Даведнік па літаратурнай праўцы
Пятро Жаўняровіч
Выдавец: Адукацыя і выхаванне
Памер: 448с.
Мінск 2017
f 1. Андрэй Мікалаевіч (Мукавозчык, вядучы беларускага КВЗ.— Аўт.) не захацеў 64 [паводле] сцэнары^я] Квенціна ператварацца ў вампіра і махаць мячом,— меркавала каманда «V.I.P». 2. Ад гэтай кампанііў транснацыянальнай нафтавай карпарацыі Whassan Eurest Nigeria Limited 64 [згодна з] кантрактў[ам] працуе выкрадзеная грамадзянка Беларусі Ірына ЭкпаУма. 3. У адпаведнасціз указам ад 15 чэрвеня 2009 года № 396 дольшчык мае права саступіць свае правы па дагаворў[ы] блізкім сваякам, кола якіх вызначана.
4.4. На (з месным склонам), на (з вінавальным склонам): зарплата на заводу [на заводзе], вырабіць па заказу [на заказ], паслаць на аёраеу [на адрас], па меркаванню [на думку або ла меркаванні] спецыялістаў.
^1.^4 [Ha] нашаму заказ~ў [прадпрыемства] немцы выканалі праект, мы выйшлі з прапановай ваўрад і пераконваем, што справа неабходная. 2. А затым на падставе гэтай даведкі дублікат завядуць ужо 64 [на] новаму[ым] месц/[ы] працы. 3. На будаўнічых працэсах толькі 64 Іна] жылл$[і] занята штодня 150 чалавек (можна таксама змяніць пачатак сказа: У будаўніцтве, каб пазбегнуць паўтору прыназоўніка на). 4. ^4 [Ha] колерў можна вызначыць іўзрост насення.
4.5. Да, адносна, наконт (з родным склонам): заўвагі на праекту [да праекта], рашэнне на будаўніцтву [адносна будаўніцтва].
S 1. Акрамя таго, актыўна працуем 64 [адносна] жыллф[я]. 2. Літаральна днямі мы вырашалі пытанне 64 [наконт] наша^ў[га] даччынему[ога] прадпрыемствў[а\: прадаўцы атрымлівалі зарплату ў залежнасці ад выручкі, але па вынікахлютага мы пабачылі, што там спад. 3. Аднак у рамках дзяржаўнай праграмы распрацоўваецца план 64 кіраванн^М папуляцыяй на падставе ўсіх біялагічных абгрунтаванняў.ступеніўплыву, прапаноў64 [адносна]рацыянальна6гў[га] выкарыстаннф[я].
4.6. 3, зза (з родным склонам), за (з вінавальным склонам): рускі на mtходжанню [з паходжанняў па прычыне можна паралельна выкарыстоўваць з прычыны, параўн.: 3 прычыны ўтварэння крышталегідрату CuSO4 • 5Н2О ападак афарбоўваецца ў блакітны колер (В. Толкач).
У сказе: Эксперты адзначаюць, штоў дадзены момант еўраінтэграцыя нявыгадная для краіны, перш за ўсё па той прычыне, што ўступленне ў EC нанясе моцны ўдар па рыбалавецкай галіне і фермерскім гаспадаркам — ёсць дзве канструкцыі з прыназоўнікам па', у другой дапушчана
Частка пятая. ПРАЎКА НА СІНТАКСІЧНЫМ УЗРОЎНІ
363
сінтаксічная памылка, таму патрабуецца праўка згодна з п. 2 (па рыбалавецкай галіне і фермерскіх гаспадарках), першая ж канструкцыя, каб ліквідаваць паўтарэнне прыназоўніка па, павінна быць заменена (з той прычыны).
^ 1. ^б [3a] годў у нас будзе выпрацоўка на аднаго працаўніка больш за 120130 мільёнаў рублёў. 2. ^4 [3] вопыту мінулых гадоў магу сказаць, што дыпломы нашага конкурсу пры ўладкаванні на працу даюць вялікія шанцы. 3. 134 [3] кляйм)([а] на зброі ўстаноўлена, што вырабіў яе ў Празе майстар Навотны. 4. Жонка звярнулася з пытаннем пра дарогу да старога чалавека, 64 Ы выгляду тутэйшага жыхара. 5. Члены працоўнага калектыву «Гроднааптгандлю» адмовіліся галасаваць 64 [за] прапановф([ы] канцэрна «Белрэсурсы». 6. Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь Аляксандр Лукашэнка прыняў адстаўку міністра ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь Уладзіміра Навумава 64 [з прычыны] стану здароўя.
