КНІГІ ОНЛАЙН

Энцыклапедыя прыроды Беларусі

У 5-і т. Т. 1.

Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі

Памер: 575с.

Мінск 1983

434.01 МБ

Прыродакарыстанне і ахова прыроды. Пад с.-г. ўтоддзямі 69 % тэр. (42,6 % ворных зямель, 25,3 % сенажацей і пашаў).
1.	Узгорыста-хвалістая марэнчая раўніна з суфазійнымі западзінамі, лагчынна-ярыстым расчляненнем. Глебы дзярнова-палева-падзолістыя сугліні-
дзярнова-падзолістыя ія, месцамі эрадзіра-
ваныя. Ворныя землі,
раўнірас-
2. Хвалістая марэнная
лагчынна-ярыстым
чляненнем, тзрмакарставымі западзінамі. Глебы, дзярнова-падзол істыя супясчана-сугліністыя. Ворныя землі, участкі пазапоймавых лугоў.
3.	Хвалістая марэнна-зандравая
суфазійнымі
раўні на дзінамі,
расчляненнем. Глебы дзярнова-палева-падзол істыя сугліністыя. Ворныя землі, дубовыя пясы, пазапоймавыя лугі.
4.	Узгорыста-хвалістая марэнна-зандравая раўніна з камамі, марэннымі градамі, тэрмакарставымі западзінамі. Глебы дзярнова-падзолістыя, месцамі эрадзіраваныя супясчанасугліністыя. Ворныя землі, участкі дубовых, шыракалістахваёвых лясоў, пазапоймавых лугоў.
5.	Слабахвалістая водна-ледавіковая раўніна з дзюнамі, астанцамі марэннай раўніны. Глебы дзярнова-падзолістыя пясчаныя. Ворныя землі, участ-

