Дзікі сабака дзінга, альбо аповесць пра першае каханне
Рувім Фраерман
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 144с.
Мінск 1975
Раздумваючы так, Філька апусціўся на калені ў пыл сярод натоўпу, і многія наступалі яму на пальцы. Але ўсё ж ён сабраў Таніны кнігі і, учапіўшыся за Танін кажушок, з усяе сілы стараўся вырваць яго з-пад ног.
Нават і гэта было не так лёгка зрабіць. Наступіўшы на яго цяжкімі валёнкамі, не рухаючыся з месца, стаяў на ім тоўсты хлопчык, якога Таня заўсёды лічыла нягоднікам. Ён крычаў на Колю:
— Я магу гэга тысячу разоў паўтарыць! Так, магу паўтарыць: трэба выкінуць тваю Таню вон з атрада.
А Коля ў цёплай шапцы — ён не паспеў яе зняць,— падняўшы бледны твар, моўчкі глядзеў яму ў вочы. I ад абурэння яму не хапала голасу.
Ён ціха прамовіў:
— Ну, скажы яшчэ што-небудзь пра яе, і я не пагляджу, што ты такі тоўсты,— я скручу цябе, як шчанюка, і выкіну на вуліцу!
— Гэта ты мяне скруціш? — з гучным рогатам адказаў хлапчук.— Ты ж мяне з месца не зрушыш!
Коля схапіў яго за грудзі, але, аслабелы пасля хваробы, не мог яго нават пахіснуць.
А між тым хлапчук падняў ужо руку над Колем, гатовы ўдарыць яго кулаком.
Тады Філька, не раздумваючы болып ні аб чым, распрастаў сваю далонь, вельмі цвёрдую ад звычкі хапацца за дрэвы, і рабром ударыў тоўстага хлапчука з такой сілай, што той кулём паляцеў на падлогу.
Коля не паспеў атрымаць удару. А Філька хутка выхапіў кажушок і, асцярожна страсянуўшы яго ад пылу, павесіў на кручок. Такім чынам, ён зрабіў адразу дзве справы і, не адкладваючы, узяўся за трэцюю. Ён падышоў да хлапчука, ашаломленага ад падзення, і, узяўшы яго за плечы, асцярожна паставіў на ногі. Потым пагразіў яму абмарожаным пальцам, на якім павязка была ўся ў брудзе і матлялася.
— Ты ў нас у горадзе і ў школе яшчэ зусім чужы,— сказаў Філька,— і я прашу цябе вельмі — будзь хоць раз чалавекам. I ты будзеш ім, слова гонару!
Ён паспеў сказаць гэта якраз у час, таму што ў тую ж хвіліну заўважыў перад сабой Арыстарха Арыстархавіча Арыстархава. Рукі яго былі на гэты раз апушчаны і не займалі многа месца, паколькі побач з аднаго боку з ім стаяў Косця, важаты, чалавек яшчэ зусім малады, а па другі — дырэктар, стары і добры чалавек.
— Зараз жа знайдзіце Таню Сабанееву і прышліце да мяне,— сказаў Арыстарх Арыстархавіч.
У голасе яго не адчувалася ніводнага гуку, падобнага на літасць.
.Тады тоўсты хлопчык паглядзеў на Фільку, Філька — на
яго, і абое яны зірнулі на Колю, і ўтраіх нізка пакланіліся Арыстарху Арыстархавічу Арыстархаву.
Ім ужо расхацелася біцца і сварыцца.
— Дзе ж мы яе знойдзем? — сказалі яны.— Мы яе нідзе не бачылі, як жа мы яе да вас пашлём, Арыстарх Арыстархавіч?
Сказаўшы так, яны пасунуліся ўбок — абняўшыся, пайшлі, заняўшы ўсю дарогу і спяваючы нягучна песеньку, знаёмую ўсім:
He надо, не надо, не надо, друвья, Гренада, Гренада, Гренада моя...
XVIII
Цэлую раніцу яны спявалі гзтую песеньку, а Таня ўсё не прыходзіла ў клас. Калі ж яна не з’явілася і на апошні ўрок, яны перасталі спяваць. Яны сядзелі ціха, як і ўсе астатнія, і пальцы не трымалі пяра, памяць нічога не помніла.
Такая ж ціхая і няўважлівая была і Аляксандра Іванаўна. Яе твар, які падабаўся ім заўсёды сваёй прыгажосцю і весялосцю, цяпер выказваў трывогу, і зорачка взяла ім у вочы быццам не так ярка, як раней.
— Дзе ж яна, куды яна магла пайсці? Ужо апошні ўрок, а Тані няма ні тут, ні дома. Няўжо мы не знойдзем яе, дзеці? — пыталася Аляксандра Іванаўна.— Ёсць жа ў яе сябры! Ці няма іх — так выходзіць?