4.7. У (з вінавальным або месным склонам): патрэбнасць гш аснашчэнню [у аснашчэнні], дапамога зш правядзенню [ў правядзенні] канферэнцыі.
S 1. Сярэдняя зарплата 64 \ў! трэсб^іце] за дзесяць месяцаў склала недзе 1 мільён 100 тысяч рублёў. 2. Неабходна забяспечыць унутраныя патрэбнасці нв тэхніцы ў сельскай еаспадарцы, камунальнай сферы [сельскай гаспадаркі, камунальнай сферыўтэхніцы]. 3. Гэта можнарабіць ісамастойна:абедзвюмарукаміпагладжвайце скуру 64 \ў\ напрамку ад шыі да плячэй на працягу 1015 хвілін. 4. У цэнтры ўвагі — пытанні пашырэння гандлёваэканамічных адносінаў 64 \у\ самым шырокім спектрУІы] напрамкаў, перспектывы рэгіянальнага еўрапейскага супрацоўніцтва, актуальныя пытанні міжнароднага парадку дня.
4.8. Пасля (з родным склонам), праз (з вінавальным склонам). Замены на прыназоўнік пасля ў асноўным тычацца канструкцый з часавымі адносінамі, калі залежныя словы маюць давальны склон (таксама дапускаецца не змяняць прыназоўнік, а толькі склон залежных слоў, удакладняць выказванне і інш.). Прыназоўнікі пасля і праз можна выкарыстоўваць для праўкі канструкцыі па ўзгадненню, напр.: У аддзеле моладзі таксама заявілі, што лепійыя праекты маладых графіцістаў праз узгадненне з гарадскімі службамі будуць увасоблены ў маштабе ў прамысловых зонах і «шэрых месцах» Бабруйска.
/ 1 .Р1внрыезбу[Па прыездзе або Пасля прыезду] ў Мінск я яшчэ раз перачытаўзнакамітую аповесць. 2. 134 [Пасля] заканчэннў[я] ліцэя і паступленнў[я] ў вышэйшыя навучальныя ўстановы, прычым не толькі нашай краіны, але і замежныХМ (Кембрыдж, Гарвард, універсітэты Польшчы, Літвы, Латвіі, Расіі), навучэнцы пераходзяцьу 12ыклас, 13ы, 14ы, 15ыіг. д. (праўка патрабуецца праз недарэчнасць канструкцый з часавым значэннем, бо аднолькавы прыназоўнік па прачытваецца і перад другім аднародным членам сказа: па паступленні). З.Пввяене [Вясной, або Увесну, або Зпачаткам вясны] прачынаецца жаданне штосьці тэрмінова змяніць. 4. У адпаведнасці з указам кіраўніка дзяржавы рэгістрацыю тарыфаў на платныя медыцынскія паслугі ажыццяўляе Міністэрства аховы здароўя леўзгадненню [пасляўзгаднення або празузгадненне] з Міністэрствам эканомікі.
364
Частка пятая. ПРАЎКА НА СІНТАКСІЧНЫМ УЗРОЎНІ
5. Акрамя прыведзеных у п. 4 варыянтаў праўкі, існуе шэраг прыватных выпадкаў, калі патрабуецца дадатковая ўвага рэдактара.
5.1. Канструкцыя па стану на шырока выкарыстоўваецца ў афіцыйным, навуковым і публіцыстычным стылях. Апошнім часам сустракаецца яе варыянт па стане на: Па стане на 1858 г. у беларускіх губернях налічвалася 4410,8 тыс. чалавек, у тым ліку па 35 паветах, тэрыторыя якіх уваходзіць у сучасныя межы Рэспублікі Беларусь, 3306,8 тыс. чалавек (А. Каханоўскі). Аднак цалкам зразумела, што словы па стану (па стане) не нясуць якойнебудзь сэнсавай нагрузкі і могуць быць ліквідаваны без страты для ўспрымання выказвання: Запазычанасць па зарплацеў краіне на етану на 25 жніўня была 518,1 мільярда рублёў.
5.2. Канструкцыю па факту можна выправіць не толькі па факце (што можа выклікаць пашыранае тлумачэнне), але і паводле факта, зза факта, адносна факта, якія звужаюць значэнне канструкцыі, набліжаюць да кантэксту сказа: Прэзідэнт запатрабаваў тлумачэння ад службовых асоб, якія дапусцілі парушэнні, і даў канкрэтнае даручэнне КДК па гэтаму факту [адносна гэтага факта].
5.3. У якасці азначэння да слоў пенсія, пенсіянер у афіцыйным і публіцыстычным стылях ужываецца канструкцыя па ўзросту. Моўная практыка фіксуе пашырэнне канструкцыі па ўзросце, а таксама па старасці.
