Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 1.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 575с.
Мінск 1983
Н. I. Чакалінская. БОТЧА, рака, левы прыток Свіслачы (бас. Дняпра), у Асіповіцкім р-не. Даўж. 26 км. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,9 %оВадазбор (138 км2) у межах Цэнтральнабярэзінскай раўпіны, пад лесам 77 %.
БОЦІКІ. акапіт (Aconitum), род шматгадовых травяністых раслін сям. казяльцовых. Вядома каля 350 відаў, пашыраных ва ўмерапай і субтрапічнай зонах Еўразіі, Паўн. Амерыкі. У СССР каля 100 відаў, з іхна Беларусі 1 дзікарослы від — Б. ш а рсцістагубыя (A. lasiostomum, нар. назва мышабой) і 6 інтрадукаваных відаў. Лек., дэкар. і ядавітыя расліны (маюць алкалоіды аканіцін і псеўдааканіцін).
Караняклубневыя або карэнішчавыя расліны з прамастойнымі ці зрэдку павойнымі сцябламі. Лісце чаргаванае, далонепадобна рассечанае. Квет’кі буйныя, няправільныя (верхні пялёстак накшталт шлема), у гронках. Плод — пераважна апушаная шматлістоўка.
Б. шарсцістагубыя вядомыя толькі ў наваколлі Магілёва. Растуць на ўзлесках, сярод хмызняку. Цвітуць у чэрв.— верасні. Расліна выш. 50—150 см. Сцябло рабрыстае, апушанае. Лісце трох-, пяціраздзельнае, долі яго шырокія, клінападобныя; прыкаранёвыя лісты (2—4) па доўгіх голых ці апушаных чаранках, сцябловае лісце на кароткіх ча-
Ботрытыс: 1 — шэры (а — канідыяносцы з канідыямі; б — сумка са спорамі);
2— цыбульны (канідыяносец з кані-
дыямі).
Боцікі шарсцістагубыя: 1 — галінка з кветкамі і ліст; 2— плод.
ранках або сядзячае. Кветкі сернажаўтаватыя. шлем валасісты. Лістоўкі (3) апушаныя.
Інтрадукаваныя віды: Б. Ф і ш эр a (A. fischeri, радзіма — Д. Усход, КЬ тай. Японія) выш. да 1.5 м. з глыбокапальчата-рассечаным лісцем і ярка-сінімі кветкамі, цвітуць у ліп.; Б. ф і я л е т авыя (A. napellus, радзіма — Зах. Еўропа) выш. да 1,2 м, з шчыльным, рассечаным да асновы лісцем і цёмна-сінімі кветкамі, цвітуць у чэрв.; Б. пірамід а л ь н ы я (A. pyramidalis, радзіма — Зах. Еўропа. Паўн. Амерыка) выш. да 80 см, з цёмна-сінімі кветкамі, цвітуць у жн.— вер.; Б. Вільсана (A. wilsoпіі, радзіма — Зах. Еўропа, Паўн. Амерыка) выш. да 1.5 м, з светла-сінімі кветкамі, цвіце ў вер.— кастр.; Б. п авойныя (A. volubile, радзіма — Зах. Сібір. Д. Усход) выш. 3—4 м, з буйнымі цёмпа-сінімі кветкамі, цвітуць у ліп.— жн.; Б. Штэрка (A. stoerkianum, радзіма — Зах. Еўропа, Паўн. Амерыка) выш. да 1 м, з фіялетавымі або белымі з фіялетавым акаймаваннем кветкамі, цвітуць у чэрв.— жніўні. Марозаўстойлівыя расліны, непатрабавальныя да глебы, добра пераносяць паўцень. Размпажаюцца клубнямі (увосень або рана ўвесну), насеннем (адразу пасля збору), дзяленнем карэнішчаў (увесну). Выкарыстоўваюцца для пасадкі групамі каля дпэў і кустоў. у міксбордэрах. на клумбах. для дэкарыравання агароджаў, альтанак. Дз. I. Траццякоў,
В. I. Манкевіч. БОЧАВА. возепа ў Полацкім р-не, у бас. р. Дражбітка. Пл. 0,28 км2 Даўж. 0.6 км, пайб. шыр. 0.4 км, найб. глыб. 3.5 м. Пл. вадазбору 2,75 км2. Берагі нізкія, забалочапыя, параслі лесам.
БРАВАЛІЯ (Browallia), род аднагадовых травяпістых расліп сям. паслёнавых. 6 відаў, пашыраных у Цэнтр. і Паўд. Амерыцы. У СССР інтрадукаваны 4 віды, з іх у кветкаводстве Беларусі выкарыстоўваюцца Б. буйнакветная (В. grandiflora) з буйнымі блакітнымі або белымі. у рыхлых гронках кветкамі і Б. л і п к а я (В. viscosa) з дробнымі. цёмна-блакітнымі з белым вочкам або белымі кветкамі. Выкарыстоўваюць для клумбаў, бардзюраў і як гаршковыя расліны. Цвітуць з ліп. да замаразкаў.
