Доўгая дарога да свабоды
Мікалай Махнач
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 135с.
Мінск 2014
3 ліста Мікалая Махнача da Аўгені Чаплінскай (Белановіч) ад 24 студзеня 2011 г.
Darahaja maja Siabrouka Gienia!
Nareszcie otrzymalem Twoj Htcik z dnia 11-go listopada zeszlego roku, oraz broszurkg - modlitewnik„Хвала Богуза всё". Bardzo diugo to szfo, ale w kohcu otrzymalem.
Dzigkuje te2 za kopjg fotografij i wycinek z gazety z portretem „Dziad-ka Pilsudskiego”, ktory spowodowal duzo wspomnieh ze szkolnych lat. Jest to kopia aficyjalnego portretu, ktdry napewno pamigtasz, wisiaf na tcianie w kazdej klasie? Bialy orzel w koronie po trodku, na prawo od oiia portret Pilsudskiego, a na lewo prez. Motcickiego. Pdzniej, po Jego tmierci60, doszedl portret Rydza-Smiglego. ...Byl jeszcze krzyz, tylko dokladnie nie pamigtam, gdzie byl umieszczony. Jak nas troche uczono o zyciorysie „Dziadka", to pamigtam, ze jak byl podrostkiem w majqtku Zulowie, gdziet kolo Swigcian, to go nazywano „Ziukiem”. Czemu „Ziu-kiem” akurat? Ja myslg ze tq „zagadkq” rozwiqzalem. Bo w majqtku prze-cierz pracowafy „parobki-Bialorusy” i Juzio pewnie czgsto migdzy nimi sig krgcif i jego pewnie nazywali: panicz Juziuk, jak to jest w bialoruskiej wy-mowie: Piatruk, Wincuk, Antuk, Stasiuk i t.d. Poniewarz Juziuk po polsku nie zbyt ladnie brzmi, wigc skrucono na „Ziuk” I tak go wszyscy w domu nazywali...
3 ліста Мікалая Махнача da Аўгені Чаплінскай (Белановіч) ad 2 сакавіка 2011 г.
...Nie pamigtam dokfadnie, ale kiedy polska wytwPrnia filmowa wy-produkowala film „Barbara Radziwildwna", to bylitmy calq szkolq na tym filmie, placqc wtedy tylko 10 groszy za bilet. Normalny bilet uczniowski kosztowal, chyba pamigtasz, 25 gr. ?
60 Маецца на ўвазе смерць маршала Юзафа Пілсудскага (памёр у 1935 г.).
ДАДАТКІ • 109
Bylo kilka innych filmow, ktbre oglgdalibmy na specjalnym szkolnym wybwietlaniu, jak: „Pan Twardowski”, „KrzyZacy", amerykanskiej produk-cji, „King-Kong” i, bodajZe „Golgotg” produkcji francuskiej. Osobibcie bar-dzo lubialem chodzib do kina, ale klopot byl w tym, Ze dla mnie, i nie tylko dla mnie, suma 25-ciu groszy byla nie osiggalna, to teZ probowaliSmy dostab sig ,,na gapg”. OtbZ Zolnierze, ktdrzy w dZwiach, odrywali kupony biletowe przy wejbciu na salg czgsto potem pozbywali sig tych kuponow, wrzucajgc z kieszeni do kaflowych piecbw i, kiedy sig nie palilo, to my potem ich wybierali, lekko przyklejali do starych biletbw i wkfadali do ksigz-ki, Zeby wyglgdal sztywno i gladko. I choc nbmery seryjne nie zgadzafy sig, ani data teZ, ale my zawsze czekali na wejbcie, aZ sig zacznie film, i wtedy przy wejsciu na salg bylo o wiele ciemniej i udawalo nam sig do-stab w ten sposbb do brodka. Widzisz teraz, Gieniu, Ze bylem „Zulikiem” i lobuzem teZ...
3 ліста Аўгені Чаплінскай (Белановіч) да Міхася Чарняўскага
ад 16 студзеня 2011 г.
...Скончыўшы чатыры класы szkoiy powszechnej у вёсцы Мар-шалкі, дзе вучыла мая мама, 5-ты і 6-ты класы канчала w siedmiokla-sowej szkole ў Валожыне. Гэта былі 1935-1937 гады.
Каб скараціць дарогу ў школу кожны дзень трэба было пра-ходзіць каля жыдоўскай бажніцы. Адтуль даносіўся многагалосы лямант мужчын, якія такім слосабам маліліся, каб малітеу іх пачуў Бог. Мне было страшна, і я, прыспяшаючы крок, набліжалася да касцёла, з якога плыла велічная музыка арганаў. Яна мяне супакой-еала. Я разумела, што раніцай людзі - кожны па свойму - праслаў-ляюць Бога.