Няўтульны выгляд апусцелай пасля заняткаў школы. Шум заціхае, як дождж, што прайшоўся раптоўна над лесам. Яшчэ пад важкасцю кропель трапечацца ліст на асіне, а між елак блукае ўжо маўчанне.
Ціха і ў школе. Парой толькі, як апошняя кропля, пацэліўшая з галіны на корань, празвініць дзіцячы голас у самым
канцы калідора ці, як вецер па каменнях, прамчацца па цэментных плітах чьіесьці спрытныя ногі.
А сёння як доўга не сціхалі крокі! Дзеці блукалі па калідоры і ў канцы і ў пачатку яго і абыходзілі вартавога, памайстэрску зробленага Таняй з лёду. Вільготны вецер з’еў яго плечы, на шаломе віселі ледзяшы, а ўсё-такі глядзеў ён далёка, ён усё яшчэ бачыў суровае мора.
— Можа, яна зноў пайшла на раку,— сказаў Фільку Коля.
«Можа, яна зноў у гаі стаіць адна і плача»,— падумаў Філька сам сабе.
Яны разышліся ля варот.
Коля прыбег на каток. Ён спусціўся да барж, прайшоў па сцяжынцы, засыпанай снегам, ступіў на край чыстага лёду. Цяжка было пазнаць раку зараз. I зблізку і здаля снег ляжаў спакойна. Вакол катка цяпер не гушкаліся гірлянды з яловых лапак. Яны ўпалі, пайшлі пад сумёты, нібы ў сыпучы пясок.
Коля некалькі разоў крыкнуў. Але рака наўкола толькі сляпіла яго і маўчала.
А зусім на іншым канцы горада клікаў Таню Філька. Ён стаяў на ўзлеску ў гаі, як стаяў надоечы ў кустах. Тады ішоў першы снег, такі лёгкі, што, здавалася, яго з усяго гаю можна было б панесці ў далоні. А цяпер пад цяжарам снегу пагнуліся ў старых ялін галіны, маладыя бярозы схаваліся ў яго па грудзі. Але Філька крычаў. I калі б хоць рэха адказала на яго крыкі, ён лёг бы пад кусты і заплакаў — дарма што быў адзін.
Аднак ніхто не адказваў. I Філька пайшоў назад па глыбокім снезе.
3 Колем яны зноў сышліся каля варот. Затым сабраліся ў раздзявальні, у самы далёкі кут, і тут з трывогай паглядзелі адзін аднаму ў вочы.
— Што цяпер рабіць? — спытаўся Філька.
I раптам яны пачулі ціхі плач. Плакаў нехта ў цемры ля сцяны, дзе вартаўнік складваў дровы для печкі.
— Таня! — крыкнулі яны абое і падыіплі.
Але гэта плакала Жэня, заціснуўшыся паміж сцяной 1 печкай, і твару яе не было відаць.
Філька павярнуў яе за плечы да сябе.
— Ты нікудьі не хадзіла? — спытаў ён.
— He,— адказала Жэня.
— Дык чаго ж ты плачаш?
— А можа...— сказала яна з плачам,— можа, яна памерла ўжо.
Тады Коля, які нічога не пытаўся, нічога не сказаў, адышоўся ў кут і сеў на падлогу, прыціснуўшы галаву да каленяў.
Між тым у пакоі наверсе, пра які ўсе забыліся — дзе звычайна захоўвалася піянерская маёмасць,— спала Таня.
Сцяжкі і плакаты на доўгіх дрэўках з усіх бакоў акружалі яе. Партрэты віселі наўскасяк, як птуіпкі, гатовыя ўзняцца са сцяны, барабаны валяліся на падаконніку, горны блішчалі на цвіках.
Піянерская маёмасць! Свет гучных рэчаў глядзеў на яе з куткоў. Як горка было расставацца з ім нават у сне.
Нават у сне цяжка было Тані. Шчаслівы сон прыйшоў да яе, і яна моцна заснула ў гэтым кутку, дзе праседзела з самай раніцы на тоўстым сенніку, напханым апілкамі.
Але і гэты добры сон нічога не мог зрабіць з яе нядрэмным уяўленнем.
I сніўся ёй сход звяна.
Снілася Тані, нібыта ў гэтым самым пакоі, дзе яна спіць, сядзяць яе сябры — дзе хто: на барабанах, на табурэтах, на драўлянай кабыле, абітай чорнай цыратай. Рухі іх грозныя, твары суровыя, і кожны позірк накіраваны прама ў сэрца Тані, але не даходзіць да яго. Ён дрыжыць і ламаецца, як прамень, што засланілі знянацку рукой.
