Душы маёй бяссонніца
Сяргей Давідовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 254с.
Мінск 1999
Генадзь зноў крыкнуў:
— Каня! Хлопцы, хутчэй запрагайце каня!..
Віталіка паклалі на падводу, зрабіўшы падсцілку з сена. Двое хлопцаў падтрымлівалі Віталікава абмяклае цела, a Генадзь гнаў штосілы каня. Хлястаў яго дубцом і стагнаў:
— Якая светлая душа! Як маглі дазволіць... Як маглі... Гэта я, я вінаваты, толькі я...
Ноч была цёмная, таму колы наскоквалі на каменні, правальваліся ў нейкія яміны, зноў высякалі іскры аб каменні — і імчалі, імчалі да ратавальных дактароў, а бездапаможнае Віталікава цела падскоквала на сене, як выцягнутая з вады рыбіна.
Падляцеўшы да фельчаравай хаты, Генадзь загрукацеў у акно.
— Дзядзечка! Памажыце! Тутхлапец памірае! Хлапец...
Фельчар, чалавек даўно ўжо пенсійнага ўзросту, выйшаў нетаропка на ганак, накінуўшы на бялізну ватоўку.
— Што здарылася? Акно ледзь не высадзіў!
— Дзядзечка! Хлапец памірае! Ратуйце!..
Фельчар падышоў да падводы, узяў Віталікаву руку і пачаў слухаць пульс. Доўга слухаў, потым узяў другую руку і прымружыў вочы.
Пачынала віднець, і дзесь звонка зацокаў і пералівіста засвістаў салавей. Генадзь, які з маленства любіў салаўіныя спевы, цяпер гатовы быў забіць таго салаўя, за тое, што перашкаджаў фельчару чуць Віталікаў пульс...
Фельчар паклаў руку, прыхіліў вуха да грудзей беспрытомнага Віталія.
Генадзь стрымліваў дыханне, сэрца тахкала так моцна, што здавалася, і яно перашкаджае фельчару пачуць сэрца яго сябра.
Нарэшце фельчар распраміўся і кашлянуў убок.
— Ну што? — узмаліўся Генадзь.— Дапаможаце?!.
Фельчар уздыхнуў:
— Позна, сынкі, позна...
* * *
Алег Сцяпанавіч вяртаўся дамоў у цудоўным настроі. Тое, пра што марыў, пра што апошні час гаварылі не хаваючыся саслужбоўцы,— адбылося. Сёння на калегіі, у прысутнасці высокага начальства, быў зачытаны загад аб назначэнні яго абласным пракурорам. I гэта адбылося ў сорак тры гады! Нездарма калегі называлі яго перспектыўным — перспектыва засталася і надалей.
Алег Сцяпанавіч сёння не стаў нават карыстацца службовай машынай і нетаропка крочыў дамоў, атулены прыемнымі думкамі і марамі.
Пераступіўшы парог кватэры, ён абняў жонку:
— Ну, Валюшка, можаш павіншаваць мяне! Я болей не намеснік! Твой муж — пракурор!
— Няўжо, Алег! Няўжо! — прыціснулася жонка да грудзей мужа і заплакала шчаслівымі слязьмі.— Віншую, дарагі! Ты заслужыў гэту пасаду сваёй працай! Наша сям’я адчувала тваю адданасць рабоце! Віншую!
— А калі так,— усклікнуў Алег Сцяпанавіч,— накрывай стол, будзем піць шампанскае!
Валянціна Лявонцеўна сумна адказала:
— Эх, няма сёння з намі сынка нашага... Як бы ён парадаваўся... I навошта я яго адпусціла?
— Нічога! — падбадзёрыў яе Алег Сцяпанавіч.— Паспее і ён пацешыцца за бацьку. Паспее!..
Калі шампанскае было разліта па фужэрах, хтосьці пазваніў у дзверы.
— Сядзі! — сказала Валянціна Лявонцеўна.— Я адчыню сама. У цябе ж сёння такое свята!
Падышоўшы да дзвярэй, шчаслівая гаспадыня спыталася:
— Хто там?
— Вам тэлеграма! — пачуўся адказ.
— Алег,— усклікнула Валянціна Лявонцеўна, адчыняючы дзверы,—нехта надтаспрытны спяшаецца цябе павіншаваць!..
Пачтарка з каменным выразам твару моўчкі працягнула тэлеграму.
Вал янціна Лявонцеўна хуценька прабегла вачамі па літарах, шукаючы віншаванне, і з першага разу нічога не зразумела. 3 вуснаў прасіліся словы «гэта не нам», але, ліхарадкава перачытваючы тэкст, пачала халадзець ад жудаснага сэнсу слоў...
