Друк Заходняй Беларусі

Выдавец: Выдавецтва БДУ

Памер: 96с.

Мінск 1974

37 МБ

с. в. говін * ля ВЫТОКАЎ ДЭМАКРАТЫЧНАГА ДРУКУ * МАСАВАЕ РАЗВІЦЦЕ ДЭМАКРАТЫЧНАГА ДРУКУ * ВЫДАВЕЦКАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ «ЗМАГАННЯ» * ЗА РОДНУЮ МОВУ, НАЦЫЯНАЛЬНУЮ КУЛЬТУРУ * ПАКАЗАЛЬНІК ВЫДАННЯУ С. В. ГОВІН ДРУК ЗАХОДНЯЙ БЕЛАРУСІ (1921 — 1939 гг.) Выдавецтва БДУ імя У. I. Леніна Мінск 1974 Говін С. В. Г57 Друк Заходняй Беларусі (1921—1939 гг.). Мн„ Выд-ва БДУ, 1974. 96 с. с нлл. і рабоце разглядаюцца пытанні ўзнікнення і развіцця масавага дэмакратычнага друку ў Заходняй Беларусі перыяду акупацыі яе буржуазна-памешчыцкай Полыпчай (1921 — 1939 гг.), асвятляецца яго барацьба за сацыяльнас і нацыянальнае вызваленне працоўных Заходняй Беларусі, раскрываюцца характар і ўмовы гэтай барацьбы. Работа будзе цікавай гісторыкам, журналістам, студэнтам гуманітарных факультэтаў. Бібліяграф. у падрадк. заўвагах. ‘зп-74 43~74 ОО2(9)+9(сЗ) @ Выдавецтва БДУ імя У. I. Леніна. 1974 г. АД АУТАРА На працягу амаль дваццаці гадоў (1921— 1939) значная частка беларускіх зямель (Заходняя Беларусь) знаходзілася пад прыгнётам польскай буржуазіі і памешчыкаў. Гэта быў перыяд самаадданай барацьбы працоўных заходніх абласцей за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне і ўз’яднанне з Савецкай Беларуссю ў адзінай сацыялістычнай дзяржаве. Немалаважную ролю ў гэтай барацьбе адыгралі Беларуская рэвалюцыйная арганізацыя (1922—1924 гг.), Беларуская сялянска-рабочая грамада (1925—.1927 гг.), Беларускі сялянскарабочы клуб «Змаганне» (1928—1930 гг.), Таварыства беларускай школы (1921—1936 гг.), якія выступалі за інтарэсы працоўных, заклікалі да светлай будучыні, абуджалі ў іх рэвалюцыйную свядомасць. Кожная дэмакратычная арганізацыя мела свой друкаваны орган, які быў сродкам уплыву на працоўнае сялянства, рабочы клас і інтэлігенцыю. Дэмакратычная прэса шырока асвятляла жыццё рабочых і сялян, паказвала ўмацаванне брацкага саюза паміж імі, выступала за інтэрнацыянальныя сувязі паміж беларускім, польскім, літоўскім і ўкраінскім народамі. Аўтар гэтай кнігі імкнуўся прааналізаваць ролю дэмакратычнага друку ў фарміраванні грамадскай думкі Заходняй Беларусі, у барацьбе за саюз рабочага класа і сялянства, у выпрацоўцы рэвалюцыйнага светапогляду працоўных мас. Работа напісана на аснове матэрыялаў партыйнага архіва Інстытута гісторыі партыі пры UK КПБ (ПА ІГП пры ЦК КПБ), Інстытута гісторыі партыі пры ЦК КП Літвы (ПА ІГП пры ЦК КПЛ), Цэнтральнага дзяржаўнага архіва Кастрычніцкай рэвалюцыі і сацыялістычнага будаўніцтва БССР (ЦДАКР і СБ БССР), Цэнтральнага дзяржаўнага архіва Літоўскай ССР (ЦДА Літ. ССР), фондаў рэдкай кнігі і рукапісаў бібліятэк АН БССР і АН Літоўскай ССР, матэрыялаў Дзяржаўнага архіва Брэсцкай вобласці (ДА Брэсцкай вобласці), Дзяржаўнага музея БССР, Брэсцкага гісторыка-краязнаўчага і Бярозаўскага гісторыка-рэвалюцыйнага музеяў, выданняў КПП, КПЗБ, КСМЗБ, дэмакратычных, буржуазныЗ і нацыяналістычных партый і арганізацый, дрйкй СССР, БССР, ПНР. Аўтар шчыра ўдзячны былым дзеячам КПЗБ і навуковым работнікам В. Склубоўскаму (Беласток), П. Крынчыку (Слонім), Л. Войцік (Вільнюс), А. Бергман (Варшава), С. Татарыну (Зельвенскі раён), В. Ласковічу (Брэст)^М. Арэхве, А. Мацко, У. Палуяну (Мінск) за іх парады і дапамогу пры напісанні гэтай работы. ЛЯ ВЫТОКАУ ДЭМАКРАТЫЧНАГА ДРУКУ Рэвалюцыйна-дэмакратычныя нацыянальна-вызваленчыя аоганізацыі. Заходняй Беларусі і іх друк адыгра- Sc белапольскай акупацыі (1921-1939 гг.) зяачную ролю ў фарміраванні грамадскан думкі і згуртаванасці рэвалюдыйных еіл у барацьбе а польскім, абшарншка ммешчыцкімі ўладамі, афіцыйная 1 буржуазнав прзсай за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне р Ў “ х 1 ўз'яднанне з БССР. у выкрыцці здрадшцкая ролі беларускай нацыяналістычнай буржуазп. Дэмакратычныя арганізацыі мелі друкаваныя оріа ны якія пераадольваючы перашкоды і цяжкасці на сва?