Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 1.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 575с.
Мінск 1983
БАРЬІСАЎСКАЯ МЕТЭАРАЛАГІЧНАЯ СТАНЦЫЯ, МС Б а р ы с а ў, на паўн. ускраіне г. Барысаў. Засн. ў 1894. 3 1905 працуе па праграме метэастанцый 2-га разраду. Матэрыялы паказальныя для тэр. на 25—35 км
вакол станцыі (найважнейшыя сярэдпемесячпыя і сярэднегадавыя паказчыкі гл. ў табл.). Працягласць перыяду з сярэднесутачнымі т-рамі вышэп за 0 °C 234 сут, вегет. перыяд 187 сут., безмарозны —151 сут. Апошні замаразак у паветры 3 мая, першы — 2 кастрычніка. Сярэдпемесячная т-ра паветра ў студз. ад 0 (1925) да —15,1 °C (1940), у ліп. ад 15 (1962) да 22 °C (1936). Гадавы абс. мінімум т-ры паветра ніжэй за — 37 °C і абс. максімум болып за 35 °C назіраецца ў сярэднім раз у 20 гадоў. Т-ра паверхні глебы зімой раз у 20—30 гадоў апускаецца да — 44 °C. Раз у 6 гадоў ападкаў выпадае больш за 780 мм. У засушлівыя гады выпадае да 450 мм ападкаў. Макс. сутачная колькасць ападкаў раз у 5 гадоў складае не менш 43 мм, раз у 20 гадоў не менш за 56 мм. 24.6.1899 адзначана сутачная сума ападкаў 64 мм. Сярэдняя макс. выш. снегу за зіму 30 см, у асобныя зімы да 60—70 см. Вільготных дзён (з адноснай вільготнасцю 80%) за год 127, сухіх (з вільготнасцю за адзін з тэрмінаў назіранпя ^30%)—12. Сярэдняя колькасць сутак з мяцеліцай за год 21, максімальная 47, з туманам адпаведна 51 і 90. з павальніцай 27 і 38, з градам 2 і 8. За год у сярэднім бывае 45 сут з галалёдна-шэраневымі з’явамі.
3. X. Тауціева.
БАРЬ'ІСАУСКАЯ СТАНЦЫЯ ЮНЫХ НАТУРАЛІСТАЎ. Засп. ў 1954. Праводзіць прыродазпаўча-доследную
работу па біялогіі, па вывучэшпо і ахове прыроды, масавыя мерапрыемствы натуралістаў (Свята ўраджаю, Месячнік лесу і саду, Дзень птушак), ранішнікі (Наш сад, Мой край родны, У клопатах аб зялёным сябры), конкурсы, выстаўкі зімовых букетаў, работ гурткоўцаў, злёты юпнатаў, канферэнцыі па доследніцтву, ахове прыроды, інструкцыйна-метадычную работу з настаўпікамі біялогіі. У 1981 на станцыі гурткі: кветкаводства, садоўніцтва, агародніцтва, заалогіі, акварыумпага рыбаводства, аграхіміі, феналогіі, лесаводства, аховы прыроды, юннатаў пач. класаў, «Прырода і фантазія».
БАРЫСАЎСКІ ДОМ ПРЫРОДЫ. Створаны ў 1976 Барысаўскай гар. арг-цыяй Бел. т-ва аховы прыроды. Асн. задачы: прапаганда ленінскіх ідэй, рашэнняў партыі і ўрада па пытаннях аховы прыроды; арганізацыя іірацоўных на актыўную работу па ахове прыроды, павелічэнне яе багаццяў; выхаванне любві да прыроды; садзейнічанне дзярж., грамадскім і гасп. арг-цыям у ажыццяўленні мерапрыемстваў па зберажэнню і рацыянальнаму выкарыстанню прыродных рэсурсаў. У 3 экспазіцыпных залах — прадстаўнікі фауны Белавежскай пушчы і Бярэзінскага запаведніка, значная ч. якога адміністрацыйна ўваходзіць у склад Барысаўскага р-на (чучалы ласёў, дзікоў, аленяў, зубра, птушак і інш.), вял. калекцыя птушыных яец і гнёздаў,
каляровыя здымкі краявідаў. Праводзіць лекцыі, экскурсіі, паказвае фільмы. Штогод Б. д. п. наведваюць 18—20 тыс. чалавек.
