Душы маёй бяссонніца
Сяргей Давідовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 254с.
Мінск 1999
Антось разгубіўся, але раптоўна ўзрадаваўся, бо за дзяўчынай выйшаў яе брат Міхась — Антосеў аднапалчанін, які і пазнаёміў праз пошту сваю сястру з Антосем.
Антось кінуўся да сябра і распухлым языком, з цяжкасцю прагаварыў:
— Мы разам служылі ў арміі! Я ж твой сябар!
Міхась адпіхнуў незнаёмца:
— Якое нахабства! Знайшоўся мне сябар! Я цябе першы раз бачу! Прыцягнуўся нейкі валацуга, поўную хату пчол навёў...
Тут Антось выпадкова зірнуў у люстэрка, якое вісела на сцяне. Зірнуў і выпусціў з рукі вядро з астаткамі мёду. 3 люстэрка на яго глядзеў... He! He глядзеў, а глядзела нейкае страшыдла з чырвоным апухлым тварам, з лапушынымі вушамі, з тонкімі шчылінкамі замест вачэй. Разлахмачаныя валасы зліпліся ад мёду і тырчэлі ва ўсе бакі. Па іх поўзалі пчолы...
—Ма-ма-а-а! — зароў ад жаху Антось і кінуўся ў дзверы. Ап’яненне яго імгненна прайшло. Ён ляцеў па вуліцы, пужаючы людзей.
«Што я нарабіў? Дурань! Такую дзяўчыну страціў!» — хлясталі, як бізуном, думкі.
Антось падслепаватымі вачыма прачытаў на паперцы Толікаў адрас і з цяжкасцю знайшоў яго дом.
Пастукаў і пахаладзеў: «Толькі б не спужаліся! Толькі б не прагналі! Куды ж я дзенуся?..»
Адчыніліся дзверы, і Антось праз той жатуман убачыў жанчыну.
— А-а! — прапела яна.— Яшчэ адзін круглы, як гарбуз! Заходзь! Заходзь! Буду двух адразу лячыць — мой ляжыць!
Антось з палёгкай пераступіў парог і ўбачыў Толіка... He! He Толіка, а гэткае ж апухлае страшыдла, як і сам. Ён ляжаў на ложку, мачаў ручнік у халодную ваду і прыкладваў да твару.
— О-ё-маё! — стагнаў ён.
Толькі цяпер Антось адчуў, як пячэ і баліць твар.
— На, папі кіслага малака і кладзіся. Зараз паднясу і табе ваду з ручніком,— сказала Толікава маці.
Антось паслухмяна выпіў малако і лёг. Ён адчуў на твары халодны ручнік і пачуў пяшчотны голас сябравай маці:
— Эх вы, мядовыя-бядовыя хлопцы! Блазнюкі яшчэ, хоць і адслужылі ў арміі...
Пухліна праходзіла аж два дні. За гэты час Толікава маці вымыла і адгладзіла Антосеву кашулю, пачысціла пінжак.
Антось цёпла развітваўся і дзячыў Толікавай маці, потым абняўся з сябрам і падаўся на аўтастанцыю, каб ехаць дамоў. На душы было мутарна. Што сказаць дома?
«А дзяўчына якая прыгожая!» — пякла, як агнём, думка.
He дайшоўшы да станцыі, Антось рашуча крутнуў у другі бок: «Зайду, папрашу хоць прабачэння!»
Раптоўна прыпыніўся: «Пачакай! Дык яны ж мяне не пазналі! Нават Міхась, з якім два гады адслужыў, не пазнаў не толькі мяне, а й майго голасу! Дзякуй табе, распухлы язык!» — і Антось з надзеяй пакрочыў да Алесевага дома. Зноў пастукаў у дзверы. Сэрца вырывалася з грудзей.
Адчыніў дзверы Міхась.
— Антось! Дарагі! — усклікнуў ён і абняў сябра.— Ды што ты аслупянеў? Заходзь!
Антось зайшоў. Адчыніліся дзверы, і з другой паловы хаты выглянулатая ж прыгажуня. Зачырванелася і закрыла дзверы.
Міхась засмяяўся:
— Нічога! Зараз выйдзе! Бачыў, як зачырванелася? Рабі вывады, Антось!..
Шчаслівы Антось не ведаў, што рабіць, што казаць.
— Я... я... разумееш...
— Ды разумею я ўсё! Зараз падыдуць мама, тата, сядзем за стол і пагутарым...
Антось на ўсякі выпадак з апаскай зірнуў у тое ж люстэрка. Страшыдлы там ужо не было, на Антося глядзеў прыгожы малады хлопец з акуратна зачасанымі валасамі.