— Віта-а-а...-— паспела крыкнуць яна страшэнным голасам і, як нежывая, павалілася ля парога.
* * *
Ці ж мог думаць Алег Сцяпанавіч, што першая справа, якую будзе ён кантраляваць на новай пасадзе,— будзе крымінальная справа па факце гібелі яго адзінага сына?
«Усіх падніму на ногі! Усё перавярну ўверх нагамі, a вінаватых знайду! — як заклінанне паўтараў ён сам сабе.— Пакараць! Пакараць — і ў першую чаргу Генадзя! Гэта ён лісой
улез у сяброўства да сына. Каб не ён — жыў бы Віталік!» Крымінальную справу ўзбудзіў, па тэрытарыяльнасці, раённы аддзел унутраных спраў, але пільны кантроль ажыццяўляла і раённая, і абласная пракуратуры.
Алег Сцяпанавіч, як і абяцаў, паставіў каго на ногі, каго на галаву. У Генадзевай вёсцы днявалі і начавалі следчы і ўчастковы, праз дзень наведваўся і сам начальнік міліцыі.
Дапытвалі днём і ноччу ўсіх, хто хаця б вухам чуў пра гэта здарэнне. Потым, гэтых жа дапытаных, выклікалі ў аддзел міліцыі. I працягвалі дапытваць зноў—здабывалі доказы, нібы выцягвалі жылы.
Але ў такой справе цяжка даказаць нечую вінаватасць — ніхто не прымушаў піць, ніхто сілком у горла не ліў. Ды і вясковыя хлопцы — не дурныя, аднекваліся: не бачыў, не ведаю, не піў з ім...
Адзін Генадзь, на якога быў накіраваны асноўны цяжар абвінавачванняў, ціха і цвёрда заявіў следчаму на першым жа допыце:
— Я вінаваты... Адзін я...
I калі праз некаторы час у народным судзе яму задалі апошняе пытанне: «Ці прызнаяце вы сябе вінаватым?» — ён зноў ціха і цвёрда адказаў:
— Прызнаю!..
Ён і сапраўды шчыра лічыў сябе вінаватым і гэтак жа шчыра жадаў панесці пакаранне, каб прыглушыць у сэрцы нясцерпны боль.
Таму, калі прагучала ўрачыстае: «Імем Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі...», Генадзь думкамі быў далёка ад гэтай афіцыйнай залы.
ЧАЛАВЕК, ЯКІ ГЛЯДЗЕЎ НА ЗОРЮ
Якім Каваль з маленства цягнуў свой воз. Пасляваенная галеча і галаднеча змяніліся пазней на перабіванне з хлеба на ваду. Якім прыкладаў усе намаганні, з апошніх сіл кідаўся ва ўсе бакі, шукаў палёгку, але, як кажуць, толькі часова паслабляў пятлю на шыі. Сіл заставалася ўсё меней, здароўе з узростам пахіснулася, а «дабрабыт» якім быў, такім і заставаўся.
Якім горка жартаваў:
—Вось я, Каваль, кую свой лёс... I што? Нястачы повен воз...
Але, кажуць, калі Бог затрымае сваё вока на некім — лёс таго чалавека робіцца шчаслівым. Мусіць, Бог усё ж заўважыў Якіма Каваля і непрыкметна для гэтага ўжо немаладога чалавека запаліў у ягонай душы сваю боскую іскру. Хутчэй за ўсё так і адбылося, бо раптоўна Якім, які даўно апусціў галаву і глядзеў толькі сабе над ногі,— распраміў плечы і заўважыў сонца і ўбачыў на начным небе зоркі. Дзіва — але рука пацягнулася да паперы, і на ёй пачалі нараджацца прадыктаваныя душой творы. Літаратурныя творы! Паэтычныя творы! Хлеба па-ранейшаму не хапала, адзенне было старым і нэндзлым, затое душа адчула крылы, і гэта зрабілася галоўным у жыцці. Дзень быў непадобны на мінулы дзень, кожная ноч адрознівалася ад той, што прайшла, новым, нечаканым творчым здабыткам. Вакол была тая ж жыццёвая шэрасць, а Якім Каваль быццам знаходзіўся на цудоўным, казачным востраве. I такі востраў, сапраўды, існаваў — востраў творчасці, востраў душэўнай узнёсласці Якіма Каваля!
Будучы чалавекам даволі сталым, чалавекам, які з’еў пуды горкай солі, Якім здагадаўся, што без боскай дапамогі тут не абышлося. Ці ж гэта магчыма: усё жыццё без хлеба, а пад старасць — у неба! I Якім шчыра і рэгулярна пачаў наведваць царкву — хрысціцца і выказваць падзяку Богу.