Губічы
пазапойма-
хваёвых
6.	Пласкахвалістая тэраса
падзолістыя забалочаныя, дзярнова-падзолістыя альховыя лясы, участкі ворнай зямлі.
7. Пласкахвалістая з грывамі і старыцамі пойма. Глебы поймавыя дзярновыя забалочаныя супясчаныя. Лугі злакавыя, участкі дуброў.
Асн. землекарыстальнікі — 12 калгасаў (43 тыс. га с.-г. угоддзяў агульнага карыстання) і 21 дзяржгас (62 тыс. га с.-г. угоддзяў). На канец 1981 асушапа 21,7 тыс. га с.-г. угоддзяў. Сярэдні бал банітэту с.-г. угоддзяў 37, найвышэйшы 53, найніжэйшы 25. Спецыялізацыя калгасаў і дзяржгасаў — малочна-мясная жывёлагадоўля, пашыраны пасевы збожжавыхі бульбы. Лясной гаспадаркай займаецца Буда-Кашалёўскі лясгас. Прадпрыемствы харч. і буд. матэрыялаў прам-сці. На ПдЗ раёна ч. курорта Горваль, на Пн — частка зоны адпачынку Чачора. На пачатак 1982 у раёне 137 пярвічных арганізацый т-ва аховы прыроды (18,6 тыс. членаў), 8 школьных лясніцтваў. На тэр. раёна ў 1978—79 арганізаваны першы на Беларусі фазанарый. За гэты перыяд у лясныя ўгоддзі выпушчаны першыя партыі фазанаў, якія прыжыліся на тэр. ІІатапаўскага, Марозавіцкага, БудаЛюшаўскага, Глазаўскага і інш. сельса'ветаў. На тэр. раёна ахоўны аб’ект прыроды — Буда-Кашалёўскія дубы-волаты, Буда-Кашалёўскія дубровы. Ф. Ф. Бурак, Г. П. Рудава, Н. I. Рудніцкі, Л. Ф. Янюк.
ЛАНДШАФТЫ БУДА-КАШАЛЁЎСКАГА РАЁНА
(Мікалаеўка 2^^-	F77
V С(і^асная\у^~У4^ |L.
k	Рагін ь О
.Буда -Люша ўская
Шарыбаўка
'F	t Кашалёў*^^
■Патапаўка q
Буда—Кашалёва, \ &Марозавічы
Недайка
\Елянец
Г.іазаўка w . %
УваравічыЗс
\Крыўск	о
® Стар. Гусявіі
Чаоатовічы
Івольск
~ Шырокае^
Іуравічы
Акцябр® хб
^мунар^ J \
Уза
° Ка.йн;
^ўдзямйр^
о о
fA Хоўхла^
Цэнтр раёна Цэнтры сельсаветаў Дрэвы-помнікі прыроды
Аўтар: Г.Т.Харанічава
дзюнамі, лагчынамі, замкнёнымі катлавінамі.
тарфяна-балотныя.
Глебы дзярноваХваёвыя, чорна-
БУДА-КАШАЛЁЎСКІЯ ДУБРОВЫ, лясны масіў у Палеска-Прыдняпроўскай геабатанічнай акрузе падзоны шыракаліста-хваёвьіх лясоў на водападзельным плато ў міжрэччы Дняпра і Сажа. Уключаюць ч. лясоў Буда-Кашалёўскага лясгаса. Пл. 6,2 тыс. га.
Рэльеф раўнінны з нязначнымі спадзістымі павышэннямі, неглыбокімі лагчынамі і сподкападобнымі ўпадзінамі, Глебы дзярнова-падзолістыя пясчаныя 1 сугліністыя, падасланыя марэнным суглінкам. Пераважаюць дубовыя лясы кіслічнага, сніткавага. арляковага, радзей чарнічнага тыпаў. 74 % дуброў маюць узрост да 40 гадоў. Трапляюцца вытворныя кіслічныя бярэзнікі і асіннікі, якія ўзніклі на месцы дуброў. На павышэннях зеленамоіпныя хвойнікі, у паніжэннях чорнаальховыя лясы. У выніку празмернай высечкі Б.-К. д. у канцы 19 — пач. 20 ст., у гады 1-й сусв. і Вял. Айч. войнаў значна скараціліся плошчы 100—200-гадовых насаджэнняў. Лесагаспадарчыя мерапрыемствы накіраваны на аднаўленне і павелічэнне прадукцыйнасці дубовых лясоў. У. С. Адзярыха. БЎДА-КАШАЛЁУСКІЯ ДУББІ-ВОЛАТЫ, помнік прыроды рэсп. значэння (з 1963) у Буда-Кашалёўскім лясгасе Буда-Кашалёўскага р-на. 8 паасобных дрэў дуба звычайнага. Узрост каля 255—335 гадоў, выш. 30—37 м, дыям. 1,14—1,4 м.
