Дзікі сабака дзінга, альбо аповесць пра першае каханне
Рувім Фраерман
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 144с.
Мінск 1975
Але Таня не слухала іх. Яна занепакоена схілілася над Колем.
Твар яго быў бледны, ён трымаўся за нагу, не маючы сілы ўстаць з сумёта.
— Ідзі ты, дурніца,— сказаў ён Жэні.— Ідзіце вы абедзве, я застануся адзін.
Жэня ўсё не пераставала калаціцца.
— Я пайду дамоў,— сказала яна.
Таня ўзяла Жэню за плечы, ціха павярнула тварам да горада.
— Ідзі,— сказала яна.— Толькі зайдзі да Фількі і скажы, што мы тут. Мамы няма дома.
— He, не, я пайду дадому. Я баюся — хутка пачнецца буран.
Жэня пабегла ўверх на гару, рукавом закрываючы ад ветру твар.
Таня села на лёд перад Колем, пачала рукамі развязваць рамяні.
— Ты ўдарыўся? Табе баліць? —спытала яна.
Ён прамаўчаў.
Навокал цямнела ўсё: рака, і лёд, і неба.
Пальцы яе змерзлі. Яна сагравала іх, зрэдку моцна заціскаючы паміж каленяў. Коля сіліўся не стагнаць. Яна падала яму руку. Ён устаў і зноў апусціўся на снег.
— Ты зламаў нагу? — сказала Таня з жахам.
— He, — адказаў Коля,— я толькі трохі расцягнуў сабе жылу. Гэтая дурная Жэня зусім не ўмее катацца.
Потым яна пачула яго смех, між тым як смяяцца яму было б не варта.
Можа, ён смяецца з яе, з яе страху за жыццё? Можа, гэта толькі прытворства і жарт — нага ў яго зусім не баліць?
— Паглядзі на дарогу,— сказаў ён са смехам,— гэта ж Тыгр нясе твае канькі ў зубах. Я так і думаў, што ты іх схавала.
Яна паглядзела на дарогу.
Так, гэта Тыгр бег па лёдзе, цягнучы за раменьчыкі канькі. Ен паклаў іх ля яе ног і прысеў побач, чакаючы падзякі. Яна правяла змерзлай рукой па яго халоднай поўсці. Але навошта ёй цяпер канькі і дзе ён іх узяў? Ён, відаць, выкапаў іх з сумёта за домам. Ён валок іх па вуліцы, палохаючыся сустрэчных. I вецер кідаў у яго снегам. Яму, відаць, цяжка было цягнуць. А ўсё дарэмна: ёй цяпер не патрэбны канькі.
— Што ж мне рабіць? — сказала яна.— Мамы няма дома. Няма нікога, апроч Тыгра. Але калі ты не можаш ісці, я на руках занясу цябе да рыбаковых хат. А тут заставацца нельга. Ты не ведаеш нашых буранаў.
— Я не баюся вашых буранаў,— упарта адказаў Коля.— А калі ты думаеш, што я спалохаўся глыбокай вашай ракі і не пайшоў тады ў ваду па тое няшчаснае кацяня,— твая справа. Думай, як хочаш. Ідзі, калі ты баішся.
— He, — сказала Таня,— я не бурану баюся, я баюся за цябе. Гэта небяспечпа, і я застануся тут з табой.
Яна села на снег каля Колі. Яна глядзела на яго з пяшчотай і не хавала яе больш. I твар яе выказваў трывогу.
Ён апусціў галаву.
— Я павінен быць дома,— сказаў ён.— Я даў слова бацьку. Ён жа не ведае, дзе я.
— Што ж мне рабіць? — паўтарыла Таня.
Яна адвяла вочы ад Колі і задумліва паглядзела на Тыгра, што дрыжаў на лятучым снезе, потым ускочыла на ногі, ужо вясёлая.
Неба спаўзала з гор, сцелючыся, як дым, па цяснінах. I чорная далячынь была блізкая, стаяла за скаламі побач. Але самы страшны вецер яшчэ не выйшаў з-за пясчанай касы, дзе былі раскіданы камяні. I снег яшчэ не падаў зверху. Буран насоўваўся павольна.
— У нас ёсць час,— сказала Таня.— У Фількі сабакі, a я праўлю нартай выдатна. Я прыганю іх сюды. Мы можам паспець. Пачакай мяне тут, і я завязу цябе да бацькі. Толькі не палохайся. 3 табой застанецца сабака. Ён нікуды не пойдзе.
Таня пасадзіла Тыгра ў сумёт і дала яму лізнуць сваю руку. Ён застаўся на месцы, гледзячы са страхам на поўнач, дзе бура ўжо рухала снег і калыхала лясы на гарах.
Таня ўзбегла на бераг.
