Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 1.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 575с.
Мінск 1983
К л і м а т. Раён адпосіцца да Гомельскага агракліматычнага раёна. Сярэдняя т-ра студз. —7, ліп. 18,6 °C. Ападкаў 580 мм за год. Вегет. перыяд 193 сут. Метэаралагічпыя паказчыкі гл. таксама ў арт. Гомельская метэаралагічная станцыя.
Гідраграфія. Рэкі належаць да Прыпяцкага гідралагічнага раёна. Самая значная р. Сож з прытокамі
Беседзь, Нёманка, Спонка (левыя), Ліпа (правы). Прытокі Беседзі: Пералёўка, Стаўбунка, Вядзерпя. У поймах рэк шмат старыц. Густата натуральнай рачноіі сеткі 0.37 км/км2. Працягласць асушальнай сеткі 3,3 тыс. км, у т. л. адрэгуляваных водапрыёмнікаў 62 км, магістральных і падвадных каналаў 268 км, рэгуляцыйпых каля 390 км. Г л е б ы. Тэр. раёпа ў межах Рагачоўска-Слаўгарадска-Н'лімавіцкага аграглебавага раёна і Кіраўска-Гомельска-Хоцімскага аграглебавага раёна (зах. ч. раёна). Глебы с.-г. угоддзяў (у %): дзярнова-падзолістыя 48,4, дзярновападзолістыя забалочаныя 24,1, дзярнова-карбапатныя забалочапыя 2,6, поймавыя (алювіяльныя) 15, тарфяпа-балотпыя 9.9; паводле мех. складу (у %): сугліністыя 25,6, супясчаныя 40,2, пясчаныя 24,3, тарфяныя 9,9.
I Ілоскасная эрозія па 15,7 % пл. ворных зямель, у т. л. на 3 % сярэдняя і моцная. Раслінны і ж ы в ё л ьны с в е т. Расліннасць належыць да Вярэзінска-Перадпалескай геабатанічнай акругі і да Палеска-Прыдняпроўскай геабатанічнай акругі (паўд.зах. ч. раёна). Лугі певял. ўчасткамі, аіульная пл. 35,5 тыс. га. Сухадолы займаюць 13,9 %, нізінныя 46,2, заліўныя 39,9 % тэр., пераважна ў поймах рэк. Пад лясамі, якія адносяцца да грабова-дубова-цемнахвойных і шыракаліста-хваёвых лясоў, 29 % тэр. раёпа. Ляспыя масівы (сярэдпяя пл, 400—500 га) размешчапы пераўнамерпа: найб. лясістасць на ПнЗ раёна, па левабярэжжы Сажа, найменшая — на ПдЗ, па правабярэжжы Сажа. Найб. лясныя масівы: Стаўбунская дача (2500 га), Беседская дача (2000 га). Маяк (1000 га), Смедзін (950 га), Падгор’е (800 га). Склад лясоў (у %): хваёвыя 55,9, яловыя 6,6, дубовыя 2, чорнаальховыя 11, бярозавыя 18,1, асінавыя 2,2 і інш. 32 % лясоў — штучныя насаджэнні. 87 балот (належаць да Кармянска-Гомельскага тарфянога раёна) пл. 10,3 тыс. га, з іх 9,4 тыс. га нізінныя, 483 га вярховыя, 376 га пераходныя. Найб. балотныя масівы: Зімнік, Карчы, Табурышча і Доўгія Пожпі, Бярозка. 3 паляўніча-прамысл. жывёл водзяцца лось, дзік, ліс, казуля, заяц-русак, бабёр, янотападобны сабака, вавёрка, чорны тхор, лясная куніца, гарнастай, воўк, андатра, крот.
Прыродакарыстанне і а х о в а п р ы р о д ы. Пад с.-г. ўгоддзямі 56,1 % тэр. (33,2 % ворных зямель, 22,2 % сенажацей і пашаў). Асн. землекарыстальнікі —8 калгасаў
(22,8 тыс. га с.-г. угоддзяў агульпага карыстання) і 18 дзяржгасаў (63,4 тыс. га с.-г. угоддзяў). Ыа канец 1981 асушана 11,1 тыс. га с.-г. угоддзяў. Сярэдні бал банітэту с.-г. угоддзяў 39, найвышэйшы 58, найніжэйшы 24. Спецыялізацыя калгасаў і дзяржгасаў — малочна-мясная жывёлагадоўля, развіта збожжавая гаспадарка, бульбаводства і льнаводства. Прадпрыемствы буд. матэрыялаў, харч. і тэкстыльнай прам-сці. Гомельскі доследны лясгас і Чачэрскі лясгас. На тэр. раёна Веткаўскі батанічны заказнік і ч. Чачэрскага паляўнічага заказніка, Веткаўскі парк. 3 ахоўных жывёл і раслін, занесеных у Чырвоную кнігу Беларускай ССР, трапляюцца сцерлядзь, ворлікі звычайныя, наперстаўка буйнакветная, лілея царскія кучары. На 1.1.1982 у раёне 19 тыс. індывід. і 32 калект. члены т-ва аховы прыроды. Ф. Ф. Бурак, М. С. Кічкіна, Г. П. Рудава, М. Ф. Янюк.