— Прыгажун! Прыгажун! —засмяяўся Міхась.— Дарэмна хвалюешся — тваю фотакартку з рук не выпускае...
Раптоўна Антось убачыў сваё вядро, якое стаяла ў кутку пад лаўкай.
— Я... я... вядро...
— А-а! Вядро! — зразумеў Антосева пытанне Міхась.— Гэта ж два дні назад да нас у хату заскочыў нейкі п’яны дурань. Увесь апухлы, з галавы да ног у мёдзе, прыпёр за сабой цэлы рой пчол — ледзь павыганялі іх з хаты...
Антось зачырванеўся, зірнуў долу.
Міхась працягваў:
— Ты разумееш? Нечага да Алесі кідаўся, мяне сябрам называў... Во валацуга!.. Потым кінуў гэта вядро і з крыкам падаўся з хаты... Такое ў нашым мястэчку — упершыню!
Антось уціснуў галаву ў плечы і гатоў быў зноў кінуцца ў дзверы, але Міхась схамянуўся:
— Ды чорт з ім, з тым дурнем! He варты ён таго, каб пра яго ўспамінаць! Сядай, расказвай, будзь як дома!..
А неўзабаве Антось і Алеся справілі вяселле.
Няхай ім шчасціць у жыцці! Ды так яно і будзе, бо знаёмства пры мёдзе — добрая прыкмета!
ЗАКЛАД СА СМЕРЦЮ
Свой першы глыток гарэлкі Віталік зрабіў у пятнаццацігадовым узросце.
У роце апякло, перахапіла дыханне, пацяклі слёзы. Гадасць такая, што не ведаў, як адплявацца, чым заесці. Але, адпляваўшыся і заеўшы, адкрыў у сабе невядомую дагэтуль лёгкасць адчуванняў. Хацелася смяяцца, рухацца, дзейнічаць. Здавалася, што варта толькі адштурхнуцца нагамі ад зямлі і нябачныя крылы панясуць увышыню. Але гэтыя адчуванні хутка прайшлі, і зноў вярнуліся мутарнасць і вяласць.
«Не! — сказаў сам сабе Віталік.— Болей у рот не вазьму гэту атруту! Сітро! Морс! Гэтазусім іншая справа! Гэта — клас!..»
Але праходзілі дні, а тое адчуванне незвычайнай лёгкасці не выходзіла з галавы, цікавіла і вабіла.
А тут яшчэ сябры:
— He будзь, Віталь, жмотам! Маеш багатых продкаў, а не жадаеш скінуцца з намі!..
Бацькі ў Віталіка былі і сапраўды даволі забяспечаныя. Алег Сцяпанавіч, яго бацька, займаў пасаду намесніка абласнога пракурора. Быў энергічны, самаахвярны ў рабоце і, як казалі калегі, перспектыўны. Маці, Валянціна Лявонцеўна, дырэктарствавала ў сярэдняй школе. У гэтай жа школе вучыўся і Віталік, які быў не ў захапленні ад штодзённага мамінага вока. Але куды было яму дзявацца?
Віталікавы сябры ведалі, што гаварылі,— дастатак у гэтай сям’і быў, грошы ў іх сябра вадзіліся. I Віталік, не жадаючы быць «жмотам», скідваўся, а часцяком браў на сябе і ўсе грашовыя расходы.
3 кожным разам гарэлка здавалася менш горкай і непрыемнай, а завіхрэнні ў галаве больш неабсяжнымі.
Спадабаліся і пахвалы падпітых сяброў у яго адрас, ад чаго Віталік уяўляў сябе асобай значнай і ўсё часцей уціскаў у лексікон уласнае «я».
Сяброўская хвала і захапленне Віталікам былі шчырымі, хаця і грошы ігралі не апошнюю ролю. Ды і як было не захапляцца чалавекам, які не па ўзросце начытаны, заўсёды акуратна і з густам апрануты, а галоўнае, валодае інфармацыяй на крымінальную тэму.
Вось так — зрабіўшы ў свае пятнаццаць гадоў першы глыток гарэлкі, Віталік і не сніў, што гэтым ён крута змяніў свой лёс і што да апошняга ў яго жыцці глытка гарэлкі засталося ўсяго два гады.
* * *
У сярэдзіне пяцідзесятых гадоў вёсказнешне не паходзіла на паміраючую істоту, хаця хварэла і захворванне было небяспечным. Прымусовае ўтрымліванне моладзі ў калгасах, дзе, акрамя працы, для той жа моладзі нічога не было,— толькі адцягвала трагічны фінал.
Няўмольны дыягназ — бесперспектыўнасць калгасаў паглыблялі лозунгавая палітыка дзяржавы і адкрытая хлусня аб роўнасці жыццёвых умоў у горадзе і вёсцы. Але на прымусе і ідэалагічнай хлусні далёка не паедзеш.
