Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 1.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 575с.
Мінск 1983
Да арт. Ветэрынарыя. У лабараторыі вірусных інфекцый Беларускага НДІ эксперыментальнай ветэрынарыі.
А. Б. Ліякумовіч), гельмінтозы (I. А. Шчарбовіч, Ф. А. Камінскі. I. В. Лазоўскі) і распрацоўваліся меры іх прафілактыкі, вет.-сан. экспертызы (В. Ю. Вольферц, Гарагляд, A. С. Зянковіч, A. М. Касабрухаў).
3 1956 даследавапні па В. ў БССР каардынуе Бел. НДІ эксперым. ветэрыпарыі імя Вышалескага. Пытанні В. вывучаюцца таксама ў Бел. НДІ жывёлагадоўлі, с.-г. ВНУ. Распрацаваны метады прафілактыкі дыктыякаўлёзу цялят (Шчарбовіч, Лазоўскі), мерапрыемствы па ліквідацыі ялавасці і мастытаў у кароў (Я. Р. Губарэвіч), спосабы вет.-сан. экспертызы мяса, малака, рыбы і ішп. прадуктаў (Гарагляд). Вывучалася роля мікраэлементаў у абмене і жыццеўстойлівасці жывёлы (Ф. Я. Беранштэйн, У. II. Лемеш, А. У. Шпакоўскі), распрацаваны пытанні нрафілактыкі і ліквідацыі бруцэлёзу і туберкулёзу с.-г. жывёлы (М. К. Юскавец, Р. У. Тузава. Г. А. Аб’едкаў), дыягностыкі і ліквідацыі лептаспірозу (A. Т. Кафейнікаў, А. Ф. Карышава), прафілактыкі гемаспарыдыёзаў (Гусеў, П. М. Мардасаў), дыягностыкі лейкозаў птушак і буйн. par. жывёлы (В. М. Лемеш, У. С. Каміпскі, I. 1. Пышко). Прапанаваны повыя сродкі ліквідацыі і прафілактыкі аліментарнай анеміі парасят (Дз. II. Івапоў). Даследавана гісторыя вет. паразіталогіі на Беларусі (Р. С. Чабатароў). Вывучана пашырэнне фасцыялёзу жвачпых, распрацавапы схемы проціфасцыялёзных мерапрыемстваў, спосабы прафілактыкі парамфістаматыдозу буйн. par. жывёлы. праведзены доследы аздараўлення гаспадарак (I. С. Жарыраў). Вывучаны пытанні эпізааталогіі дыктыякаўлёзу буйн. par. жывёлы, распрацаваны мерапрыемствы па яго прафілактыцы (А. Ф. Бабкова). Праведзены даследаванні па сан,гельмінталагічнай ацэнцы сістэм утрымання жывёл у жывёлагадоўчых комплексах і спецыялізаваных гаспадарках, па абеззаражванню гною свіней, прапанаваны меры прафілактыкі гельміптозаў буйн. par. жывёлы ў жывёлагадоўчых комплексах. Распрацаваны метады аеацыіраванай і комплекснай імунізацыі свіней супраць чумы, рожы, лептаспірозу, хваробы Аўескі (Пятроў, Д. Дз. Буцьянаў), прафілактыкі бясплоддзя жывёлы (В. М. Васкабойнікаў, A. С. Цярэшанкаў), гісталагічнай дыягностыкі некаторых інфекц. хвароб жывёлы (М. С. Жакаў, A. I. Фёдараў, I. М. Карпуць), бактэрыял. і люмінесцэнтнай дыягностыкі хвароб свіней і пчол, спосабы іх спе-
цыфічнай прафілактыкі (Н. I. Смірнова. Т. Р. Кальцова), аздараўляльныя мерапрыемствы супраць кішачных паразітозаў свіней, гельмінтозаў авечак (П. С. Іванова, Ц. Г. Нікулін, М. В. Якубоўскі, Ф. Ф. Порахаў, П. Я. Канапелька). Вывучаюцца тэарэт. і практычныя пытанні імуналогіі, элізааталогіі, туберкулёзу, лейкозу, бясплоддзя с.-г. жывёлы, хвароб маладняку, паразіталогіі, таксікалогіі і абмену рэчываў. Вядуцца даследаванні ў галіне зоагігіены, паразіталогіі і гельмінталогіі. У рэспубліцы ліквідаваны can, мыт, лімфангаіт, інфекц. анемія і кароста коней, эмкар, чума, павальнае запаленне лёгкіх і злаякасная катаральная гарачка буйн. par. жывёлы, чума, рожа, воспа і пастэрэлёз свіней, чума і халера птушак, значна зменшылася колькасць захворванняў на сібірскую язву, фасцыялёз, дыктыякаўлёз, трыхінелёз, кровапаразітарныя і інш. хваробы.