ВЕТРААПЫЛЙЛЬНЫЯ РАСЛІНЫ, тос. што анемафільныя расліны.
ВЕТРАВАЛ, выварочванне вет^ам дрэў з каранямі. Масавы В. у час бур і навальніц наз. буравалам (ва ўмовах Беларусі бывае рэдка). Найб. падвержаны В. дрэвы. пашкоджапыя каранёвай гніллю, або асобныя •— пасярод ляспых высечак, на інш. адкрытых месцах.
1. Узгорыста-хвалістая марэнная раўніна з суфазійнымі западзінамі, лагчынна-ярыстым расчляненнем. Глебы дзярнова-палева-падзолістыя сугліністыя, дзярнова-падзолістыя супясчаныя, месцамі эрадзіраваныя. Ворныя землі, участкі хваёвых лясоў і пазапоймавых лугоў.
2. Узгорыста-хвалістая марэнна-зандравая раўніна з марэннымі градамі, тэрмакарставымі западзінамі. Глебы дзярнова-падзол істыя супясчаныя. Ворныя землі, хваёвыя, шыракаліста-яловыя і бярозавыя л ясы.
3. Хвалістая марэнна-зандравая раўніна з суфазійнымі западзі намі, лагчынна-ярыстым расчляненнем. Глебы дзярнова-палева-падзолістыя сугліністыя. Ворныя землі.
4. Пласкахвалістая водна-ледавіковая раўніна з дзюнамі. Глебы дзярнова-падзол істыя забалочаныя пясчаныя. Хваёвыя лясы, пазапоймавыя лугі, участкі ворнай зямлі.
5. Хвалістая тэраса з дзюнамі, лагчынамі, замкнёнымі катлавінамі. Глебы дзярнова-падзолістыя супясчана-пясчаныя. Ворныя землі, хваёвыя л ясы.
6. Слабахвалістая тэраса з дзюнамі, ярамі і лагчынамі. Глебы дзярнова-падзол істыя,
дзярнова-падзолістыя забалочаныя пясчанасупясчаныя. Хваёвыя, чорнаальховыя лясы( участкі ворнай зямлі.
7. Пласкахвалістая са старыцамі і пратока-
ВЕТРАВАЯ ЭРОЗІЯ ГЛЁБЫ, дэфл я ц ы я г л е б ы, разбурэнне і перанос глебы ветрам. На Беларусі праяўляецца пераважна на Палессі па асушаных тарфяна-балотных глебах, пясчаных і супясчаных мінер.. глебах, у засушлівыя гады і ў болып паўн. раёнах. Назіраецца часцей у крас.— маі. у пач. ч.эрвеня, радзей увосень у форме штодзённай, ці мясцовай, эрозіі (слабыя вятры падымаюць у паветра часцінкі глебы і адпосяць іх на іпш. ўчасткі) і пылавых бур (ва ўмовах БССР бываюць 1—2 разы за 10 гадоў). Часам В. э. г.— вынік парушэння патрабавашіяў экалагічнай бяспекі пры ажыццяўлепні гідратэхн.-меліярацыйных работ. У Гомельскай вобл. В. э. г. падвержана 26,8 % ворпых зямель. у Брэсцкай — 19,6 %. Усяго ў БССР' В. э. г. развіваецца на 7.8 % ворных угоддзяў. Меры барацьбы: проціэразійпая арганізацыя тэрыторыі (вызначэнне складу, суадносін, размяшчэнпя і трапсфармацыі с.-г. угоддзяў), агратэхпічпыя (увядзенне глебаахоўных севазваротаў на маламагутпы.х тарфяніках — 4 палі траў і 2 палі збожжавых, выключэнне пасеваў прапашных і тэхн. культур, безадвалыіая і мінімальная апрацоўка глебы, сяўба збожжавых упоперак напрамку вятроў. пасляпасяўноепрыкачваппе і’лебы кольчата-шпора-
мі, астанцамі тэрас пойма. Глебы поймавыя дзярновыя забалочаныя супясчаныя. Лугі злакавыя, месцамі са стэпавай расліннасцю, асаковыя.
вымі каткамі), лесамеліярацыйныя (суцэлыіыя лясныя насаджэпні на пясках, полеахоўныя палосы) мерапрыемствы.
Літ.: Кальянов К. С. Дпнампка процессов ветровой эрознн почв.— М., 1976; Ярошевнч Л. М., Жнлко В. В. Заіцііта почв от ветровой эрознп в БССР.— Мн., 1979. Л. М. Ярашэвіч. ВЕТРАЛОМ, палом ствалоў дрэў ветрам. Масавы В. у час бур і навальніц наз. бураломам (ва ўмовах Беларусі бывае рэдка). Найб. пашкоджваюцца В. елка, хвоя, асіна. ВЁТЧАНСКАЕ ВОЗЕРА, ва Ушацкім р-пе, у бас. р. Ушача. Пл. 0,35 км2. Даўж. 0,98 км, найб. шыр. 0,48 км. Пл. вадазбору 3,25 км2. Катлавіна авальнай формы, выцягнута з Пп на Пд. Схілы выш. 7—10 м, спадзістыя, месцамі стромкія, укрытыя лесам, на Пд і У разараныя. Берагавая лінія (даўж. 2,4 км) слабазвілістая. Берагі нізкія, на У зліваюцца са схіламі. Злучана ручаём з воз. Лагі. На паўд.-ўсх. беразе в. Ветча, на зах.— пас. Мірны.