м шляху, цэнзурныя рагаткі, выходзілі досыць рэгулярна ў Вільні, Гродна, Беластоку і іншых ™радах Калі вьр данне газеты было немагчымым на тэрыторыі Заходня Беларусі. яна друкавалася ў Львове, Варшавс ^рлін Беларуская рзвалюцыйная арганізацыя (БРАЬ Бела пу.ская сялянска-рабочая грамада (БСРІ), Іаварыства SpnanvcS школы (ТБШ), Беларускі сялянска-рабочы ГаДьмі клуб «Змаганне» (БСРПК «Змагавне») у сваёй дзейвасці скарыстоўвалі вояыт выдавецкая Ра°°™ РСЛРП(б) КПП КПЗБ, польскіх дэмакратычных пар ™й і неслі да працоуных праудь, З^ што кіраўнікі дэмакратычных арганізацьш і іх прэса не зау сёдь? былі паслядоўнымі ў ідэалапчных поглядах, пад ідэйным уплывам КПЗБ яны пераадольвалі памылк! і станавіліся на марксісцкія пазіцыі. „пптгіу ня- Вслізарны ўплыў на развіцце свяДомасц‘ подных мас у барацьбе за свабоду і незалежнасць аказ вала дэмакратычная прэса, у тым ліку і друк Беларускаі PMSpye"a« Разваал«ы“ная аргайзацыя іс»»» ПЯ ПВУХ гадоў Яна ўтварылася пасля расколу партыі йлаю-скй зсэрзў. у час Еадрыхтоўкі Польшчь, да выба- pay y сейм i сенат. Ініцыятаоам сткяп^йо кпл стка _ перадавой за.ходнебелад ™- Ранев за іпшых вызвалілася ад ілюзій «і™.' чзўска А. Капуцкі. ’ ГР»"»ДСКІЯ дзеячы А. Кав- * зйэд* ■м~нТя:^“ — -Упа»Таў і далучэяне да Савецкай Б“ар™7 26 лютам "рга" КР™- SWS®^ Адлак БРА ў першы перыяд свайго іонавання nav-ra эсэраў пя’™ Карысталася паР™я беларускіх эсэрау. негатыуная пазіцыя адносна дыктатуры і гегемо Нп пралетарыяту, ідэя рабоча-сялянскага ўоада яГк алшьп «рэвалюцыйных» рабочых і сяляйЖ пЛ ўсіхЛ такЬзваныхНЯ’ ЗДСЮЛЬ ~ тактыка адзінага фро™у усіх так званых «сацыялістычных партый». I самае гаходняй ЙДаН ~ аДМа^енне класавага расслаення ў ЗажЛЛ ?еЛаРУС1’ Існавання «сваёй» нацыянальнай буржуазп, змен у сацыяльным складзе беларускай вёс^і v оазвішб бДЛ ТЭ0РЫІ самабы™асЦІасобных шляхоў джзння В Л РУСКаГа Народа’ Да памылковага сцвярджэння, што нацыянальнае вызваленне працоўных Заходнян Беларусі ёсць і класавае вызваленне рабочьіх і працоўнага сялянства. р Як бачна, тэарэтычныя памылкі кіраўнікоў БРА — гэякіхяшЬіЛЛ РУСКІХ сацьіялістаЎ-Рэвалюцыянераўг якіх яшчэ у 1902 годзе крытыкаваў У. ]. Ленін у творы Чаму сацыял-дэмакратыя павінна аб’явіць рашучую піЛІЛ1ІПяУЮ ВаННУ сацыялістам-Рэвалюцыянерам?» Ён пісау. «Палавінчатыя адносіны да рабочага руху непазоежна вядуць да фактычнага адхілення ад яго і ў сілу гэтага^ адхілення партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў пазбаулена усякага сацыяльнага базісу. Яна не апіраецУ rnvn ,наЛДЗІ"ГРаМ/ДСКІ клас’ 60 нельга назваць класам групы няустонліван інтэлігенцыі, якая называе «шыратон» сваю раоплывістасць і беопрынцыпінасць»2. і ^лаРУекая рэвалюцыйная партыя так газета называе БРА. . у. 1. Летн. Творы, т. 6, стар. 153. У БРА на першых парах наглядаліся два напрамкі: тая частка арганізацыі, што складаЛася з некаторых інтэлігентаў і кулакоў, у сілу сацыяльнай неаднароднасці цягацела да эсэраўшчыны, другая ж — бядняцка-серадняцкая— да сацыялізма. Кіраўнікі БРА імкнуліся прымірыць барацьбу паміж імі. У. I. Ленін у тым жа творы пісаў, што апора ў роўнай меры як на інтэлігенцыю, так і на пралетарыят і сялянства, незалежна ад волі сацыялістаў-рэвалюцыянераў, вяла «...