Лгт.: Чеботарев Р. С. Очеркн по псторші меднцпнской н ветерннарной паразнтологнн: (с древнейшнх времен до конца XIX в.).— Мн., 1965; Г о р егляд X. С., Карягнн В. II. Развнтне ветерпнаріш в Белорусснн.— Мн., 1969. I. С. Жарыкаў, A. Р. Жылінскі. ВЕХАТНЙНКА, Вехатніца, рака, левы прыток Росі (бас. Нёмана), у Ваўкавыскім р-не. Даўж. 10 км. Ад в. Станкаўцы цячэ праз сажалкі. Сярэдні нахіл воднай паверхні 5,4 %о. Вадазбор (59 км2) у межах Ваўкавыскага ўзв., азёрнасць 1 %, пад лесам 41 %.
ВЕЦЕР, рух паветра адносна зямной паверхпі, выкліканы нераўнамерным
размеркаваннем атмасфернага ціску. Звычайна пад В. разумеюць толькі гарызантальную кампаненту руху паветра. Яго скорасць вымяраюць у м/с, км/гадз, вузлах або ўмоўных адзінках (балах), напрамак — кропкай гарызонта, адкуль дзьме В. (па 16ці 8-румбавай сістэме), або вуглом паміж гарызантальным вектарам скорасці В. і мерыдыянам. Над вял. плошчамі зямной паверхні В. ўтвараюць паветраныя плыні.
Ветравы рэжым Беларусі абумоўлены агульнай цыркуляцыяй атмасферы над Еўропай, Азіяй і Атлантычным акіянам. Ен вызначаецца паяўнасцю стацыянарных барычных цэнтраў, асабліва Азіяцкага антыцыклону і Азорскага антыцыклону. У халодны перыяд (з кастр. да сакавіка) у сувязі з актывізацыяй ісландскага мінімуму і зах. адгалінавання азіяцкага антыцыклону ізабары ў межах БССР праходзяць у напрамку прыкладна з ПдЗ на ПнУ. У цёплы перыяд года з-за актывізацыі ўсх. адгалінавання азорскага антыцыклону ізабары блізкія да напрамку з ПнЗ на ПдУ. Размеркаванне ціску абумоўлівае напрамак і скорасць В. Каля зямлі В. накіраваны ў бок нізкага ціску пад вуглом 30—50° да ізабар, прычым высокі ціск у Паўн. паўшар’і застаецца з правага боку. У зімовы перыяд на ўзвышшах і раўніпах пераважаюць В. паўд.-зах. чвэрці (гл. табл.). На Пн рэспублікі, у далінах, якія арыентаваны з Пн па Пд, вялікую паўтаральнасць мае таксама і паўд. напрамак. У даліне Прыпяці пераважаюць зах. В. У летні перыяд пераважаюць паўн.-зах. і зах. В., іх паў-
таральнасць складае прыкладна 40 %. Параўнальна рэдкія ў летнія месяцы В. ўсх. чвэрці (паўтаральнасць каля 20 — 25 %). У пераходныя перыяды, асабліва вясной (у крас. і маі), В. розных напрамкаў амаль роўнаверагодны. У асеннія месяцы некалькі пераважаюць В. паўд.-зах. напрамкаў. Ва ўмовах моцна перасечанай мясцовасці іх напрамкі могуць значна адрознівацца ад пераважных па рэспубліцы. Аб напрамках В. на тэр. Беларусі гл. таксама ў арт. Ружа вятроў. Унутрысутачны ход напрамкаў В. на тэр. рэспублікі адсутнічае. Выразна выяўлены ўнутрысутачпы ход паўтаральнасці штыляў: максімум — ноччу, мінімум — днём.