БУДЗЁШЦКІ ПАРК, каля в. Будзенічы Барысаўскага р-на. Закладзены ў 19 ст. Пл. 2,5 га. Пейзажны, займае тэр. з раўнінпым рэльефам. Захавалася 150-гадовая дубовая алея (даўж. 0,5 км). У відавым складзе пераважна мясц. пароды: дуб, ліпа, ясень, клён і інш. Да тэр. Б. п. прымыкаюць інтэрнац. партызанскія могілкі. Парк захаваўся часткова. Належыць калгасу імя Суворава. Помнік прыроды мясц. значэння.
БУДЗІШЧА ЧОРНАЕ, радовішча балотных жал. руд за 1—1,4 км на ПнУ ад в. Рашаў Хойніцкага р-на. 2-пластавыя паклады звязаны з сучаснымі азёрна-балотнымі адкладамі. Разведаныя запасы 33,7 тыс. т. Жалезная руда бурая, цёмна-бурая, плітачнай, капгламератаі бобападобнай структуры, месцамі моцная, наздраватая; мае ў сабе 15—88 % Fe2O3. Магутнасць карыснай тоўшчы 0,2—0,6 м, ускрышы 0,1—0,4 м. Карысная тоўшча падсцілаецца тонкаі дробназярністымі пяскамі. Жалезная руда прыдатная на выраб фарбы. Радовішча не распрацоўваецца.
БУДЗІШЧАНСКАЕ РАДОВІШЧА ГЛШ. СУГЛІНКАУ, ПЯСКУ. за 0,2 км на ПдУ ад в. Будзішча Гомельскага р-на. Паклад у выглядзе 2 лінзаў звязаны з адкладамі неагенавага ўзросту. Разведаныя запасы глін 572 тыс. м3, перспектыўныя запасы
пяску 49,3 млн. т. Гліны жоўта-бурыя, шэрыя, пластычныя, тлустыя, каля падэшвы слоя пераходзяць у суглінкі. Гліыістых часцінак у глінах 31,4—83 %, пясчаных 0,5—17 %, Магутнасць карыснай тоўшчы 3—4 м, ускрышы (дробнаі сярэднезярністыя старажытнаалювіяльныя пяскі) 0,2—0,6 м. Гліны з 30 % пяску прыдатныя на вытв-сць цэглы. Радовішча эксплуатуецца цагельным з-дам (в. Будзішча). Л. А. Нечыпарэнка. БУДЗІШЧАНСКАЕ РАДОВІШЧА ГІЯСКУ, за 1,3 км на 3 — ПдЗ ад в. Будзішча Гомельскага р-на. Паклад неагенавага ўзросту. Перспектыўныя запасы 49,5 млн. т. Пяскі светла-шэрыя да белых, розназярністыя, кварцавыя. Магутнасць карыснай тоўшчы 5—14 м, ускрышы 2— 10,5 м. Пяскі прыдатныя ў ліцейнай вытв-сці. Радовішча не эксплуатуецца.	я. д. ільгн.
БУДЗЯНКА, назва р. Кляпінка ў верхнім цячэнні.
БУДКОЎСКАЕ РАДбВІШЧА ГЛІН, за 2 км на 3 — ПнЗ ад в. Будкі Нараўлянскага р-на (частка радовішча ў Ельскім р-не). Паклад звязаны з адкладамі палтаўскай світы (неагеп). Разведаныя запасы 48,4 млн. м3, перспектыўныя 80,3 млн. м3. Гліны цёмна-шэрыя да чорных, тугаплаўкія, шчыльныя, пластычныя, з праслоямі блакітна-шэрых глін, супескаў і суглінкаў. Гліністых часцінак драбней за 0,01 мм і 0,001 мм адпаведна 15,8—72 % і 13,3—52,9 %. Магутнасць карыснай тоўшчы 10,8—32 м, ускрышы 0,5—11,5. Мяркуюць, што гліны прыдатныя на вытв-сць аглапарытавага друзу, цэглы. Радовішча не эксплуатуецца. л. я. Затурэнская. БУДЛЁЯ (Buddleia), род раслін сям. будлеевых. Каля 100 відаў, пашыраных у трапічных і ўмераных абласцях Амерыкі, Азіі і Паўд. Афрыкі. У СССР 10 відаў. На Беларусі як дэкар. расліны культывуюцца 4 віды i 1 форма.
