Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 1.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 575с.
Мінск 1983
Тв.: Лесные гіідротехнпческпе мелпораціш,— Мн., 1954; Основные прннцппы ii методы гндротехннческнх мелнорацнй лесов Полесья.— Труды Пн-та леса АН СССР, 1959, т. 49; Гвдротехннческііе мелнораціш леспых земель.— Мн., 1967 (ра-
зам з I. К. Блінцовым); Водныіі транспорт леса н механнзацня лесосплавных работ,— Мн., 1970 (разам з Г. А. Манухіным i A. М. Піменавым); Вопросы комплексной мелнораціш земель в Белорусском Полесье.—У кн.: Мелнорацня земель Полесья п охрана окружаюіцей среды. Мн., 1977, в. 1.
БУЁУСКАЕ ВОЗЕРА, у Лёзненскім р-не, у бас. р. Мошна. Пл. 0,72 км2. Даўж. 2,65 км, найб. шыр. 0,38 км, найб. глыб. 13 м, сярэдняя 6,2 м. Аб’ём вады 4,46 млн. м3. Вадазбор (9,4 км2) пласкахвалісты, складзены з супескаў, разараны.
Катлавіна лагчыннага тыпу, выцягнута з У на 3. Схілы выіп. да 3 м (на Пн да 10 м), спадзістыя, пясчаныя і супясчаныя, пераважна разараныя, на У пад хмызняком. Берагавая лінія (даўж. 5,84 км) слабазвілістая. Берагі выш. да 0,3 м (на Пн да 0,6 м). пясчаныя, пад хмызняком, на 3 і У сплавінныя. Дно карытападобнай формы, вузкая літараль праз стромкі сублітаральны схіл пераходзіць у плоскую прафундаль. Мелкаводную зону высцілаюць пяскі і апясчаненыя ілы, глыбакаводную — крэменязёмістыя сапрапелі. Мінералізацыя вады да 280 мг/л, празрыстасць 1,5 м. Эўтрофнае. Слабапраточнае: упадаюць 3 ручаі, на Пд выцякае ручай у р. Мошна. Палоса прыбярэжнай расліннасці шыр. 5—20 м (на Пн да 50 м) да глыб. 2,2 м. Водзяцца лешч, шчупак, нлотка, верхаводка, акунь, лінь, карась, мянтуз, краснапёрка, джгір. На паўд. беразе в. Зубкі. A. М. Рачэўскі.
БУЖА, возера ў Браслаўскім р-не, у бас. р. Друйка. Пл. 4,18 км2. Даўж. 3,42 км, пайб. шыр. 1,72 км. найб. глыб. 9,1 м, сярэдняя 3,7 м. Аб’ём вады 14,7 млн. м3. Вадазбор (66 км2) спадзістахвалісты, пад лесам 18 % тэр., астатняя пад пашай.
Катлавіна падпруднага тыпу, выцягнута з ПдЗ на ПнУ. Схілы на Пд, У і ПдУ выш. да 12 м, стромкія, укрытыя лесам 1 хмызняком, на 3 умерана стромкія выш. 5—7 м, амаль усе разараны. Берагавая лінія (даўж. 12,2 км) утварае неналькі невял. заліваў 1 паўастравоў. На выш. 0,2—0,5 м над урэзам вады пойма шыр. на Пд 6—8 м, на ПдЗ да 200—250 м, сухая, моцна завалуненая, укрытая хмызняком і сухадольным лугам. 16 астравоў агульнай пл. 24.9 га. Вузкая літараль (на Пн шыр. 12—15 м, на Пд 30—50 м) пераходзіць у стромкую сублітараль. Асноўную ч. дна займае прафундаль. Каля берагоў і астравоў дно выслана пясчанымі адкладамі шыр. да 100 м і больш, каля зах. і ўсх. берагоў
і найб. буйпых астравоў валуны і галька, глыбей заіленыя пяскі 1 апясчаненыя ілы, каля ўсх. берага ўчастак літаралі, складзены з пясчана-гліністых адкладаў. Асноўная ч. ложа выслана крэменязёмістымі сапрапелямі, на макс. глыбінях — гліністым ілам. Слаба зарастае, шыр. палосы прыбярэжнай расліітасці да 70 м. Мінералізацыя вады да 200 мг/л, празрыстасць да 1,8 м. Эўтрофнае. Злучана пратокамі з азёрамі Саванар 1 Pana. Водзяцца лешч, судак, шчупак, сазан, язь, мянтуз, сярэбраны карась, лінь, акунь, плотка, краснапёрка; ёсць вугор.
БУЗА, возера ў Расонскім р-не, у бас. р. Дрыса. Пл. 0,21 км2. Даўж. 0,92 км, найб. шыр. 0,38 км. Схілы выш. да 5 м, спадзістыя, укрытыя лесам і хмызняком, на Пн разараныя. Берагавая лінія (даўж. 2,22 км) слабазвілістая. Берагі сплавінныя. Праточнае: працякае р. Дрыса. Зарастае па ўсёй плошчы. На паўн. беразе в. Бухава.