Нахіліўшы твар і рассякаючы вецер целам, яна прабегла па вуліцы, заваленай высокімі сумётамі. Усе вароты былі ўжо зачынены. Толысі адны Фількавы вароты стаялі адкрытыя насцеж. Толькі што ён прыехаў з бацькам на сабаках. Ён стаяў на ганку, і чысціў свае лыжы, і, убачыўшы побач Таню, якая дыхала моцна, здзіўлена адступіў перад ёй. A сабакі ляжалі ля варот на двары, запрэжаныя ў нарту,— іх яшчэ не паспелі распрэгчы. I каюр — доўгая палка з ясеню — быў уторкнуты побач з імі ў снег.
Таня схапіла каюр і ўпала ў нарту.
— Што ты робіш, Таня! — крыкнуў спалохана Філька.— Асцярожна, яны злыя.
— Маўчы,— сказала Таня,— маўчы, любы Філька! Мне
трэба хутчэй адвезці да бацькі Колю. Ён звіхнуў сабе нагу на катку. Я зараз прыганю тваю нарту. Па рацэ гэта блізка.
Яна ўзмахнула каюрам, крыкнула на сабак па-нанайску, і сабакі вынеслі яе з варот.
Пакуль Філька паспеў саскочыць з ганка і надзець на ногі лыжы, нарта ўжо была далёка. Але ўсё ж ён бег за Таняй і крычаў з усёй моцы:
— Буран, буран! Куды ты? Пачакай мяне!
Але Таня ўжо не пачула яго крыкаў.
Яна сядзела на нарце вярхом, як сапраўдны паляўнічы. Яна правіла выдатна, трымаючы напагатове каюр. I дзіўна, сабакі слухаліся яе, хаця голас яе быў ім незнаёмы.
Філька спыніўся. Вецер ударыў яго ў плечы і прымусіў прысесці на лыжы. Але ён не павярнуў назад.
Ён пасядзеў крышку на лыжах, раздумваючы пра тое, што ўбачыў, пра вецер, пра Таню і пра сябе самога. I, рашыўшы, што ўсё добрае павінна мець добры напрамак, павярнуў раптоўна ад дому і, рушыўшы на дарогу, што вяла ў крэпасць цераз лес, пабег па ёй насустрач буры.
А пакуль ён бег, сабакі яго дружна вывезлі Таню на лёд. Яна прытармазіла нарту побач з Колем, з сілай уткнуўшьх паміж палазоў доўгі каюр. I адразу сабакі палеглі, зусім не сварачыся адзін з адным.
Коля, хістаючыся ад болю, цяжка ўстаў. Але ён усміхаўся. Нават задавальненне сзяцілася на яго змёрзлым твары. Ён упершыню бачыў у запрэжцы сабак, упершыню яму даводзілася ездзіць на іх.
— Сапраўды, гэта нядрэнна прыдумана,— сказаў ён, паглядзеўшы на лёгкую нарту, падбітую кітавым вусам, і на сабак, што грызлі снег па баках.— Гэтыя сабакі не такія злосныя, як пра гэта бесперапынку гаварыў мне Філька, і не такія дужыя на выгляд. Яны не намнога большыя за нашых шпіцаў.
Але Таня, якая лепей ведала іх злосць, нястрыманы но-
раў і непатольную прагу свабоды, ні на крок не адыходзіла ад нарты. Толькі на момант адлучылася яна, каб асцярожна падхапіць на рукі Колю і пасадзіць яго ў сані. Потым падняЛа дрыжачага ад страху Тыгра, прыціснула яго да грудзей, скокнула ў нарту і пусціла сабак наперад.
Але якія няўлоўныя былі пры гэтым яе рухі, і якія дакладныя, які пільны быў позірк на снег, што пачынаў сіпець і варушыцца па дарозе, і якім нясмелым рабіўся ён, калі яна скіроўвала яго назад — на Колю.
— Табе не вельмі баліць? — пыталася яна.— Пацярпі, хутка прыедзем. Толькі б паспець да бурану!
Ён здзіўляўся. У яе вачах, якія трывожна гарэлі пад абмерзлымі ад ветру вейкамі, і ва ўсёй яе істоце бачыўся яму другі, зусім незнаёмы сэнс. Нібыта на гэтых дзікіх сабаках, запрэжаных у лёгкія сані, скрозь калючы снег, што сек скуру на твары, несліся яны абое ў нязведаную, новую краіну, пра якую ён яшчэ нічога не чуў.
I ён трымаўся за яе вопратку, каб не вываліцца.
А завея ўжо займала дарогу. Яна ішла сцяной, як лівень, ііаглынаючы святло і звонячы, як гром паміж скал.