Запомнілася, як горкімі слязьмі плакала - такім цяжкім падаўся мне нотны стан з яго гукарадам, што так складана размясціў свае сем нотаў паміж лінейкамі. (Дарэчы, веданне музычнай граматы дапамагло мне, ужо на пенсіі, самастойна авалодаць ігрой на сін-тэзатары. Занятак гэты добра дзейнічае на настрой еа ўмовах адзіноты.)
3 экскурсіі ў Вільню запомнілася Вострая брама і пліта на Росах з надпісам: „Matka і serce syna", а таксама тое, што на грошы, якія мела, купіла, параіўшыся з panig nauczycielkg, падарунак маме.
На жаль, у музей Луцкевіча нас не зеадзілі, хоць тады ён яшчэ,
мабыць, існаеаў.
110 • ДАДАТКІ
3 ліста Валянціны Слабодчыкаеай (Махнач) да Міхася Чарняўскага
ад 1 снежня 2011 г.
.. Ліша Вам сястра Махнача Мікалая.
Ад усяго сэрца дзякую Вам за Вашу дабрату. Думаю, што Вы мелі многа клопатаў, пакуль падрыхтавалі і надрукавалі гісторыю жыцця майго брата. Ну і тое, што Вы выслалі мне гэту кніжачку вартае вялікай падзякі. Дай Бог Вам здароўя і ўдачы ва ўсіх Вашых справах. Я прачытала яе ўжо некалькі разоў.
Выбачайце, што я спазнілася з сваёй падзякай. Жыау адна, мне пайшоў 87-мы год. А тут восенню давялося заняцца рамонтам электра- і газавага абсталявання. Акурат як прыйшла Ваша бан-дэроль.
3 Белановіч Аўгеняй (цяпер Чаплінская - М.Ч.) канчала 10-ты клас у 1946 годзе. I вёска Сугвазды, дзе я працавала, была недалёка ад Маршалкаў роднай вёскі Аўгені. Сёння я напісала і ёй ліст.
Хацелася напісаць на роднай мове. Здаецца, не так добра вый-шла, але я ўжо 62 гады жыву ў Малдавіі і, само сабой, размаўляць па-беларуску няма з кім. Муж быў расеец, і дома размаўлялі на ра-сейскай мове, а ў школе - на малдаўскай.
Брат вельмі пахвальна апісваў наш Валожын: што многа новых будынкаў што вельмі добрыя дарогі і ўсюды (і ў Мінску таксама) вельмі чыста, навокал парадак. Так мне гаварылі і іншыя знаёмыя, якія пабывалі ў Гомелі і Оршы.
Жадаю Вам асабіста іўсім сваім землякам добрага здароўя, мір-нага неба і як мага меншай цаны на газ, а Вам і ўдачы ў Вашых справах.
Будзьце здаровыя! Ну і багатыя, калі ўдасца.
Бендэры, Малдова
ДАДАТКІ • 111
Валянціна Махнач-Слабодчыкава
3 УСПАМІНАЎ
...Калі брат Коля быў у 6-7-м класе, мы вельмі любілі чытаць ча-сопісы для дзяцей, дзе на першай старонцы малявалі смешных Пата і Паташона, і “W^drowiec” з урыўкамі і апавяданнямі пра амерыканскіх індзейцаў, пра паляўнічага Буфала, цікавыя гісторыі з жыцця многіх вандроўнікаў. I калі хто-небудзь з нашых крэўных даваў нам “на цу-керкі” 5-10 грошаў, то мы куплялі гэтыя часопісы.
Брат меў вялікую ахвоту да лоўлі рыбы. У нашай Валожынцы ва-ды было летам недзе 10-20 см, цякла яна хутка і была даволі ха-лоднай, нават спякотным днём. У ёй вадзіліся маленькія рыбкі, не памятаю іх наймення, але самыя буйныя былі 10-12 см. Дно рэчкі было пясчанае, з рознымі камянямі і каменьчыкамі. I рыбкі пад іх хаваліся. Вось Коля мог падоўгу стаяць босым у халоднай вадзе, ча-каючы, пакуль рыбка супакоіцца, схаваўшыся пад каменем. Тады ён далонькамі з двух бакоў яе лавіў. Улоў быў 10-15 рыбак, а часам усяго нейкага паўдзясятка.
Калі ён меў столькі цярпення, каб злавіць рукамі некалькі малых рыбак, то, думаю, і пры рабоце па знішчэнні бомбаў і мінаў таксама быў уважлівы. Таму і абышлося без няшчасця.
Коля прыносіў улоў дадому і прасіў маму спячы, а сам браў ка-роўку на вяроўку - і ў поле.