БУЗША (Sambucus), род куставых, дрэвавых, радзей травяністых раслін сям. бружмелевых. Вядома каля 40 відаў, пашыраных ва ўмераных і субтрапічных зонах зямнога шара. У СССР 11 відаў, з іх на Беларусі 2: Б. чорная (S. nigra) і Б. гронкападобная (S. racemosa). У здзічэлым
Бузіпа чорная-. 1— галінка з кветкамі; 2—галінка з пладамі; 3—кветкі; 4— плод у разрэзе; 5— семя.
Возера Бужа.
і натуралізаваным стане трапляюцца па ўсёй тэрыторыі. Растуць у мяшаных, шыракаліста-хвойных лясах, зарасніках хмызняку, каля дарог, у нас. пунктах. Разводзяцца для стварэння падлеску ў парках і лесапарках, у адзіночных і групавых пасадках для дэкарыраванпя ўзлескаў; у лесамеліярацыі выкарыстоўваюцца для замацавання яроў. Хуткарослыя, марозаўстойлівыя і ценевынослівыя расліны. Патрабавальныя да ўрадлівасці і вільготнасці глебы. Добра пераносяць перасадку. Размнажаюцца насеннем (высяваюць увосень або вясной пасля стратыфікацыі), дэкар. формы — зялёнымі чаранкамі. Лек. расліны (патагонны, адхарквальны, процізапаленчы, слабільны сродак), выкарыстоўваюцца кветкі (збіраюць у час цвіцення), плады (у жн.— верасні), кара (увесну перад пачаткам руху соку). У 1960—70-я г. ў Цэнтр. бат. садзе АН БССР прайшлі інтрадукцыйную праверку віды: Б. канадская (S. canadensis), Б. карэйская (S. согеапа), Б. камчацкая (S. kamtschatica), Б. пушыстая (S. pubens), Б. сібірская (S. sibirica), Б. Зібальда (S. sieboldiana).
Б. ч о р п а я — раскідзісты куст выш. 2—6 (10) м або дрэўца са светла-бурай, глыбока падоўжана-маршчакаватай карой. Галінкі тоўстыя, з белым эластычным стрыжнем. Лісце няпарнаперыстае, з 5—7 вострапілаватых падоўжана-яйцападобных лісцікаў. Кветкі крэмава-белыя, духмяныя, у густых парасонападобных мяцёлках, цвітуць у маі — чэрвені. Плады — сакаўныя ягадападобныя бліскуча-чорныя касцянкі, ядомыя, выспяваюць у канцы вер.— кастрычніку. Кветкі 1 плады выкарыстоўваюцца ў вінаробстве (афарбоўка і араматызацыя віна). Ёсць некалькі садовых лісцевадэкар. форм: залацістая, стракаталістая, рассечаналістая, якія менш зімаўстойлівыя, таму прыдатныя для азелянення толькі ў паўд., паўд.-цэнтр., зах. 1 паўн.-цэнтр. раёнах рэспублікі. Б. гронкападобная, або чырвоная,— буйны, моцнагалінасты куст выш. да 4 м, з бурай падоўжана-трэшчынаватай карой і голымі карычняватымі рабрыстымі парасткамі са светлымі сачавічкамі. Стрыжань парасткаў рыхлы, бураваты. Лісце супраціўнае няпарнаперыстае з 3—8 падоўжана-яйцападобных, доўгазавостраных. маршчакаватых, па краі вострапілаватазубчастых лісцікаў. Кветкі дробныя, зеленаватаабо жаўтавата-белыя, са слабым мядовым пахам, у канцавых яйцападобных ці падоўжана-яйцападобных іпчыльных мяцёлках, цвітуць у маі. Касцянкі іпарападобныя, барвова-чырвоныя, у гронках, выспяваюць у сярэдзіне ліпеня. Добры меданос. Газа1 дымаўстойлівая расліна, адзін з асн. кустоў для азелянення прамысл. прадпрыемстваў. Каіптоўная як глебапаляпшальная парода (лісце багатае попельнымі рэчывамі). Ёсць дэкар. формы, з якіх у азеляненні выкарыстоўваецца форма з глыбокарассечаным лісцем. Іл. гл. таксама ў т. 3 на ўкл. да арт. Лекавыя расліны. Г. У. ВынаеЦ.
БУЗУЛЬШК (Ligularia), род шматгадовых травяністых раслін сям. складанакветных. Вядома болып за 150 відаў, пашыраных пераважна ва Усх. і Цэнтр. Азіі. У СССР 36 відаў, з іх на Беларусі 2 рэдкія дзікарослыя і 4 інтрадукаваныя віды. Дэкар. расліны.
Расліны з чаргаваным, радзей у прыкаранёвай разетцы, зубчастым, з сэрцападобнай асновай лісцем. Кветкавыя кошыкі каля асновы з 2 прыкветнымі лісцікамі розных памераў, на ножках, адзіночныя або ў густых гронках, мяцёлках і шчытках. Краявыя кветкі несапраўднаязычковыя, песцікавыя, размешчаны ў 1 рад, сярэдзінныя — трубчастыя, двухполыя. Плод — сямянка з чубком.