He маючы магчымасці атрымаць пашпарт, моладзь была вымушана корпацца ў калгасным гнаі і брудзе, бо без пашпарта ўладкавацца на працу ў горадзе было немагчыма. Чым не турма?..
Рэдка каму ўдавалася здабыць спраўку з праўлення калгаса або з сельсавета, якая сведчыла, што ўладальнік «вольнай» мае права часова ад’ехаць ад сваіх мясцін. 3 такой спраўкай шчасліўцы імчалі ў горад і лезлі ў любую дзірку, на самую цяжкую працу — толькі б далей ад калгаса.
I хоць пакутавалі яны ў горадзе не менш, чым у калгасе, але зараблялі капейчыну і ехалі на выхадныя дні да бацькоўскага сала з задзёртымі ўгару насамі, бо паспелі прыдбаць нейкі стракаты пінжак і чаплялі на шыю размалёваны гальштук. Форсу таго — як на дрывотні трэсак!
Прыдбаў такую спраўку і ўціснуўся ў горадзе на нейкую падсобную працу і Генадзь Лапцэвіч. I для яго гарадское жыццё было хутчэй хрэнам, чым мёдам, але пасля вясковай сціпласці вочы разбягаліся ад навізны і кантрастнасці гарадскога побыту.
Генадзь тут жа, побач з цагельным заводам, на ўскраі горада, дзе здымаў у гаспадароў вугал, прыгледзеў танцпляцоўку, якую называлі «пятачком». Танцы ўлетку адбываліся штовечар, і Генадзь зачасціў сюды. Знаёмых яшчэ не займеў, таму першыя вечары сціпла стаяў збоку і назіраў.
Гарадскія танцы адрозніваліся ад вясковых, асабліва ў час факстротаў мудрагеліста выдрыгвалі нагамі. Генадзь прыкінуў у галаве, ці змог.бы гэтак выкаблучвацца, як сцілягі, але саромеўся нават думаць пра такія крыўлянні. Праўда, вальс круцілі тут аднолькава, як і ў вёсцы.
Аднаго вечара Генадзь убачыў настолькі прыгожую дзяўчыну, што забыўся пра сорам, і вырашыў запрасіць яе на
вальс, не звяртаючы ўвагі на тое, што яна не адна, а ў кампаніі сябровак і хлопцаў. Загучала музыка, і Генадзь ірвануўся з месца, каб апярэдзіць астатніх, і запрасіў незнаёмку на вальс, але паспеў толькі сказаць «дазвольце», пасля чаго адчуў моцны ўдар кулаком у сківіцу. Ён крутнуўся ў той бок, але атрымаў удар ззаду, потым спераду. Генадзь паваліўся на дошкі «пятачка» і адразу ж атрымаў удар нагой у жывот. Апошняе, што ён пачуў, быў нечы крык:
— Ляжачага не біць!..
Генадзь прыйшоў у сябе і заўважыў, што сядзіць на лаўцы, у гэтым жа скверы, непадалёку ад танцпляцоўкі. 3 двух бакоў ад яго сядзелі нейкія хлопцы, другія, каму не хапіла месца, стаялі перад ім, курылі і аб нечым шумна гаманілі.
Генадзь ірвануўся з месца:
— За што вьі мяне, хлопцы? Што я вам зрабіў?
Адзін з тых, што сядзеў побач і, відаць, быў самы аўтарытэтны, рэзка цягануў Генадзя за плячо назад, ад чаго той зноў плюхнуўся на лаўку.
— Сядзь, дурань! — рашуча, але мякка сказаў «аўтарытэт».— Каб не мы, ты б яшчэ доўга нюхаў дошкі пятачка. Танцор!..
Генадзь толькі цяпер заўважыў на кашулі цёмныя плямы — гэта былі крывавыя плямы. Памацаў пад вокам і войкнуў ад болю. У жываце таксама гулялі рэзі.
— А хто ж мяне так? — збянтэжана спытаўся Генадзь.
— Болей адзін боўтайся, дык яшчэ не гэтак схопіш па нюхаўцы,— зноў адказаў сусед па лаўцы.— Ты, я бачу і чую па гаворцы,— вясковец?!.
Вось гэткім незвычайным чынам Генадзь пазнаёміўся з Віталікам і яго сябрамі. Яны і расказалі пра тое, як яго збілі з ног і пачалі качаць нагамі па танцпляцоўцы тыя чатыры хлапцы і як яны, Генадзевы абаронцы, не ўтрымаліся і з крыкам «ляжачага не біць» разагналі тую хеўру, атрымаўшы пры гэтым кожны па ўласнаму «ліхтару» пад вокам.
КНІГІ ОНЛАЙН