БАРБІСАЎСКІ ДОСЛЕДНЫ ЛЯСГАС. на тэр. Барысаўскага і часткова Бярэзінскага, Лагойскага і Смалявіцкага р-наў. Арганізаваны ў 1936. 12 лясніцтваў. Пл. 124,9 тыс. га, у т. л. пад лесам 110,7 тыс. га (1.1.1978). Лясы 1-й (27 тыс. га) і 2-й (97,9 тыс. га) груп. Хваёвыя займаюць 58,7 %, бярозавыя 18,4, яловыя 14,8, чорнаальховыя 5,1, асінавыя 1,8, іншыя 1,2 % укрытай лесам пл. Маладнякоў 56,5 %, сярэднеўзроставых 29,4, прыспяваючых 11,5, спелых лясоў 2,6 %. Агульны запас дрэвастою 1,39 млн. м3, у т. л. спелага 0,56 млн. м3, гадавы прырост драўніны 0,44 млн. м3 Сярэднія ўзрост лесу 33 гады, банітэт 1,8, паўната 0,72. Штогод аб’ём лесасечнага фонду 136 тыс. м3, высечак догляду 96 тыс. м3, лесааднаўленне на пл. 600 га. На тэр. лясгаса Чэрнеўскі заказнік-журавіннік, помнік прыроды — Барысаўскае лесанасаджэнне. в. м. Кіслякоў.
БАРБІСАУСКІ ЛЯСНБІ ГАДАВАЛЬНІК, створаны ў 1969 у Барысаўскім лясніцтве Барысаўскага доследнага лясгаса. Пл. 20,6 га. Прызначаны для вырошчванпя сеянцаў і саджанцаў хвойных парод для стварэння лясных культур, дэкар. саджанцаў на азеляненне нас. пунктаў Барысаўска-
Метэаралагічныя паказчыкі за ііерыяд
назірання па Барысаўскай
метэаралагічнай станцыі
1
11
111
IV
V
VI
VII
V111
IX
X
XI
XII
За год
Тэмпература паветра, °C сярэднясутачная
-6,9
—6,3
-1,9
5,6
12,9
16,4
18,2
16,6
11,7
5,6
0,1
—4,6
5,6
абсалютны мінімум
—41
—36
—30
—19
— 7
—2
4
2
—5
—21
-28
-33
—41
абсалютны максімум
7
9
21
28
32
34
35
36
30
24
14
10
36
Тэмпература паверхні глебы, °C сярэднясутачная
—7
—7
—3
6
16
21
22
20
13
6
0
—5
7
абсалютны мінімум
—46
—41
—36
-23
-9
-4
2
9
—6
22
-31
-39
—46
Сярэдйяя тэмпература глебы, °C на глыбіні
0,05 м
0,10 м
0,15 м
0,20 м
Сярэдняя скорасць ветру, м/с
4,0
3,9
3,9
3,7
14,6
14,1
13,7
13,2
3,5
19,2
18,6
18,2
17,7
3,5
21,1
20,8
20,4
20,2
3,2
18,7
18,6
18,6
18,5
3,1
12,7
13,0
13,1
13,2
3,1
5,9
6,2
6,5
6,7
3,5
3,9
3,9
3,6
Сярэдняя колькасць сутак са скорасцю ветру 15 м/с і болып
0,6
0,4
0,5
0,6
0,2
0,7
0,3
0,4
0,2
0,4
0,3
0,5
5,1
Сярэдняя адносная вільготнасць паветра, %
87
84
78
79
66
66
71
74
80
84
88
89
78
Сярэдняя колькасць ападкаў, мм
39
36
35
45
56
79
82
78
63
48
46
40
647
Сярэдняя колькасць сутак ясных
1,9
1,4
3,7
3,6
3,0
3,2
2 4
2,8
3,3
1,7
0,7
1,1
29
пахмурных
20,3
16,9
13,4
Н,1
8,2
8,0
9,2
9,1
9,9
15,4
20,9
22,4
165
з ападкамі
17,7
16,6
14,9
13,2
12,9
14,1
15,3
14,6
14,4
14,4)
17,4
19,0
184
га р-па. Штогод вырошчваецца 6 млн. сеянцаў і саджанцаў.