— Судзіце яе страшнай помстай,— гаворыць чалавек, якога Таня не ведае.
Вопратка ў яго незвычайная: да шыняля прышыта палярынка, каўнер з куніцы блішчыць на яго плячах, а твара зусім не відаць — доўгія валасы закрываюць яго з бакоў.
— Судзіце яе,— гаворыць ён зноў,— яна жорсткая.
— Так, так, яна жорсткая,— паўтарае за ім Жэня.— Гэта яна загадала засмажыць маю прыгожую рыбу. А рыба была залатая.
— Судзіце яе — яна зайздросніца.
— Так, так, яна зайздросніца,— паўтарае тоўсты хлапчук.— Яна зайздросціць Колю, гэта мы бачылі ўсе. Яна павезла яго ў буран, каб зусім загубіць.
А голас Тані знямеў, вусны змярцвелі, нічога яна не можа сказаць.
I чалавек у палярынцы падыходзіць да яе бліжэй, а Таня адступае да сцяны. Яна са страхам пазнае ў ім Гогаля, партрэт якога вісіць над дзвярыма.
— Якая я няшчасная! — шэпча яму ледзь чутна Таня. — Хто абароніць мяне? Я нічога не ведаю.
Яна пераводзіць свой позірк вышэй і бачыць: светлыя аблокі, якія плылі па небе, зазірнулі паціхеньку ў акно. Усе яны высокія, апрануты ў бліскучыя латы, і бляск іх латаў, падаючы на падлогу, цурчыць і струменіцца падобна маленькім раўчукам. I ўсе яны імкнуцца да Тані.
Яна падбірае ногі і лёгка адрываецца ад зямлі.
Яна ляціць, як лётаюць усе ў сне. I пакоя даўно ўжо няма, і любімае дрэва Тані, што расце ў двары пад акном, застаецца далёка ўнізе. Як лоўка абагнула яна яго вяршаліну, не закранула ніводнага лісціка!
Шырокі свет прасціраецца на ўсе бакі ад сцяжынкі, па якой яна цяпер ідзе.
Яна ўзнімаецца ўгору. Кусты дурніцы шумяць у яе пад
нагамі. I ўсё круцей сцяжынка — вада і каменне коцяцца па ёй са звонам.
I з вяршыні адкрываецца перад Таняй лес.
Яна ніколі не бачыла такога. Гэта не лес і не драбналессе, якое яна ведае з маленства. Нізкія дрэвы трымаюць свае галіны распасцёрта над самай зямлёй. I ўсе яны пакрытыя белымі кветкамі. У ціхім паветры кружацца пялёсткі, пяшчотна ружавеючы на сонцы.
— Што гэта? — пытаецца Таня ў захапленні.
У звоне вады і камення чуецца ёй адказ:
— Гэта цвітуць сады, Таня.
«А дзе ж піхты? — хочацца Тані папытацца.— Я не бачу іх зусім».
Але лес знікае.
Яна накіроўваецца далей і ступае цяпер па роўнай дарозе, дзе няма ні камянёў, ні схілаў, і спыняецца на краі жытняга поля. Цені знаёмых арлоў плывуць па ім, і перад вачыма Тані поле калышацца ўверх і ўніз, як неба ў час гайданкі. А каласы шоргаюць і труцца адзін аб адзін.
— Як прыгожа! Што гэта? — пытаецца Таня, заміраючы.
I ў роўным шуме поля чуюцца ёй словы:
— Гэта выспявае наш хлеб.
— Ах, я люблю, я люблю,— бязгучна шэпча Таня.— Ці гэта ўсё сон! Ну, вядома, я сплю. Мы ж жывём так далёка.
Але сонца раптоўна цямнее. I Таня бачыць, як чорная хмара ў клубах туману імчыцца над полем проста на яе. Ніколі не бачаныя, тонкія, як волас, маланкі скачуць у шумлівае жыта, і Таня з жахам падае на калені. Доўгі гром пракатваецца па небе з краю ў край.
Сон скончыўся, але Таня не прачнулася, і гром працягваў грымець.
У калідоры пад дзвярыма пакоя стаяла маленькая дзяў«
чынка. На шыі ў яе вісеў барабан. Яна стукала, уважна гледзячы, як лёгкія палачкі скачуць у яе ў руках.
Яна практыкавалася.
I на гэты гром, на водгук яго, што разносіўся ў гулкім калідоры, падняліся па лесвіцы дзеці, спачатку Коля, а за ім Філька і Жэня, і тоўсты хлапчук, які цяжка ступаў па прыступках. А Косця-важаты ішоў побач з Аляксандрай Іванаўнай, і галасы іх былі сцішаньія — яны не будзілі рэха пад столлю.
КНІГІ ОНЛАЙН
