).
✓ Стыль не столькі тэхніка, колькі бачанне свету, выяўленне асобы, індывідуальнасці; В. Шоба стварыла карціны, дзе ў графіцы ўвасобіла сваё бачанне твораў музыканта.
•	I першае, пра што думаю, ачомаўшыся ад сполаху і разгубленасці, — як цяжка жывому ўдаваць М [з сябе] мерцвяка (дзеяслоў удаваі/ь патрабуе прамога дапаўнення, прычым ужываецца пераважна з дапаўненнем з сябе).
*/ Крэста большасць гімназістаў любіла, бо ён не задаваўся, не ўдаваў з сябе настаўніка, а паколькі спорт ледзьледзь пачынаў уваходзіць у моду і ніхто не лічыў яго за сур'ёзную дысцыпліну, а выкладчыка — за паўнацэннага, Крэст трымаўся з гімназістамі проста і роўна, хутчэй як не з вучнямі, а якз малодшымі сябрамі (У. Караткевіч). Параўн.: Ён [Хоня] быўу падранай свіце іў падранай шапцы, але і ў гэтым звычайным сваім убранстве ўдаваў простатакі фарсуном: так спрытна вісела напашкі світа, так смела ліпла да макаўкі шапка (I. Мележ).