Прамастойныя. густа разгалінаваныя кусты выш. да 30—40 см. Кветкі густыя лейкападобныя з плоскім 5-пялёсткавым адгінам, адзінкавыя пазушныя або ў гронках. Размнажаюць насеннем (сеюць у парнікі ў пач. красавіка, у грунт у пач. мая). Святлаі цеплалюбныя расліны.
БРАВАРЫШЧА, радовішча глін, за 0,4 км на Пн ад в. Макарычы Петрыкаўскага р-на, па левым беразе Прыпяці. Пластавы паклад звязаны з лімнагляцыялыіымі адкладамі паазерскага зледзяненпя. Разведапыя запасы каля 3,2 млн. м3. Гліны жаўтавата-шэрыя і цёмна-шэрыя, легкаплаўкія, пластычныя, слаістыя, з тонкімі праслойкамі пяску, карба-
натныя, з нязначнай колькасцю жвіру. Гліністых часцінак 82—94 %. Магутнасць карыснай тоўшчы 2— 7 м, ускрышы (дробназярністыя пяскі) 0,3—4 м. Гліны прыдатныя на вытв-сць цэглы, чарапіцы, дрэнажных труб, буравых раствораў, керамзіту. Радовішча эксплуатуецца Петрыкаўскім камбінатам буд. матэрыялаў. Л. А. Нечыпарэнка.
БРАГШ Анатоль Міхайлавіч (н. 22. 4.1909, с. Новая Чыгла Талаўскага р-на Варонежскай вобл.), беларускі сав. аграхімік. Д-р с.-г. н. (1969), праф. (1970). Засл. работнік вышэйшай школы БССР (1979). Чл. КПСС з 1940. Скончыў Варонежскі с.-г. ін-т (1936). 3 1949 у БСГА (у 1969—81 заг. кафедры глебазнаўства). Распраца-
«БРАГІН», жалезакаменны метэарыт, які выпаў у Брагінскім р-не. Першыя знаходкі яго адносяцца да 1807—09; з таго часу знойдзена 10 асколкаў агульнай масай 800 кг, зберагліся толькі тры: 2 у Бел. калекцыі метэарытаў (73 і 12 кг) i 1 у калекцыі AH СССР (66,5 кг).
БРАГІНКА, рака ў Рэчыцкім, Лоеўскім і Брагінскім р-нах. Раней лічылася левым прытокам Прыпяці. У выніку рэгулявальных работ — пракопвання каналаў, якія сталі адводзіць ваду ў Дняпро, раку дзеляць на 3 самаст. аб’екты: Б. Верхняя — ад вытоку (в. Пракісель) да выхаду Дзярж. капавы і далей да ўпадзення ў Дняпро (даўж. 74 км, пл. вадазбору 1390 км2); Б. Сярэдняя — ад вытоку Дзярж. канавы, за 2 км на Пд ад в. Гарадзішча. да выхадуканала Івераўка і далей да ўпадзення
ў Дняпро (даўж. 55 км, пл. вадазбору 460 км2); Б. Ніжняя — ад выхаду канала Івераўка да ўпадзення ў Прыпяць у межах УССР (Кіеўскае вадасх.), даўж. 50 км, пл. вадазбору 928 км2.
Вадазбор Б. ў межах Гомельскага Палесся, на Дняпроўска-Прыпяцкім міжрэччы з амаль невыразнымі водападзеламі. Плошчы вадазбору Б. Сярэдняй 1 Б. Ніжняй акрэслены толькі пры нізкіх ўзроўнях, таму што ч. сцёку ў разводдзе пры павышэнні ўзроўню (да 2 м) трапляе з Б. Верхняй у Б. Сярэднюю і Ніжнюю. Рэльеф — плоская, забалочаная і аблесеная раўніна, складзеная з пясчаных і тарфяністых грунтоў, парэзаная густой сеткай меліярацыйных каналаў і канаў. Найб. забалочаны (45 %) вадазбор Б. Ніжняй. а аблесены (32 %) вадазбор Б. Верхняй. Пад ворывам каля 30 % тэр. Даліна Б. пераважна невыразная. Пойма нізкая, забалочаная, шыр. 0,5—1 км. Рэчышча амаль на ўсім працягу каналізаванае. Шыр. ў межань Б. Верхняй 8—14 м, Сярэдняй і Ніжняй 15—30 м. Рэжым ракі вывучаўся на Б.