Глебы дзярнова-падзолістыя лёгкасугліністыя. Вырошчваецца пасадачны матэрыял хвоі звычайнай. елкі звычайнай, блакітнай і Энгельмана, лістоўніцы сібірскай, ароніі чарнаплоднай, каштану конскага, ясеню звычайнага, ліпы драбналістай, дубу чырвонага, клёну вастралістага, спірэі каліналістай, караганы дрэвападобнай, бружмелю татарскага, біручыны, снежнаягадніку белага, бузіны, свідзіны, зяноўцу, каліны звычайнай, абляпіхі. барбарысу, арэху маньчжурскага, глогу звычайнага.
В. Г. Шыёнак.
БАРЫСАЎСКІ МАСІЎ, б а р ы с а ўс к a е скляпенне, тэктанічная структура крыштал. фундамента ізаметрычнага тыпу ў Барысаўскім р-не. Вылучаны як сярэдзінны масіў верхнеархейскага ўзросту, пералрацаваны раннепратэразойскімі складкавымі рухамі. Уваходзіць у склад больш вял. Мінскага масіву. Па форме некалькі выцягнуты, памер 120 X 90 км. Слабае дадатнае магнітнае поле ў цэптр. частцы і адмоўнае ў краявой. Гравітацыйпае поле паніжанае, Складзепы з біятытавых і амфібол-біятытавых граніта-гнейсаў, амфібалітаў.
I. П. І^ардон.
БАРБІСАЎСКІ РАЁН, на ПнУ Мінскаіі вобл. Пл. 3 тыс. км 2 Горад абл. падпарадкавання Барысаў — цэнтр раёна; 324 сельскія нас. пункты, 22 сельсаветы.
Паверхня раўнінна-ўзгорыстая. Большая ч. раёна (60 %) У межах Цэнтральнабярэзінскай раўніны (Пд) і Верхнебярэзінскай нізіны (ПнЗ). Паміж імі з ПдЗ на ПнУ вузкая палоса Мінскага ўзв.— Барысаўская града (37 %) і Плешчаніцкае ўзв. (3%). 70 °/о тэр. на выш. 180— 220 м, у т. л. 50 % на выш. 200—220 м. Найвышэйшы пункт 260 м на ПнЗ (каля в. Дзядзілавічы), найб. нізкая адзнака 147 м (у сутоку Бярэзіны і Бабра).
Геалагічная будова і к ар ы с н ы я в ы к а п н і. У тэктанічных адносінах раён прымеркаваны да ўсх. схілаў Беларускай антэклгзы. Зверху залягаюць пароды антрапагенавага ўзросту магутнасцю 80—120 м. ніжэй дэвонскія 78—189 м. верхнепратэразойскія 450—500 м адклады. Агульная магутнасць платформавага чахла 650—900 м. Пад ім на глыб. 400—650 м ніжэй узр. м. пароды крышт. фундамента. Вядомы 173 радовішчы торфу з агульнымі запасамі 73.1 млн. т (найбольшыя Цна, Карма, Альшатнік, Тарасгк); 2 радовішчы пясчана-жвіровага матэрыялу з запасамі 6,2 млн. м3 (Ніўкаўскае, Пік Ламака); 2 радовішчы пяску з запасамі 1,4 млн. м3 (Палянскае. Дубянёўскае); 2 радовішчы легкаплаўкіх глін з запасамі 2,2 млн. м3 (Завідзенскае. Загорскае). ІТра асобныя радовішчы гл. адпаведныя артыкулы. К л і м а т. Большая частка Б. р. належыць да Барысаўска-Рудзенскага і Бярэзінскага. паўн.— да Ашмянска-Мінска-Свянцянскага і Ушацка-Лепельскага
агракліматычных раёнаў (гл. адпаведныя арт.). Сярэдняя т-ра студз. -6,9, ліп. 18,2 °C. Ападкаў 647 мм за год. Вегет. перыяд 187 сут. Іншыя метэаралагічныя паказчыкі гл. ў арт. пра Барысаўскую метэаралаггчную станцыю.