Пасвячы каровы, хлопцы часам збіраліся ў рове сярод поля, якое называлі “За зялёнай дарожкай”. Там было крыху больш вольнага месца. Пастушкі навязвалі кароў, а самі садзіліся гуляць у карты, на пстрычкі. Здаралася, за гульнёй хлопцы забываліся на жывёлу. Сляпні і мухі надакучалі каровам, і яны часам вырывалі калочкі і неўпрыкмет заходзілі на суседскія нівы. Вось у такі момант і заспеў іх у шкодзе адзін з гаспадароў. Хлопцы кінуліся лавіць кожны сваю, але нашая зайшла далей за іншых, і гаспадар яе злавіў. Брат стаў прасіць прабачэння, аднакяму сказалі: “Аддам толькі бацьку. I не задарма. Няхай прынясе 2 злоты”. Два злотыя пры Польшчы былі вялікія грошы.
Увечары тата мусіў ісці па карову. Гаспадар той быў з Зарэцкай вуліцы і меў не дужа добрую апінію. Дый кожны селянін, убачыўшы чужую карову на сваіх палетках, не ўзрадаваўся б. He памятаю, колькі тату давялося заплаціць. Вярнуўся ён дахаты вельмі незадаволены.
112 • ДАДАТКІ
Тата ніколі нас не біў, але ставіў на калені. Вось і гэтым разам ён сказаў сыну: “На калені, і стой да раніцы”.
Коля стаў у кут.
Павячэраўшы, бацькі леглі спаць. Мама перад гэтым занесла па-есці і брату, ды той не ўзяў. Уначы мама прачнулася і бачыць, што сын, сагнуўшыся, па-ранейшаму стаіць у куце на каленях. Яна да яго: “Сынок, уставай. Тата, напрацаваўшыся за дзень, забыўся табе сказаць, каб ты ішоў спаць”. - “He, мама, не ўстану. Тата справядліва пакараў мяне. Я вельмі вінаваты. Таму буду стаяць да раніцы”.
Аднойчы ўвосень, аручы сваю ніву, наш тата знайшоў вузельчык з двума залатымі, яшчэ царскімі, чырвонцамі. Тата, зразумела, усце-шыўся, абмяняў іх на польскія злотыя і купіў новыя сані. Зімы тады былі суровыя і снежныя, і без саней было як без рук.
У нас была родзічка цётка Сачыха, удава, што жыла ў маленькім дамку на Палачанскай вуліцы. Побач была габрайская сядзіба, дзе сартавалі скупленае па вёсках рыззё. Там яна і падпрацоўвала за нейкія грошы. Цётка мела некалькі курачак, і, каб пракарміць іх, збі-рала каласкі на зжатых нівах, у асноўным нашых і нашых родзічаў Грышчыкаў. I аднойчы яна, размаўляючы з маімі бацькамі, прызна-лася, што пару гадоў назад згубіла ўсе свае ашчаджанні - дзве за-латоўкі.
“На нашай ніве, - тут жа ўдакладніў тата. - I я іх знайшоў. Здо-лею - вярну”.
I пакуль тата жыў, сплочваў па частках гэты свой доўг. Ну а мала-ко мы цётцы давалі потым увесь час, зразумела, бясплатна.
Пасля смерці таты мы з братам апранутыя былі даволі дрэнна. Як карову пасвіў Коля, то я пільнавала ў радні гусей. Калі ж я заста-валася з каровай, то да радні пастушком ішоў брат. За гэта яны нас абувалі і апраналі.
У верасні 1939 года пачалася вайна з немцамі, а потым прыйшлі “тыя саветы”. Усіх вучняў, якія раней вучыліся ў польскай школе, "адса-дзілі” на год назад. Ніжняя школа стала расейскай, верхняя - беларус-кай. Мне было бліжэй да расейскай, туды і пайшла ў пяты клас. Ніхто з мясцовых вучняў падручнікаў не меў. Іх не было ў продажы. Сшыткі ж былі яшчэ з старых запасаў, канфіскаваных у габрайскіх крамах.
У пачатку 1941 года з дзясятак, а можа і болей, хлопцаў, пераваж-на былых гімназістаў, арыштавалі і вывезлі ў Сібір. I ніхто дакладна не ведаў, за што іх забралі. Потым пайшлі чуткі, быццам яны напісалі нейкі вершык пра Сталіна ці папсавалі партрэт “правадыра". А выдаў іх нібыта настаўнік расейскай мовы, былы псаломшчык нашай царквы.
ДАДАТКІ • 113
...Брата забралі на лесараспрацоўкі зусім нечакана, адным днём. Таму мама толькі праз два дні пачала высвятляць, чаму яе адзі-нага сына-кармільца забралі. ёй адказалі: “Падзякуй, што толькі на лесараспрацоўкі, а не ў далёкую Сібір”.
КНІГІ ОНЛАЙН