ВЕТШТ9ЙНІНА (Wettsteinina), род сумчатых грыбоў сям. псеўдасферыевых. Вядомы 6 відаў, пашыраных у Еўразіі і Паўн. Амерыцы. Найб. вядомы В. мірабіліс (W. mirabilis) i В. гіганцкаспоравая (W. gigasрога). Сапратрофы. Развіваюцца на адмерлых сцяблах траў, дрэў і кустоў.
Пладовыя целы (псеўдатэцыі) дробныя, амаль шарападобныя, дыям. 120— 380 мкм, чорныя, без поруса, паглыблены ў субстрат. Сумкі нешматлікія, развіваюцца ў асобных локулах. Сумкаспоры бясколерныя або бураватыя, з некалькімі папярочнымі перагародкамі, акружаны слізістым чахлом.
ВЕТЭРЫНАРНАЯ ГЕАГРАФІЯ. раздзел ветэрынарыі і геаграфіі, які займаецца вывучэннем уплыву прыродных геагр. і сац.-эканам. фактараў пэўных тэр. на заканамернасці ўзнікнення і пашырэння хвароб жывёл.
ВЕТЭРЫНАРНЫЯ ЛЯЧ9БНІЦЫ, ляч.эбна-прафілактычпыя ўстановы для амбулаторнага і стацыяпарпага лячэння жывёл і ажыццяўлення прафілакт. вет. мерапрыемстваў. Аказваюць тэрапеўт. і хірург. дапамогу, праводзяць планавыя і экстраныя засцерагальныя прышчэпкі, вет.-сан. меры барацьбы з хваробамі жывёл. На Беларусі першая В. л. адкрыта ў 1853 пры Горы-Горацкім земляробчым ін-це. На пач. 1982 у БССР 806 В. л., у т. л. 48 гар., 117 раённых і 641 участковая.
ВЕТЭРЫНАРБІЯ (лац. veterinarius той, хто даглядае, лечыць жывёлу), в е т э р ы н а р н а я м е д ы ц ы н а, сістэма навук, якія вывучаюць пашырэнне і асаблівасці хвароб жывёл, спосабы іх папярэджання і лячэння, пытанні павышэння прадук-
цыйнасці жывёл і меры аховы людзей ад хвароб, агульных для жывёл і чалавека. Аб’ядноўвае вет. анатомію (нармальную і паталагічную), фізіялогію, гісталогію, мікрабіялогію, паразіталогію, вірусалогію, фармакалогію, зоагігіену, геаграфію і інш. раздзелы. Метады даследаванпяў: эксперым., кліпічны, лабараторны і інш. Як галіна навукі сфарміравалася ў Рымскай імперыі. У Расіі развіваецца з 1511, калі быў створаны «Канюшанны прыказ» (займаўся ўзнаўленнем, трэніроўкай, вывядзеннем новых парод коней і іх лячэннем у «лекавых канюшнях» — вет. лячэбніцах). На Беларусі першыя працы па В. паявіліся ў 17—18 ст. У 2-й пал. 18 ст. ў Гродне Ж. Э. Жылібер складаў і рассылаў у паветы інструкцыі па барацьбе з масавымі захворваннямі і лячэнню жывёлы. 3 1797 папярэджанне, лячэнне і вывучэнне хвароб жывёлы было абавязкам губ. урачэбных упраў. Спецыялістаў па В. для Беларусі з 1806 рыхтавалі на мед. ф-це Віленскага ун-та. У папулярызацыі ведаў па В. шмат зрабілі С. Юндзіл, А. Марціноўскі. У 1913 адкрыта періпая на Беларусі Віцебская губ. земская вет.-бактэрыял. лабараторыя. У 1918 па ініцыятыве Я. П. Алонава арганізаваны Віцебскі вет.-заал. музей, у 1922 — Бел. вет.-бактэрыял. ін-т, у 1924 ■— Віцебскі вет. ін-т імя Кастр. рэвалюцыі.
У вет. н.-д. установах вывучалі этыялогію 1 пашырэнне туберкулёзу, сапу. гемарагічнай септыцэміі, паратыфозаў ыаладняку, сібірскай язвы, бруцэлёзу, яшчуру, чумы і рожы свіней, распрацоўвалі меры барацьбы з імі (С. М. Вышалескі, A. А. Бонч-Багданоўскі, Дз. М. Крылоў. A. I. Арлоў, X. С. Гарагляд, В. Ф. Пятроў). Вывучаліся інфекц. анемія коней, гемаспарыдыёзы буйн. par. жывёлы (П. М. Барцэвіч. Я. Я. Калякоў, Пятроў, В. Л. Якімаў, В. Ф. Гусеў,
КНІГІ ОНЛАЙН