Метэаралагічныя паказчыкі за перыяд назірання па Брагінскай метэаралагічнай станцыі
1
1 11
1 111
1 1V
1 V
VI
J VII
1 VIII
IX
Х 1
XI
XII
За год
Тэмпература паветра, °C сярэднясутачная абсалютны мінімум абсалютны максімум
-6,6
-35
8
-5,9
-34
11
—1,3
—35
21
6,5 -16
28
13,8
-5
32
16,9
-1
35
18,6
4
36
17,3 1
37
12,4
—5
32
6,3
—20
27
0,9
-32 24
-3,9
—35
12
6,2
—35
37
Тэмпература паверхні глебы, °C
сярэднясутачная абсалютны мінімум
—6
—38
—6
-36
—1
—34
-19
16
—7
20
2
22 г
20 0
13
—5
6
-21
1 —32
-4
-37
7
—38
Сярэдняя тэмператтра глебы, °C на глыбіні
0,05 м
0,10 м
0,15 м
0,20 м
14,5
14,1
13,5
13,2
18,8
18,2
17,6
17,2
20,5
20,2
19,7
19,6
18,8
18,8
18,5
18,4
13,2
13,5
13,7 14,0
6,3 6,7 7,0
7,3
Сярэдняя скорасць ветРУ, м/с
4,1
4,0
4,0
3,6
3,2
2,8
2,6
2,6
2,8
3,1
3,9
3,9
3,4
Сярэдняя нолькасць дзён са скорасцю ветру 15 м/с і болын
1,0
0,7
1,2
0,4
0,1
0,6
0,1
0,1
0,3
0,8
0,3
0,6
6,2
Сярэдняя адносная вільготнасць паветра, %
86
85
80
73
69
71
73
77
80
83
88
89
80
Сярэдняя колькасць ападкаў, мм
30
27
27
39
48
64
75
62
48
39
38
36
533
Сярэдняя колькасць дзён ясных пахмурных
2,0
17,6
2,2
14,7
4,6
13,1
4,6
9,6
4,4
5,9
3,9
5,3
5,0
5,0
4,5
5,8
5,1 6,2
3,1
11,6
1,5
18,6
1,4
20,7
42
134
ваў тэарэт. асновы прымянення сістэм угнаення і павышэння ўрадлівасці ворных глеб, канкрэтныя рэкамендацыі па прымяненню ўгнаенняў у БССР. Паказаў, што пры гноевамінер. сістэме ў глебе рэгулярна назапашваецца гумус, ствараецца аптымальны водна-паветраны і пажыўны рэжым, паляпшаюцца яе фіз. ўласцівасці.
Тв.: Удобренпе отдельных культур в севообороте.— У кн.: Справочннк по удобренням. M1I.. 1969; Влвянпе разлнчных снстем удобренпя в севообороте на урожайность н плодородне дерновоподзолнстой почвы северо-восточной частп Белорусспп (разам з А. У. Каліноўскім).— У кн.: Почва, удобренне н урбжай.— Горкп, 1978.
Рака Брагінка каля г. п. Брагін.
Верхняй гідралаг. пастамі Гарадзішча (1928—57), Новааляксандраўка (1929— 48), на Б. Сярэдняй — Ляды (1928—47), на Б. Ніжняй — Чыкалавічы (1928—34) і Ладыжычы (1916—28). Б. замярзае ў 1-й дэкадзе снеж., крыгалом у канцы сакавіка. На долю веснавога разводдзя (у канцы сак.) прыпадае каля 60 % гадавога сцёку. Сярэднегадавы расход вады ў вусці Б. Ніжняй каля 3 м3/с. Выкарь'істоўваецца як водапрыёмнік меліярацыйньіх сістэм. На рацэ г. п. Брагін.
Н. Дз. Шэка.
БРАГШКА, зона адпачынку за 7 км на Пд ад г. п. Брагін, на р. Брагінка. Устаноўлена ў 1981. Пл. 5,5 тыс. га. Разлічана на адначасовы адпачынак да 5,4 тыс. чал. Прадугледжана размяшчэнне ўстаноў для доўгатэрміновага адпачынку дзяцей і дарослага насельніцтва Брагіна і г. Хойнікі.
БРАГІНСКАЕ БАЛОТА, пізіннага тыпу паблізу г. п. Брагіп, у пойме р. Брагінка. Пл. 2,3 тыс. га, у межах прамысл. паклада 2,2 тыс. га. Сярэдняя глыб. торфу 1,8 м. 3 першапачатковых запасаў (7 млн. т) на 1.1. 1978 засталося 6,6 млн. т. Асушана дрэнажом 179 га (пад ворывам), адкрытай сеткай — 1032 га (пад сена-
1. Хвалістая водна-ледавіковая раўнініна з суфазійнымі западзінамі, марэннымі ўзгоркамі. Глебы дзярновапалева-падзолістыя сугліністыя, дзярнова-палева-падзолістыя сугліністыя, дзярнова-падзол істыя супясчаныя, месцамі эрадзіраваныя. Ворныя землі, участкі пазапоймавых лугоў.
2. Слабахвалістая тэраса з суфазійнымі западзінамі, дзюнамі, марэннымі і камавымі ўзгоркамі. Глебы дзярнова-падзолістыя пясчаныя. Хваёвыя, дубовыя, бярозавыя лясы, участкі ворнай зямлі.
3. Плоская тэраса з дзюнамі. Глебы дзярнова-падзолістыя і дзярнова-падзолістыя забалочаныя супясчана-пясчаныя. Хваёвыя, шыракал іста-хваёвыя лясы, участкі ворнай зямлі, пазапоймавых лугоў.
4. Плоская азёрна-алювіяльная нізіна з астанцамі тэрас. Глебы тарфянабалотныя, дзярновыя забалочаныя пясчаныя. Ворныя землі, участкі дубовых і бярозавых, чорнаальховых лясоў, нізінных балот.
КНІГІ ОНЛАЙН
