Дзікі сабака дзінга, альбо аповесць пра першае каханне
Рувім Фраерман
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 144с.
Мінск 1975
Часам Таня спынялася, вярталася да нарты, штурхала Колю і, нягледзячы ні на якія яго пакуты і скаргі, прымушала зрабіць дзесяць крокаў наперад. Дыхала яна цяжка. Увесь твар яе быў мокры, і вопратка цвярдзела — пакрывалася тонкім лёдам.
Так ішла яна доўга, не ведаючы, дзе горад, дзе бераг, дзе неба,— усё знікла, схавалася ў гэтым белым мораку. Але Таня ішла, нахіліўшы твар, намацваючы дарогу нагамі,
і, як у самую страшную спёку, пот струменіўся па яе спіне.
Раптам яна пачула стрэл з гарматы. Яна зняла шапку, паслухала, падбегла да Колі і зноў прымусіла яго ўстаць з санак.
Яна закрычала, і гукі з цяжкасцю выляталі з яе горла. Але крык яе здаўся не мацнейшым за шоргат сухіх сняжынак.
— Ты чуў, гармата страляе з крэпасці. Можа, гэта нам падаюць знак.
Ён слаба кіўнуў галавой. Здранцвенне ахоплівала яго ўсё мацней. I Таня ўжо не пасадзіла, як раней, Колю ў санкі, а, абхапіўшы за пояс і паклаўшы яго руку сабе на шыю, пацягнула зноў наперад, прымушаючы яго перабіраць нагамі. А нарта засталася на месцы.
Яны збочылі ўлева, адкуль пачуўся яшчэ адзін стрэл. Гэты быў гучнейшы і прайшоўся па ўсёй рацэ.
Таня мацней налягла на вецер грудзьмі, благаслаўляючы моц сваіх лёгкіх, якія дап магалі ёй неяк дыхаць у гэтую страшэнную буру, і моц сваіх ног, што неслі яе наперад, і сілу рук, што не выпускалі з абдымкаў сябра.
Але часам на імгненне нападаў на яе страх. I тады здавалася ёй, што яна адна ў свеце сярод гэтай завірухі.
А між тым насустрач ёй, ахутаныя гэтай жа завірухай, рухаліся на лыжах пагранічнікі. Яны ішлі густым ланцугом, які раскінуўся далёка па рацэ. У руках у кожнага была доўгая вяроўка, канец якой трымаў другі. Так былі яны аб’яднаны ўсе да адзінага і нічога не баяліся ў свеце. Такая ж імгла, тыя ж таросы, тыя ж высокія сумёты, што каціліся наперад і назад, паўставалі перад імі, як і перад Таняй. Але стралкі лёгка збягалі з іх і лёгка ўзбіраліся, не губляючы дарэмна дыхання. А калі вецер мацнеў, яны прыгіналіся да зямлі, нібы стараліся пад ім праскочыць.
Так набліжаліся яны да таго месца, дзе была Таня. Але і за два крокі яе не было бачна. Па-ранейшаму адзінокай
здавалася сярод завірухі гэтая дзяўчынка з абледзянелым ад поту тварам, якая трымала на руках свайго аслабелага сябра. Яна яшчэ рухалася наперад, але ў яе не хапала ўжо сіл. Яна хісталася ад кожнага парыву ветру, падала, зноў уставала, працягваючы наперад толькі адну вольную руку. I раптам адчула яна сваім локцем вяроўку. Яна сутаргава ўчапілася за яе. Гэта магла быць і вяроўка з баржы, што ўмерзла недалёка ў лёд. Але ўсё-такі, перабіраючы рукой па канаце, Таня закрычала:
— Хто тут, памажыце!
I нечакана дакранулася да бацькавага шыняля.
У змроку, без усялякіх бачных адзнак, не вачыма, аслепленымі снегам, не пальцамі, змярцвелымі ад сцюжы, а сваім цёплым сэрцам, што так доўга шукала ў цэлым свеце бацьку, пазнала яна яго тут, у халоднай пустыні, якая пагражала смерцю, у поўнай цемры.
— Тата, тата! — закрычала яна.
— Я тут! — адказаў ён ёй.
I твар яе, знявечаны мукай і стомай, пакрыўся слязамі.
— Ён жывы,— сказала яна, падштурхнуўшы Колю да бацькі, і сама, уся ўздрыгваючы ад громкага плачу, прыпала лбом да яго каленяў.
Ён прысеў на кукішкі і, сарваўшы з сябе шынель, ухутаў прыціснуўшыхся да яго дзяцей.
Што з ім? Ён таксама плакаў, і твар яго, перакрыўлены пакутай, як у Тані, быў зусім мокры. Але гэта мог быць і снег, што растаў ад яго дыхання пад цёплым шаломам.
— Філька... Філька прыбег да нас,— сказаў бацька.
