Дрэва кахання
Легенды. Паданні. Сказы
Антон Гурскі
Выдавец: Юнацтва
Памер: 222с.
Мінск 1993
— Мабыць, я забіў ліхога. Памажэце шукаць майго нажа.
Кінулі мы граблі ды давай шукаць нажа. Доўга шукалі мы, амаль споўзалі ўсю сенажаць, нарэшце я знайшоў нож на купіне.
— Хадзі сюды, Сцяпане,— кажу я,— зірні, што тут робіцца. •
Падышоў Сцяпан туды. Зірнулі мы, дык аж спужаліся. На купіне ляжыць вужака, перарэзаная пасярэдзіне нажом, Яна яшчэ трапяталася. А канчаты нож з разгону аж у землю ўбіўся войстрым канцом. Узяў Сцяпан нож, аж на ём яшчэ відаць кроў.
— Гэта не вужака,— кажа Сцяпан,— а сам ліхі, што хацеў раскідаць сена.
Дык вось, мае вы саколікі, гэта я сам бачыў на свае вочы.
ДАМАВІК ЕЗДЗІЦЬ НА КОНЯХ
Сядзім мы раз у карчме, пакурваем люлькі ды гамонім аб тым аб сім. Толькі вось заходзіць Купрэй і пачынае жаліцца, што яго коні ноччу хтось заезджвае ў хляве.
— Гэ, ды гэта, мабыць, той самы,— кажа Мікіта Кульган.— Летась ён як прычапіўся да маіх коней, дык чуць жывымі пакінуў. Але т.о, кажуць, нячыстая сіла. Я выгладзіў коней, як лялек, а ён за нядзелю так заездзіў, што засталіся толькі шкура ды косці.
— Дык вось гэтак жа і маіх,— кажа Купрэй.— Сягоння чую ўначы, што коні грукаюць, запаліў я трэску дый пайшоў у хлеў. Прыходжу туды, а мае коні ў пене, бы іх хто ганяў колькі міль. Гэта ён цешыцца. Ен любіць, калі гладкія коні.
— Прапалі мае коні. He ведаю, што і пачаць. Парадзь, Мікіта-братка, што мне рабіць. Можа, трэба старацца людзей, каб адрабілі, бо гэтаф мусіць, удзеяна.
— Плюнь ты, Купрэй, на гэтую справу, ды вот паслухай, як я зрабіў. У мяне яшчэ горш было, бо я і не ведаў, іпто ён ездзіць на конях. Толькі бачу, што як я ні кармлю, а яны ўсё падаюць з цела. Дзякаваць сябру, ён мяне перасцярог.
— Глядзі,—кажа, сябра,— ці не дамавік гэта гарцуе на тваіх конях.
Схамянуўся я дый пайшоў уначы цікаваць. Залез гэта я на вышкі ды адтуль і пазіраю на коней. А ў мяне, бачыце, над коньмі, каб было цяплей, зроблены вышкі з жэрдак, а наверх накідана саломы. Ляжу я на саломе дый пазіраю праз шчыліну. Перш звечара коні стаялі ціха ды хрумалі сена, потым, можа, у самую поўнач пакінулі есці ды давай пераступаць з нагі на нагу, давай чмыхаць ды дрыжаць усім целам, быццам яны бягуць, дый толькі. Дык вот, кажаце, можа, праз часіну.
люльку выкурыць, з маіх канякаў паваліла пена. 11аглядзеў я на тое ды хутчэй да сябра на раду. На другую ноч пайшоў я з сябрам разам пільнаваць коней. Запалілі мы грамнічную свечку, накрылі яе горшчыкам, узялі з сабою вады ды сядзім, чакаем, пакуль з’явіцца ён сам. Толькі вось каля поўначы і пачалі коні біцца ды тупаць. Адкрыў гэта сябра свечку; зірнулі мы, аж на конях сядзіць сівы дзед з доўгаю барадою ды толькі іх паганяе. Вот я як хватануў яго, дык ён і знік назаўсёды. 3 тых часоў болей і не з’яўляецца.
ХУТ
Хут, у каго ў доме жыве, вельмі таму спрыяе ў гаспадарцы, багацце ў дом прыносіць, снапы з чужых палёў у гумно, золата з няведамых скарбаў. Вечарам яго можна часам бачыць на небе, як ляціць вогненны, чырвоны,— золата нясе, як цёмна, чорна — збожжа, снапы. Але яго трэба шанаваць, смачна карміць, яго любімая страва — яечня. Як спячэ гаспадыня яечню, нясе на гарышча, ставіць там і кліча:
— Хут, хут, ідзі сюды, дам яечаньку, абарачаньку.
Ен тады прыходзіць і есць. I тады ўсё ў дом носіць. На гарышчы хут жыве, а лятае дзе хоча, ніхто не ведае дзе. Можа перакінуцца ў піто хочаш — у корч, у старое кола, у палена.