Б. сібірскі (L. sibirica) расце на забалочаных лугах, па берагах рэк, на травяных балотах, у алешніках, вільготных зарасніках хмызняку. Цвіце ў ліп.— жніўні. Выш. 30— 100 см. Сцябло каля асновы з валакністымі рэшткамі адмерлага лісця, голае або цвёрдаваласістае. Прыкаранёвае лісце на доўгіх чаранках, сцябловае — на кароткіх, уздутых каля асновы ў похву, якая ахоплівае сцябло, верхняе недаразвітае. Кветкавыя кошыкі жоўтыя, на верхавінцы сцябла ў вял. гронцы. Б. б у к ав і н с к i (L. bucovinensis) расце на забалочаных лугах, мохавых балотах, у вільготных чорнаалешніках. Цвіце ў ліп,— жніўні. Выш. SOTS см. Сцябло прамастойнае, знізу пурпуровае. Прыкаранёвае лісце на доўгіх, часта пурпуровых чаранках, сцябловае — на кароткіх, верхняе сядзячае, лускападобнае. Кветкавыя кошыкі жоўтыя, у рэдкай гронцы з фіялетава-пурпуровым прыкветным лісцем.
Інтрадукаваныя віды: Б. П р ж эвальскага (L. przewalskii, радзіма — Манголія, Паўн. Кітай) выш., 50—58 см, з 5-пальчата-раздзельным чаранковым лісцем 1 кветкавымі кошыкамі (язычковыя кветкі ярка-жоўтыя, трубчастыя цёмна-жоўтыя) у гронцы, цвіце ў чэрв.—■ ліпені; Б. зубчасты, або кліворум (L. dentata, радзіма — Кітай, Японія), выш. 95—110 см, 3 розным лісцем — прыкаранёвым круглаватым, доўгачаранковым, сцябловым сядзячым, дробным; кветкавыя кошыкі (язычковыя кветкі жоўтыя, трубчастыя цёмна-аранжавыя або карычневыя) у шчытках ці мяцёлках, цвіце ў верасні, ёсць садовыя формы; Б. п р ы г о ж ы (L. speciosa, радзіма — Д. Усход), выш. да 50 см, з буйным разеткавым лісцем і цёмна-жоўтымі кветкавымі кошыкамі, цвіце ў жніўні; Б. Віча (L. veitchiana, радзіма'— Кітай) выш. да 2 м, з жоўтымі кветкавымі кошыкамі. сабранымі ў колас, цвіце ў жніўні. Зімаўстойлівыя расліны, непатрабавальныя да глебы, добра пераносяць паўцень. Размнажаюцца дзяленнем куста. Выкарыстоўваюцца ў адзіночных і групавых пасадках на газонах, капя вадаёмаў. М. Г. Кудрашова, Н. М. Луніна. БУЗУНБІ. 3 а б а б ’ е. нізіннае балота на Пн Пружанскага р-на, у ва-
дазборы р. Ясельда. Пл. 2,9 тыс. га, у межах прамысл. паклада 1,9 тыс. га. Глыб. торфу да 4,5 м, сярэдняя 1,9 м, ступень распаду 45 %, попельнасць 14 %. 3 першапачатковых запасаў (4,8 млн. т) на 1.1.1978 засталося 4,3 млн. т. На балоце асушана 1,7 тыс. га, у т. л. 1,2 тыс, га дрэнажом. Выкарыстоўваецца пад ворыва і сенажаць. Раней здабываўся торф на ўгнаенне.
БУЗЯНКА, возера ў Верхнядзвінскім р-не, у бас. р. Свольна. Пл. 0,64 км2. Даўж. 1,74 км, найб. шырыня 0,79 км, найб. глыбіня 2,3 м, сярэдняя 1,6 м. Аб’ём вады 0,99 млн. м3. Вадазбор (1107 км2) дробнаўзгорысты і спадзістахвалісты, 38 % пад лесам.
Катлавіна рэшткавага гыпу, выцягнута з Пн на Пд. Схілы выш. да 2 м, на 3 — 7—8 м, стромкія, пясчаныя, паўн,зах., паўн. 1 паўн.-ўсх. разараныя. На Пн, У і Пд забалочаная пойма шыр. 70—200 м. Берагавая лінія (даўж. 5,6 км) на 3 1 Пд роўная, на Пн і У звілістая. У паўн. ч. возера сплавінны востраў пл. 2,9 га. Берагі сплавінныя, на 3 нізкія, пясчаныя. Дно плоскае, амаль усё выслана тонкадэтрытавым сапрапелем з вял. колькасцю арганікі сярэдняй магутнасцю 5,9 м, толькі ўздоўж паўн.-зах. і зах. берагоў палосы заіленага пяску 1
КНІГІ ОНЛАЙН