— Філька, Філька,— паўтарыла гучна Таня, хаця Фількі не было тут.
Хвіліны са дзве яны заставаліся нерухомыя. Снег поўз на іх усё вышэй.
Бацька моцна таргануў за вяроўку. Злева і справа пачалі падыходзіць чырвонаармейцы, не выпускаючы з рук ліны.
Яны, як белыя клубы снегу, узнікалі з завірухі і спыняліся каля дзяцей.
Апошні падышоў чырвонаармеец Фралоў. Ён увесь быў закручаны ў завею. Ружжо яго вісела за плячыма, а твар быў у снезе.
— Знайшлі,— сказаў ён.— Я ж казаў, што знойдзем. Без гэтага нельга.
Чырвонаармейцы цесным колам акружылі дзяцей і палкоўніка, і ўвесь натоўп рушыў па завірусе назад.
А з крэпасці пачуўся яшчэ адзін стрэл.
XVI
Даўным-даўно мінуўся той дзень, калі Таня так смела білася з буранам і з воблакамі халоднай завеі за сваю жывую душу, якую ўрэшце без усякай дарогі знайшоў бацька і сагрэў сваімі рукамі.
Вецер уранні павярнуў і спыніўся надоўга. Ціха стала на рацэ, і над гарамі было ціха — над усім Таніным светам. Вецер садзьмуў з кедраў і елак снег: лясы сцямнелі. I позірк Тані, упіраючыся ў іх, спакойна стаяў на адным месцы, не шукаючы нічога іншага.
Коля толькі злёгку абмарозіў вушы.
Таня з Фількам кожны дзень наведвалі яго ў доме бацькі, часта застаючыся абедаць.
Але гадзіна абеду не здавалася Тані такой цяжкай, як раней. Хаця і не так старанна частаваў яе пірагамі з чаромхай бацька, не так моцна цалавала на парозе яе Надзея Пятроўна, а ўсё-такі бацькаў хлеб, які Таня спрабавала на язык і так і гэтак, здаваўся ёй цяпер другім. Кожны кавалак быў ёй салодкі.
I скураны рэмень бацькі, што валяўся заўсёды на канапе, здаваўся ёй таксама іншым.
Яна часта надзявала яго на сябе.
I так добра Тані яшчэ не было ніколі.
Але не вечна цягнуліся канікулы. Скончыліся і яны. Вось ужо некалькі дзён, як хадзіла Таня ў школу.
Яна насіла кнігі без раменьчыка і сумкі. I заўсёды, перад тым як распрануць кажушок, кідала іх у раздзявальні на падлюстэрніку. Сёння яна зрабіла гэтак жа.
Яна кінула кнігі і, зняўшы кажушок толькі з аднаго пляча, зазірнула ў люстра, хаця заўсёды пазбягала глядзецца ў яго, таму што гэта было тое самае люстра, якое калісьці так жорстка пакарала яе.
Але цяпер, пазіраючы ў люстра, яна накіравала позірк не на свой твар і не на свае еочы, у глыбіні якіх па-ранейшаму хадзілі лёгкія цені, а на іншае відовішча, што як быццам не мела да яе ніякіх адносін.
Яна ўбачыла натоўп дзяцей, што стаяў паўкругам насупраць. Усе яны стаялі да люстра спіной, а галовы іх былі паднятыя ўгору. Яны чыталі газету, якая вісела пад жалезнай сеткай на сцяне.
I Жэня, што стаяла бліжэй за іншых да сцяны, сказала:
— За такія справы яе трэба было б выключыць з атрада.
— Выкінуць проста вон,— сказаў тоўсты хлопчык, які паступіў у іпколу разам з Колем.
He разумеючы, да каго маглі адносіцца гэтыя словы, Таня не спяшалася падысці.
Але, адвёўшы вочы ад люстра, яна падышла да натоўпу. Газету яна пазнала. Гэта была раённая газета, якую выпісваў атрад.
Яна запытала:
— Што тут робіцца?
Пачуўшы яе голас, дзеці павярнуліся да яе і зноў адвярнуліся і зніклі раптам усе як адзін.
Таня прывыкла адчуваць заўжды побач з сабой сяброў,
бачыць іх твары і, пабачыўшы іх спіны, была вельмі здзіўлена.
— Што гзта значыць? — усклікнула яна.
Ёй ніхто не адказаў.
Тады яна падняла руку да жалезнай сеткі, замкнутай на замок, і прачытала.
«Школьныя справы.
У школе нумар два чыняцца страшзнныя агіднасці. Вучаніца сёмага класа Таня Сабанеева ў буран павезла катацца на сабаках вучня таго ж класа Колю Сабанеева. Хлопчык пасля таго праляжаў у ложку ўсе канікулы. А вучань таго ж класа Белалюбскі, які прыбег у крэпасць паведаміць пра гзта бацьку Колі, адмарозіў сабе палец. Дзяцей выратавалі нашы слаўныя пагранічнікі. Але пра што думаюць настаўнікі і піянерарганізацыя, дапускаючы ў школьным асяроддзі падобныя задумы, небяспечныя для жыцця?»