Кусты выш. да 5 м. Кветкі дробныя, шматлікія, у буйных суквеццях. Цвітуць на 2—3-і год у чэрв.— верасні. У Б. Д а в і д a (В. davidi, інтрадукавана ў пач. 20 ст. ў гадавальніку «Ігнацічы» каля Мінска) раскідзістая крона і брудна-зялёныя слабарабрыстыя парасткі. Лісце шырокаланцэтнае, зверху цёмна-зялёнае, знізу белаапушанае. Кветкі ліловыя з мядовым пахам, у мяцёлках даўж. да 25 см. У познаквітучай формы лісце вузка-ланцэтнае, кветкі цёмнабэзавыя. Святлалюбная расліна. У Б. Л і н д л е я (В. lindleyana) парасткі чатырохгранныя, злёгку крылатыя.
С. X. Будыка.
Лісце супраціўнае, падоўжана-ланцэтнае, даўж. да 10 см. Кветкі пурпурова-фіялетавыя ў мяцёлках даўж. да 20 см. УБ. чаргаваналіст а й (Б. alternifolia) раскідзістая крона з дугападобнымі сагнутымі галінамі. Лісце ланцэтнае, даўж. да 6 см. Кветкі ў шарападобных пучках. Б. в у з к а к а л о с а я (В. stenostachy) мае лямцава-апушаныя парасткі. Лісце супраціўнае, падоўжана-ланцэтнае, даўж. да 20 см. Ва
Будлея вузкакалосая.
Букетныя пасадкі ў Будслаўскім парку.
ўмовах Беларусі ўсе віды Б. абмярзаюць, аднак хутка аднаўляюцца, Б. Ліндлея і Б. вузкакалосая пладаносяць. Прыгожыя доўгаквітучыя расліны. Прыдатныя для культывавання ў паўд.-зах. раёнах інтрадукцыі.
Б. Р. Анцгпаў. БУДЛЯНКА, рака, правы прыток Расты (бас. Проні), у Магілёўскім, Быхаўскім і Чавускім р-пах. Даўж. 24 км. Сярэдні пахіл воднай паверхні 0,7 %о. У верхнім і сярэднім цячэнні каналізавана. Вадазбор (170' км2) раўнішіы, пад лесам 22 %. БЎДСКАЕ РАДОВІШЧА ГЛІН, на паўн.-зах. ускраіне в. Буда Хойніцкага р-на. Пластавы паклад звязаны з палтаўскімі слаямі палеагену і неагену. Перспектыўныя запасы 1,2 млн. т. Гліны шэрыя пясчаныя, тугаплаўкія, месцамі пераходзяць у суглінак, кіслыя, з вял. колькасціо фарбавальных вокіслаў. Магутнасць карыснай тоўшчы 0,5—4 м, ускрышы 0,3 м. Гліны прыдатныя на вытв-сць тугаплаўкай цэглы. буд. керамікі. Радовішча не эксплуатуецца.
Л. Я. Затурэнская. БЎДСЛАЎСКІ ПАРК, каля в. Будслаў Мядзельскага р-на. Закладзены ў 1907. Пл. 2,3 га. Пейзажны, займае тэр. з раўнінным рэльефам каля р. Сэрвач (бас. Нёмана). У відавым складзе каля 40 відаў дрэў і кустоў, у т. л. лістоўніца еўрап., таполя канадская, клён, дуб і інш. Парк захаваўся часткова. Належыць Крывіцкаму буд.-мантажнаму ўпраўленню. Помнік прыроды мясц. значэння. БУДКІКА Сяргей Хрыстафоравіч (н. 17.3.1909, Краснадар), беларускі сав. вучоны ў галіне інж. гідралогіі, меліярацыі і гідраўлікі. Чл.-кар. АН БССР (1972), д-р тэхн. н. (1959), праф. (I960). Засл. дз. нав. і тэхн. БССР (1977). Чл. КПСС з 1944. Скончыў Паволжскі лесатэхн. ін-т (Йашкар-Ала, 1934). У 1945—50 і з 1956 заг. кафедры Бел. лесатэхн. ін-та. У 1950—56 заг. аддзела гідралесамеліярацыі Ін-та лесу АН БССР. У 1959—63 прарэктар Бел. тэхнал. ін-та. 3 1969 старшыня Навук. савета па праблемах Палесся АН БССР. Навук. працы па гідратэхн. меліярацыі Палесся, інж. гідралогіі і рачной гідраўліцы, транспарціроўцы лесу па вадзе, праблемах уздзеяпня лясістасці басейнаў на сцёк рэк і яго размеркаванне, дзеяння затапленняў і падіапленняў на рост лесу. Прапанаваў комплекс мерапрыемстваў па гідратэхн. меліярацыі лясных зямель Палесся. Гал. рэдактар зб. «Проблемы Полесья» (з 1970).