5.4. Канструкцыю па Цэльсію варта лічыць правільнай, бо ў асабовых назоўніках з мяккай асновай літаратурнай нормай для меснага склону з’яўляецца канчатак ю: Калі яе знайшлі, жанчына была без прытомнасці, сэрца яе спынілася, а тэмпература цела апусцілася да 15 градусаў па Цэльсію. Параўн. у геаграфічным найменні: Папершае, дэлегацыя акрэсліла сваё бачанне выканання рэзалюцыі ПА АБСЕ па Чарнобылф[і].
5.5. Узнікаюць цяжкасці з праўкай канструкцый з колькасным значэннем, напр., капуста net вяёру [з вядро]. Такую замену можна зрабіць у сказе: Земнаводныя там нв кілаераму [з кілагралі\, і ад іх спеваў аглухнуць можна. Выразы па максімуму і па мінімуму дапушчальна замяняць сінанімічнымі прыслоўямі максімальна і мінімальна: Нельга браць ад прыроды гш макеімуму [максімальна], а нічога ёй не аддаваць', У нас ёсць некалькі партнёраў — кавярняў, сталовых, дзе па мінімуму [мінімальна] трэба аплачваць за абслугоўванне. Параўн. таксама сказ: Магіляўчане вучацца эканаміць электраэнергію: дзесяць самых беражлівых гараджанаў атрымаюць чш мільёну рубяёў [мільён рублёў кожны] і стануць прыкладам для іншых.
5.6. Прывядзем прыклады праўкі адзінкавых выразаў: вывучаць на тыпу анелійскай [як ангчійскуюў жыць mt еуеедству [у суседстве]; чорным па беламу
Частка пятая. ПРАЎКА НА СІНТАКСІЧНЫМ УЗРОЎНІ
365
[па белым або на белым]; спецыяліст па Уехобу [краінах Усходу]; па праву [правамерна] лічаць, параўн.: Бясспрэчна, Уладзіслаў Дыбоўскі па праве заслужыў гэтыя словы (С. Галакціёнаў, Г. Яцкевіч); разьбяр па дрэву [дрэве]; рэжысёр Юрыс Пушкус ужо вядомы нам т фыьму [па працы над фільмам] «Манатоннасць».
Прапанаваныя сінанімічныя замены і варыянты праўкі не могуць ахапіць усіх разнастайных значэнняў канструкцый з прыназоўнікам па. Але, як кажуць людзі, пашукай як трэба—і знойдзеш што трэба. Таму рэдактар павінен не толькі кіравацца сваёй інтуіцыяй, але і карыстацца разнастайнымі даведнікамі па сінтаксісе беларускай мовы, бо на выбар сінанімічнай канструкцыі ўплываюць многія фактары: і спалучальнасць апорнага слова, і значэнне залежнага кампанента, і агульнае значэнне ўсёй канструкцыі, і стылістычна апраўданая пабудова выказвання, і мілагучнасць у межах сказа.
§ 93. Канструкцыі з прыназоўнікамі j (в«) I на
1.3 назвамі дзяржаў (у т. л. абрэвіятурамі) выкарыстоўваецца прыназоўнік у: у Рэспубліцы Беларусь, у Федэратыўнай Рэспубліцы Германіі, у Каралеўстве Манака, у Злучаным Каралеўстве Вялікабрытаніі і Паўночнай Ірландыі, у РФ.
*/ Дванаццаць студэнтаў факультэта турызму і сэрвісу ў жніўні праходзілі летнюю вытворчую практыку ў Рэспубліцы Польшча; УЗлучаных ШтатахАмерыкі, наадварот, заўсёды з найвялікшым размахам шанавалі свой уласны трыумф — 2 верасня 1945 года, калі на амерыканскім лінкоры «Місуры» капітуляваў японскі ўрад; Крымінальная справа ў дачыненні да былога генеральнага дырэктара «Уралкалія» Уладзіслава Баўмгертнера ў Расійскай Федэрацыі спынена; Мадэль МХЗ пакуль даступна толькі ў КНР і каштуе каля $660 у эквіваленце.
3 афіцыйнымі назвамі астраўных краін таксама выкарыстоўваецца прыназоўніку, а з неафіцыйнымі пад уплывам слова востраў — па традыцыі абоў, або на: у Ісландыі,у ШрыЛанцы(э), але на Кубе, на Мальце.
✓ У Рзспубліцы Кіпр пачаліся прэзідэнцкія выбары, больш за тысячу выбарчых участкаў адкрыты з гадзінным перапынкам на абед апоўдні; Міратворчым сілам на Кіпры споўнілася 50 гадоў.
КНІГІ ОНЛАЙН