Пісалася яму лёгка, «пладавіта» — кнігі выходзілі з друку адна за другой. Задуманага і ненадрукаванага было яшчэ болей.
I яшчэ больш на аднаго шчаслівага чалавека стала на зямлі!
Аднойчы Якімавы думкі прымусілі руку напісаць твор, які спалохаў самога аўтара. He тое каб надта спалохаў, але ў душу закраліся трывога, сумненні — навошта ж я так?!.
Якім і сам не мог адказаць, як атрымалася так, што напісаўся богаадступніцкі твор. Праўда, пасля наведванняў царквы ў Якіма і сапраўды закралася падазронасць, што служыцелі храмаў боскіх самі не надта вераць у тое, што прапаведуюць. Якім злаваўся на сябе: «Якая мая справа? Няхай сабе не вераць! Навошта ж я плюнуў у студню, якая мяне поіць?..»
Настрой псаваўся. Жыццёвая шэрасць бліжэй падступіла да казачнага вострава Якімавай творчасці. Відаць, сам спакуслівы д’ябал вадзіў Якімавай рукой, шаптаў яму ў вуха багахульшчыну...
Але справа зроблена. Твор надрукаваны. Узнёсласць пакідала Якіма Каваля.
* * *
Лета, як кажуць, прайшло толькі паўдарогі. Краскі разбегліся па лугах і палях. Птушаняты вылецелі з гнёздаў, і ў птушак паявілася больш вольнага часу для спеваў.
У свой вольны час Якім Каваль імчаў у родную вёску, каб душой зліцца з прыродай, з краскамі ў полі, з птушыным шчабятаннем.
Калі надышла субота, Якім сабраўся, сеў на аўтобус і пакаціў у вёску. Жонку на гэты раз чамусьці не ўзяў, хоць тая таксама любіла вёску і сёння прасілася разам з мужам у дарогу. Нешта прымусіла катэгарычна адказаць жонцы: «Я хачу пабыць адзін!»
Жонка з неахвотай пагадзілася — магчыма, будзе замінаць яму ў творчай працы — і засталася дома ў Мінску.
Прыехаўшы ў вёску, Якім заварыў каву і з асалодай піў яе маленькімі глыткамі на верандзе. Думаў, як здавалася, аб усім і ні аб чым. Ды і глядзеў у нікуды — у адну кропку, а бачыў усё мінулае жыццё, такое складанае, цікавае і супярэчлівае. Гэткая ж супярэчлівасць запоўніла душу: спакой і трывога, задавальненне і расчараванне, узнёсласць і сум.
Выпіўшы каву і нагледзеўшыся «ў нікуды», Якім чамусьці ўзяў «ТОЙ» твор і ўважліва перачытаў. Перачытаў і падбадзёрыўсябе: «Ды я маю права пісацьусё, штозахачу! I кропка!..»
Але гэтая думка бадзёрасці не дадала, і супярэчлівасць па-ранейшаму панавала ў душы.
Ноч надышла цёплая, зорная. Спаць не хацелася, і Якім стаяў на двары ля хаты. Стаяў і глядзеў на неба. Справа гэта — глядзець на зоркі — зрабілася прывычнай, і Якім рэдка ўспамінаў той час, калі глядзеў толькі пад ногі і амаль не задумваўся над тым, што глядзець на зоркі — гэта вялікае шчасце, падараванае Богам.
«Чаму я жонку не ўзяў? — падумалася міжволі.— Такая цудоўная ноч! Усё роўна нічога не пішу...»
Здавалася, што зоркі падміргваюць, што яны кратаюцца, як жывыя, што гэты казачны карагод зараз адарве ад зямлі, уздыме ў бяздоннае неба і закруціць у бясконцым зорным танцы.
Якім глядзеў не міргаючы, быццам баяўся, што бачыць гэта ў апошні раз.
Раптоўна ў глыбіні чорнага неба з’явілася новая зорка, якая гарэла ўсё ярчэй і ярчэй, набліжаючыся да зямлі.
— Яна набліжаецца! — усклікнуў Якім.— Які цуд!
Зорка набліжалася з неверагоднай хуткасцю, ператвара-
лася ў агністы шар, рабілася ярчэй за сонца. Якіму было нясцерпна балюча глядзець на яе, але адарваць вочы ад гэтага начнога сонца не было сіл. Свячэнне зрабілася такім моцным, што Якімавы вочы аслеплі. Агонь на імгненне балюча дыхнуў, ператвараючы ўсё на сваім шляху ў попел, пачуўся страшэнны выбух, і Якіма Каваля не стала.
КНІГІ ОНЛАЙН