Пасадкі елкі звычайнай у Барысаўскім лясным гадавалыііку.
1. Дробнаі сярэднеўзгорыстае ўзвышша з лагчынамі. Глебы дзярнова-падзол істыя су-
Ворныя землі, участкі пазапоймавых лугоў.
2. Дробнаўзгорыстае камава-марэннае ўзвышша з лагчынамі. Глебы дзярнова-падзолістыя сугл ініста-супясчаныя. Хваёвыя лясы, участкі яловых, шыракалістаяловых лясоў.
3. Дробнаўзгорыстае камавае ўзвышша з лагчынамі. Глебы дзярнова-падзолістыя супясчана-пясчаныя. Хваёвыя, бярозавыя лясы, участкі ворных зямель.
4. Спадзістахвал істая марэнная раўніна з участкамі водна-ледавіковай раўніны, лагчынамі. Глебы дзярновапалева-падзол істыя, дзярнова-падзолістыя
Ворныя землі, шыракаліста-яловыя, яловыя
□
1
5. Узгорыста-хвал істая марэнна-зандравая раў-
намі. Глебы дзярновападзолістыя пясчана-супясчаныя. Хваёвыя лясы, ворныя землі.
6. Хвалістая водна-ле-
давіковая раўніна з астанцамі марэннай раўніны, лагчынамі. Глебы дзярнова-падзолістыя пясчана-супясчаныя. Хваёвыя, шыракалістаяловыя, бярозавыя лясы, участкі ворных зямель, вярховых балот.
7. Узгорыста-хвалістая водна-ледавіковая раўніна з дзюнамі, марэннымі ўзгоркамі, далінна-лагчынным расчляненнем, катлавінамі. Глебы дзярнова-падзолістыя супясчана-пясчаныя.
Хваёвыя
ворных зямель.
8. Плоская азёрна-алювіяльная нізіна з астанцамі тэрас, з дзюнамі, азёрамі. Глебы тарфяна-балотныя, дзярнова-падзолістыя супясчаныя. Чорнаальховыя, бярозавыя, шыракаліста-
Гідраграфія. Рэкі адносяцца да Вглейскага ггдралаггчнага раёна (падраён А.). Найб. р.— Бярэзіна з прытокамі Сха, Мужанка, Бобр (злева), Гайна, Бродня, Пліса, Рова (справа); правы прыток Бабра — Нача. Густата натуральнай рачной сеткі 0,4 км/км2. Агульная працягласць асушальнай сеткі 6,8 тыс. км, у т. л. адрэгуляваных водапрыёмнікаў 113 км, магістральных і падвадных каналаў каля 200 км, рэгуляцыйных каналаў 845 км. На Пн воз. Палік. Г л е б ы. Тэр. раёна належыць да Вгілейска-Докшыцкага аграглебавага раёна і Шклоўска-Чавускага аграглебавага раёна (усх. частка). Глебы с.-г. угоддзяў (у %): дзярнова-падзолістыя 50, дзярнова-падзолістыя забалочаныя 21,8, дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя 2,4, поймавыя (алювіяльныя) 6,4, тарфяна-балотныя 19,4; паводле мех. складу (у %): сугліністыя 29,4, супясчаныя 49,3, пясчаныя 1.9. тарфяныя 19,4. Плоскасная эрозія на 9.9 % пл. ворных зямель, у т. л. на 8,5 % слабая; 15,8 % ворных зямеіль завалунена. Раслінны і жывёльны с в е т. Прыродная расліннасць належыць да Ашмянска-Мгнскай геабатангчнай акру-
КНІГІ ОНЛАЙН