— Што гэта значыць? — паўтарыла Таня ціха, азірнуўшыся вакол і не ўбачыўшы каля сябе нікога, апроч Фількі.
Ён стаяў прама.
I Таня зразумела, што гэта значыць. Яна зразумела, што халодныя вятры дуюць не толькі з аднаго боку, але і з другога, блукаюць не толькі па рацэ, але пранікаюць і скрозь тоўстыя сцены, нават у цёплым доме даганяюць яны чалавека і збіваюць яго імгненна з ног.
Яна апусціла рукі. Кажушок споўз з яе пляча і ўпаў на падлогу. Яна не падняла яго.
— Але ж гэта ўсё няпраўда, Філька,— сказала яна mania м.
— Вядома, няпраўда,— таксама шэптам адказаў ён ёй і паказаў свой палец, абматаны доўгім бінтам. — Мне зусім не баліць. Што яны выдумляюць, не ведаю. Але ты паслухай мяне, паслухай, Таня.
А Таня глытала паветра, якое здалося ёй яшчэ больш кол-
кім, чым тады на рацэ. Вушы яе нічога не чулі, вочы не бачылі. Яна сказала:
— Што са мной будзе цяпер?
I, схапіўшыся за галаву, кінулася ўбок, імкнучыся, як заўсёды, моцным рухам супакоіць сябе як-небудзь і знайсці якое-небудзь рашэнне.
Шырока ідучы, як ходзяць у сне, яна ішла па калідоры, стукаючыся плячом аб сцяну, натыкаючыся на малых, якія з віскам кідаліся ад яе. За вуглом яна абышла старэнькага, які замахаў на яе указкай. Яна нават не пакланілася яму, хаця гэта быў дырэктар. Стары з глыбокай роспаччу паківаў ёй услед галавой і паглядзеў на настаўніка гісторыі Арьістарха Арыстархавіча Арыстархава, які дзяжурыў у гэты дзень у калідоры.
— Гэта яна,— сказаў Арыстарх Арыстархавіч Арыстархаў,— і я зусім не шкадую, што паведаміў пра гэты выпадак у газету.
А Таня ўсё ішла па калідоры. I ў роўным шуме мноства дзіцячых галасоў, у якім знікаў кожны гук, кіпела і калацілася яе сзрца. Але што рабіць? Усё стала ўпоперак яе дарогі.
«А сябры? Дзе яны?» — думала Таня, хаця пайшла ад іх сама і зараз ніяк не магла іх убачыць.
XVII
Ніхто лепш за Фільку не ведаў, ці бьіла ў яго сэрцы хоць якая-небудзь іншая думка, чым памагчы Тані як мага хутчэй. А ўсё ж ён не быў задаволены ні сваімі ўласнымі паводзінамі, ні паводзінамі сяброў у гэты дзень.
У першы момант ён быў кінуўся следам за Таняй па калідоры, але ўбачыўшы за вуглом Арыстарха Арыстархавіча Арыстархава, яго плечы, паднятыя занадта высока, яго раўнадушныя акуляры, якія займалі там многа прасторы, што,
здавалася, нікому не заставалася месца на свеце, Філька спыніўся міжволі і рашыў павярнуць назад.
Але і ў раздзявальні ён не пабачыў нічога добрага. У цемры паміж вешалкамі ля газеты ўсё яшчэ тоўпіліся дзеці. Кнігі Тані былі скінуты з падлюстэрніка на падлогу. I тут жа на падлозе ляжаў кажушок, які падараваў ёй нядаўна бацька. Па ім хадзілі. I ніхто не звяртаў увагі на сукно і бісер, якімі ён быў абшыты, на выпушку з барсучынай футры, што ззяла пад нагамі, як шоўк.
Засвоіўшы сабе дзіўную звычку час ад часу раздумваць, Філька падумаў, што, калі б старажытныя воіны — і не старажытныя, а іншыя, якіх ён бачыць сёння пад суконнымі шаломамі з чырвонай зоркай,— не дапамагалі адзін аднаму ў паходзе, то як бы яны маглі перамагаць? Што, калі б сябар успамінаў пра сябра толькі тады, калі бачыць яго, і забываўся б на яго, калі той пайшоў у дарогу, то як бы ён мог калінебудзь вярнуцца назад? Што, калі б паляўнічы, згубіўшы свой нож на сцежцы, не мог папытаць пра яго сустрэчнага, то як бы ён мог засынаць спакойна, заўсёды адзінокі, ля вогнішча?
КНІГІ ОНЛАЙН