Кажуць, быў такі выпадак. Парабак падслухаў, як гаспадыня клікала хута есці яечню, ды з’еў тую яечню сам. Хут вельмі разгневаўся, думаў, што гаспадыня кпіны састроіла, і спаліў увесь двор, і гумно, і дом. Тушылі людзі, тушылі і не далі рады. Стаяць, глядзяць на галавешкі. А тут кола старое ляжыць (а гэты быў хут, ён перакінуўся ў кола, жыць яму ўжо не было дзе). Дык сусед кажа:
— А нашто ж яно тут будзе гарэць,— дый перакінуў у свой двор.
Дык адкуль толькі што ўзялося ў яго! Усё яму пайшло: і ўраджай, і ўсялякае дабро.
ЯК ЧОРТА ВЫГАНЯЛІ
Быў і іншы выпадак, пра які расказвалі калісьці. Было гэта, можа, у Дашах, а можа, і не ў Дашах, хто яго ведае. Ішоў аднойчы ноччу чалавек з вяселля: ды ішоў падхмелены, а ісці яму выпала якраз праз могільнік. На могільніку тым свежую яму выкапалі, дык п'яны чалавек у гэтую яму і ўваліўся.
Сядзіць ён у яме ды чуе: у кутку нешта варушыцца. Спачатку спужаўся, а потым: мац, мац — бачыць, а гэта казёл, ды не які чужы, a — ягоны.
I так сядзяць у яме казёл і гаспадар, Сядзелі мо гадзіну, а мо і болей, аж чуе гаспадар: нехта тупае.
— Чалавеча добры! — крычыць ён.— Дапамажы мне вылезці з гэтай ямы.
Прахожы знайшоў недзе кавалак вяроўкі і ўзяўся выцягваць п’янага. А п’яны думае: «Выцягне мяне, дык казёл застанецца ў яме, Яшчэ здохне да раніцы. Падам яму перш казла, а потым сам вылезу». I, нічога не кажучы, прывязаў казла да вяроўкі.
Цягне прахожы вяроўку, але, калі ўбачыў, што гэта казёл, спужаўся страшэнна, піхнуў казла назад у яму, а сам пабег у вёску, У вёсцы расказаў, што бачыў на могільніку чорта ў постаці казла, які гаварыў да яго чалавечым голасам.
Сабраліся людзі раніцаю ў працэсію, узялі з сабою папа ды пайшлі на могільнік выганяць чорта. А чалавек, які сядзеў у яме, паспеў за гэты час з яе выкарабкацца; ідзе ён ды бачыць, насустрач працэсія валіць.
— Куды вы, людзі, ідзяце? — пытае.
— На могільнік, з ямы чорта выганяць,— адказваюць яму.
— Які вам чорт, гэта ж я быў! — кажа чалавек.
Думаеце, яму паверылі? Яшчэ чалавека гэтага дурнем нараклі.
СКРЫПАЧ I ВАЎКІ
Быў у нас на сяле скрьшач Ахрэм. Ен быў так сабе, просты гаспадар. Яшчэ змалку навучыўся ён на скрыпцы іграць. Прыйшла восень, пачаліся вяселлі,— вота ж і клічуць Ахрэма то туды то сюды іграць на вяселлях. I людзям весялей, і чалавеку заробак.
Аднаго разу паклікалі яго ў другую слабаду іграці,— так вёрст за сем ад нашае. Вядомае дзела, вяселле скора не робіцца. Прыйшлося Ахрэму вяртацца адтуль позна ўночы. Ісці трэба было лесам. Праз лес ішла ездавая дарога, каторую трэба абмінаць, бо сцежкаю бліжэй, як тою дарогаю. Ахрэм і думае: «Пайду проста сцежкаю — усё ж бліжэй будзе». Дый пайшоў.
Ноч была і так цёмная, a то яшчэ ў лесе. Ішоў ён, ішоў, ды неяк заблукаўся, ды разам як праваліцца, як шубоўтне кудысь пад зямлю! Упаў і не так пабіўся, як налякаўся. Што яно такое?
Падумаўшы, дагадаўся: у лесе было шмат ваўкоў і шкоды было ад іх нямала, дык іх стралялі і лавілі. А лавілі іх так: выкапаюць яму глыбокую, дзе воўчых слядоў найболей, а яму прыкрыюць тонкім галлём і травою прытрусяць, каб не відаць было; за ямаю яшчэ часам і прынаду паложаць. Як воўк прынаду счуе і пабяжыць да яе, дык у яму і праваліцца. Вота ж у такую яму патрапіў і Ахрэм.