да палітычнага і ідэйнага заняволення рускага пралетарыяту рускай буржуазнай дэмакратыяй»3. За роетам палітычн-ай свядомасці членаў Беларускай рэвалюцыйнай арганізацыі ўважліва сачыла Камуністычная партыя Заходняй Беларусі, дапамагаючы кіраўнікам яе вызваліцца ад памылак. Уплыў КПЗБ на лідэраў БРА, зразумела, дадатна ўздзейнічаў на свядомасць усіх членаў арганізацыі. Менавіта КПЗБ і яе вядучая роля ў нацыянальна-вызваленчай барацьбе змарлі стварыць у далейшым умовы пераходу БРА на пазіцыі КПЗБ. Было яшчэ некалькі аб’ектыўных прычын, якія аказалі рэівалюцыянізуючы ўплыў на членаў БРА. ў першук> чаргу — вызваленне лідэраў БРА ад ілюзій выбарау у сейм і сенат 1922 года, якія праводзіліся пад знакам новага наступлення на правы народаў нацыянальных. меншасцей. Перыядычныя выданні БРА чакаў цяжкі лёс, тым не менш выходзілі яны рэгулярна, нягледзячы на пастаянныя канфіскацыі, вобыскі ў рэдакцыях, арышты і здзекі. над супрацбўнікамі. Толькі ў 1923 годзе ў Вільні было закрыта 7 беларускіх газет, у тым ліку друкаваны орган БРА газета «Наш сцяг» (затым «Вольны сцяг»)4. На акупіраванай тэрыторыі правы друку рэгуляваліся раопараджэннем камісара ўсходніх зямель «Аб часовух правілах для прэсы» ад 17 ліпеня 1919 года. Пасля\ прыняцця новай канстытуцыі (сакавік 1921 года) у артыкулах 104—105 былі абяцаны правы свабоды друку10 мая 1927 грда было падпісана распараджэнне прэзБ дэнта аб друку. У лютым 1930, лістападзе 1938 гадоў прыняты новыя правы друку, але ўсе яны, як правіла^ з у I. Ленін. Творы, т. 6, стар. 153. * ПА ІГП пры ЦК КПБ, ФДВ, адз. зах. 1303, стар. 41- заставаліся толькі на паперы. Якія толькі захады, накіраваныя^на тое, каб спыніць друкаванне радыкальных выданняў на мовах народаў меншасцей, не рабіліся. I ўсё гэта тлумачылася неабходнасцю аховы дзяржавы, ладу, захавання грамадскага парадку і грамадскай бяспекі, знешніх інтарэсаў, касцёла і рэлігіі. Зразумела, для ўрадавай ці паланафільскай прэсы такія бар’еры не былі перашкодай. Вось чаму на працягу двух з палавінай гадоў (1923—1925) было закрыта 15 беларускіх перыядычных выданняў, а з 300 нумароў газет 50 канфіскаваны. He маючы магчымасці наладзіць выданне перыядычнага органа з-за штрафаў і канфіскацый, прыходзілася карыстацца выпускам аднадзёнак, але і яны мелі нялёгкі лёс. Радыкальная прэса не фінансавалася дзяржавай. Выдавалася яна ў асноўным на сродкі працоўных, якія паступалі ад падпіскі ці добраахвотных збораў, а таксама на пасольскія адлічэнні. Беларускія паслы5 адлічвалі са сваіх акладаў на патрэбы друку 100—300 злотых кожны месяц. Распаўсюджвалася радыкальная прэса, як правіла, па падпісцы, але ўлады знаходзілі розныя «метады» перашкод на яе шляху. Газеты канфіскоўваліся нават мясцовай паліцыяй ці затрымліваліся паштовымі служачымі. Часта трэба было браць дазвол паліцыі на перасылку падпісчыкам нават не канфіскаваных нумароў. Усё гэта вяло да таго, што кіяскёры і разносчыкі газет баяліся браць беларускія выданні для продажу, каб не папасці ў няміласць мясцовай паліцыі. Іх часта распаўсюджвалі самі работнікі рэдакцый, прадавалі ў час выступленняў на мітынгах паслоў Беларускага пасольскага клуба і г. д. Л. Родзевіч у 8 нумары органа БРА «Наш сцяг» (30 чэрвеня 1923 года) змясціў артыкул «Змагайся», у якім пісаў, што, нягледзячы на рэпрэсіі, прыцясненні, «кожная беларуская вёска тым ці іншым спосабам павінна атрымліваць сваю газету, мусіць чытаць сваю газету». У снежні 1924 года было распаўсюджана 5 тысяч «Інтэріпеляцый беларускіх паслоў», выдадзеных Беларускім пасольскім «лубам, 560 экземпляраў іх атрымаў Беласток, 1680 — Брэст, 950 — Пінск, 420—• Баранавічы, 500 — Варшава6.