I Таня, аглушаная гэтым ветрам, убачыла смутна, як ад гэтай белай сцяны, нібы стараючыся адарвацца ад яе, ускач імчыцца па дарозе конь. Каго ён выносіў з бурану, Таня не магла ўгледзець. Яна адчула толькі, як сабакі з лютасцю рвануліся насустрач, і закрычала на іх дзікім голасам. Коля не зразумеў яе крыку. Але сама яна ведала, чаму крычыць страшна: сабакі болып не слухаліся.
Нібыта цяжкім кап’ём, Таня паківала каюрам і, натужыўшы руку, з сілай уторкнула яго ў снег. Ён увайшоў глыбока і зламаўся. Тады Таня павярнулася, і Коля на адно толькі імгненне ўбачыў на твары яе жах. Яна крыкнула:
— Трымайся мацней за нарту!
Яна падняла Тыгра над галавой і кінула яго на дарогу. Ён з віскам упаў у снег.
Потым, нібы зразумеўшы, што яму трэба рабіць, імгненна ўскочыў і з гучным выццём панёсся побач з вупражкай. Ён апярэдзіў яе, быццам сам асуджаючы сябе на пагібель. Сабакі заўважылі яго. Ён кінуўся прэч з дарогі. I яны панесліся ўслед за ім.
Конь праскакаў міма.
«Дарагі мой, бедны Тыгр!» — падумала Таня.
Ён скакаў па цаліне высока, ён патанаў, ён задыхаўся ў снезе. Ён, можа, нават праклінаў людзей, якія знявечылі ягонае цела, зрабілі кароткімі ногі, шыю доўгай і слабай. Але ён любіў гэтую дзяўчынку, з якой разам гуляў шчанюком і вырас разам, і толькі ён адзін састарэў. Ці ж справядліва гэта?
А Таня прыпала да нарты, пачуўшы доўгі віск, і хрыпенне, і стук сабачых іклаў, які заглушаў шум ветру.
Нарта, якую не стрымліваў больш тормаз, наляцела на сабак, паднялася, перакулілася набок.
I сабакі памчалі ў глухую завею.
Ніхто не варушыўся: ні Таня, што ляжала побач з нартай, ні Коля, які ўпаў ніцма, ні мёртвы Тыгр з разарваным горлам, які глядзеў у непагоднае неба,— усё было нерухомае. Рухаўся толькі снег і паветра, якое туга хадзіла тудысюды па рацэ.
Таня першая ўскочыла на ногі. Яна нахілілася, падняла нарту і зноў нахілілася, дапамагаючы ўстаць Колю. Падзенне ке ашаламіла яе. Як і раней, усе яе рухі былі няўлоўныя, моцныя, гнуткія. Яна страсянула снег з твару спакойна, ні« быта нічога не здарылася.
Коля ж не стаяў на нагах.
. — Мы загінем. ІПто я нарабіў, Таня! — сказаў ён са страхам, і нават слёзы выступілі ў яго на вачах, але яны змерзліся, не паспеўшы нават скаціцца па вейках.
Коля пачаў зноў хіліцца набок, апускацца на зямлю. I Таня зноў падхапіла яго, стараючыся ўтрымаць.
Яна закрычала яму:
— Коля, ты чуеш, мы ніколі не загінем! Толькі нельга стаяць на месцы — занясе. Ты чуеш мяне, Коля, мілы! Рухацца трэба!
Яна напружвала ўсе сілы. I так стаялі яны, нібыта абняўшыся. I завея прытуліла іх на хвіліну ў сваіх воблаках, а потым аглушыла сваім моцным голасам.
Таня нагой падсунула нарту бліжэй.
— He, не,— крыкнуў Коля,— я гэтага не хачу! Я не дазволю табе мяне везці!
Ён пачаў вырывацца, Таня абхапіла яго за піыю. Халодныя твары іх краналіся адзін аднаго. Яна прасіла, паўтараючы адно і тое ж, хаця цяжка было вымавіць слова — кожны гук на губах паміраў ад жорсткага ветру.
— Мы выратуемся,— гаварыла яна. — Тут блізка. Хутчэй! Нельга чакаць.
Ён апусціўся на нарту. Яна шалікам сцерла з яго твару снег, агледзела рукі — яны былі яшчэ сухія — і моцна завязала ля кісці шнуркі яго рукавіц.
Учапіўшыся за абрывак вяроўкі, Таня пацягнула нарту за сабой. Высокія хвалі снегу каціліся ёй насустрач — заступалі дарогу. Яна падымалася на іх і зноў апускалася і ўсё ішла і ішла наперад, плячыма рассоўваючы густое, увесь час рухлівае павегра, якое пры кожным кроку адчайна чаплялася за вопратку, як калючкі паўзучых траў. Яно было цёмнае, поўнае снегу, і нічога скрозь яго не было бачна.
КНІГІ ОНЛАЙН