Як здагадаўся Ахрэм, дык трохі ад сэрца й адлягло. Аж чуе — у яме штось як завые! Ахрэм так і пахаладзеў. Глянуў — ажно проціў яго як бы дзве свечачкі
гараць. Ахрэм ведаў, што ў воўка поцемку вочы свецяцца і што гэта ваўчок папаўся ў яму і сядзіць. «0, гэта добры таварыш,— думае Ахрэм,— а ў мяне і паганага пакалка няма, адно скрыпка!» Што яму тутака рабіць? Вылезці з ямы поцемку нельга ды і повідну не вельмі-то вылезеш, бо яма глыбокая, а яшчэ пачнеш вылазіць, дык воўк цябе ззаду схопіць. He, трэба, кажа, сядзець ціха.
Залез Ахрэм у куток, а воўк у другім. I думае Ахрэм: «Гэта ён цяпер спалохаўся, дык не чапае, а як ачухаецца, то з костачкамі з'есць мяне». I сапраўды, крыху пачакаўшы, воўк пачаў ужо варушыцца, няйначай, бліжэй падступаць. «Пагана,— думае Ахрэм,— нічога тут не зробіпі! Ану, хіба на скрыпцы зайграю». Узяў, прылажыў скрыпку ды як разане смычком па струнах, а скрыпка як загалосіць, а воўк як адскоча! «О,—думае Ахрэм,— гэта добра!» Дый давай іграці, ды яшчэ вясёлае, да танцаў. Воўку, мабыць, спадабалася — пачаў ён пад музыку выць. Скрыпач грае, а воўк вые. Чуе Ахрэм, ажно з лесу яшчэ воўчыя галасы адазваліся. «Вось,— думае Ахрэм,—папрыбягаюць!» Але іграць не кідае, усё іграе. I такая ў іх музыка: Ахрэм іграе, воўк у яме вые, а другія ваўкі з лесу сабе голас падаюць. Такое выццё ўчынілі!
Ахрэм усё іграе. Школі яшчэ ён так шчыра не іграў, як цяпер, бо думаў, што як кіне іграць, то воўк зараз да яго ды з’есць. Калі гэта адна струна — дзынь! — дый парвалася. Няма чаго рабіць — трэба іграць на трох. Калі і другая — дзынь! — і тая парвалася. Бачыць Ахрэм, што ліха: пачаў не так ужо моцна іграць. Але як на тое ліха, яшчэ і з дзесятак разоў смычком не пацягнуў, як і трэцяя струна лопнула. Цяпер засталася адна. Бедны Ахрэм думае: «Вось-вось зараз і гэта лопне — з’есць тагды мяне ваўчуга?!» Іграе, гаротны, на той аднэй струне, а сам на неба пазірае: ці не світае часам? Ды моліцца: «Госпадзі! Пашлі хутчэй свет, Можа, хто недалёка ісціме ды пачуе».
I хто яго там ведае, што б было, але сапраўды стала на свет займацца, і так давялося, што з нашае Слабады стралец засядаў у лесе на звера ды блізка праходзіў і пачуў, што скрыпка грае, а воўк вые. Ен пайшоў паглядзець, што яно за дзіва такое. Патрапіў на тое мейсца, дзе была яма, падьіходзіць і чуе, што няйначай у зямлі іграе. А Ахрэм гэтаксама чуе, што хтось ідзе.
дый думае: «Вось яшчэ ваўкі бягуць — тут ужо мне канец». Калі чуе, аж хтось гукае: «А хто тутатка іграе?» Ахрэм іграць кінуў ды як закрычыць:
— Я, я іграю!
— Ды хто?
— Ахрэм-скрыпач.
— Ды дзе ж бо ты іграеш?
— У воўчай яме, уваліўся.
— Дык навошта ж ты іграеш?
— Воўка забаўляю.
Падышоў стралец бліжэй, глянуў — і праўда: у адным кутку Ахрэм, а ў другім воўк. Зараз стралец спусціў Ахрэму дручка і выцягнуў яго, а тагды ўжо воўка забіў.
3 таго часу больш ужо Ахрэм ніколі поначы сцежкаю нацянькі не хадзіў, бо казаў, што не хоча болей на воўчым вяселлі іграць.
НЯДЗЕЛЯ
Ці вы ведаеце, што Міхась у сераду Нядзелю вёз, едучы з Баранавіч?
Едзе ён, аж бяжыць паненка, усянютка ў белі прыбрана, і просіцца:
— Чалавечку! Падвязі мяне.
Ен кажа:
— Сядай.
Яна села.
Едзе Міхась, ажно бачыць: здалёк бягуць два сабакі белыя. Паненка, як сабак угледзела, схавалася пад хвартух у брычцы і просіцца:
— Чалавечку, не кажы ж ты сабакам, што мяне вязеш.
Аж даганяюць сабакі і пытаюцца:
— Чалавеча, не бегла сюдэма паненка ў белі?
Ен кажа:
— He, не бегла, не бачыў.
Яны яго абмінулі дый пабеглі на сухі лес.
Тады паненка ўстала і кажа:
КНІГІ ОНЛАЙН