Рэжым скарасцей В. ў значнай ступені вызначаецца фіз.-геагр. ўмовамі асобных раёнаў рэспублікі. Сярэдняя гадавая скорасць В. на адкрытых месцах цэнтр. узвышанай часткі БССР складае каля 4 м/с, на нізінным Пд — каля 3,5 м/с. У паніжэннях паміж узгоркамі, на лясных палянах і інш. ахаваных ад В. месцах скорасць паніжаецца да 3 м/с. Гадавы ход скорасці В. звязапы з гадавым ходам інтэнсіўнасці атм. цыркуляцыі. Найб. інтэнсіўнасці атм. цыркуляцыя дасягае зімой, тады і назіраецца макс. скорасць В. Мінім. яго скорасць бывае ў чэрв. і жніўні. Унутрысутачны ход скорасці добра выяўлены ў летнія месяцы і вельмі слаба — у зімовыя. Найб. скорасць В. днём, наймепшая ноччу. Зімою ў цэнтры і на ПнЗ Беларусі на адкрытых месцах пераважаюць скорасці 4—5 м/с, іх паўтаральнасць
Паўтаральнасць (у %■) розпых значэнняў напрамку і скорасці ветру на асобных метэаралагічных станцыях Беларусі (на вышыні 10—16 м)
студзень
красавік
ліпень
кастрычнік
За год
По-
лацк
Мінск
Васі левічы
Полацк
Мінск
Васілевічы
Полацк
Мінск
Васілевічы
Полацк
Мінск
Васілевічы
Полацк
Мінск
Васілевічы
а) напрамак Пн
8
6
8
10
8
9
8
11
12
7
5
6
9
8
9
ПнУ
8
10
9
8
10
10
9
10
10
6
8
9
8
10
8
у
10
7
10
13
8
11
9
6
7
5
8
10
10
8
11
ПдУ
14
14
14
13
18
16
8
7
9
13
15
15
12
14
14
Пд
18
17
16
15
14
16
12
11
9
17
15
16
15
13
13
ПдЗ
17
18
16
13
13
11
14
13
13
20
18
16
15
15
14
3
16
15
16
16
15
13
23
21
21
20
17
17
19
17
17
ПнЗ
9
13
11
12
14
14
17
21
19
12
14
11
12
15
14
б) скорасць (м/с)
0—1
12,8
8,4
22,0
18,4
13,6
27,1
26,7
17,2
33,7
20,3
14,0
28,3
19,9
13,4
27,3
2—5
51,0
54,9
64,0
53,9
58,1
57,9
58,3
64,2
59,4
52,5
57,4
59,0
54,2
59,4
60,2
6—9
29,1
31,5
12,7
22,9
23,8
13,2
13,0
17,3
6,6
22,6
25,1
12,1
20,7
23,6
11,3
10—15
6,0
4,8
1,0
4,6
4.0
1,5
2,0
1,3
0,3
3,9
3,4
0,5
4,8
3,4
1,0
16—20
21—24
1,1
0,3
0,1
0,3
0,2
0,8
0,3
0,7
0,1
0,1
0,4
0,2 0,004
0,2
25—30 %. Паўтаральнасць скарасцей, якія перавышаюць 5 м/с, складае каля 30 %. На Пд пераважаюць скорасці 2-—3 м/с, іх паўтаральнасць — 35—40 %. Летам па ўсёй рэспубліцы пераважаюць скорасці 2—3 м/с, іх паўтаральнасць каля 35 %. Паўтаралыіасць скарасцей болып за 3 м/с у цэнтр. і паўн. раёнах складае каля 45 %, а Ў паўд,— 30 %. Амаль ва ўсе месяцы пры ўсіх напрамках В. часцей за ўсё назіраюцца скорасці 2—5 м/с. Пры В. зах. чвэрці часта адзначаюцца скорасці 6—9, 10—13 м/с. В. з ПнУ і У рэдка маюць скорасць больш за 5 м/с. У сярэднім скорасці пераважных зах. і наўд.-зах. В. у 1,5 раза болып, чым усх. і паўн.-ўсходніх. Моцныя В. (са скорасцю 15 м/с і больш) у Беларусі параўнальна рэдкія. Колькасць дзён з імі за год па большасці станцый ад 5 да 10. Небяспечныя для чалавека і збудаванняў шквал, бура і смерч. В.— важная кампанента клімату, надвор’я, мікраклімату. Яго характарыстыкі ўлічваюць пры праектаванні нас. пунктаў і прамысл. прадпрыемстваў, тэлевізійных мачтаў, ліній электраперадач і інш. На асобных участках с.-г. угоддзяў назіраецца ветравая эрозія глебы (выдзіманне, асабліва на асушаных тарфяніках). Моцны В. перашкаджае с.-г. авіяцыі, летам у спалучэнні з ліўнем вядзе да палягання збожжавых, зімой узнімае мяцеліцу. Ветравая энергія можа выкарыстоўвацца ў розных галінах гаспадаркі, хаця няўстойлівасць і зменлівасць В. пакуль што перашкаджае развіццю ветраэнергетыкі.
Літ.: Ana по л ь ская Л. Е. Режнм скоростей ветра на террнторші GCCP.— Л„ 1961; Справочнпк по клнмату СССР В. 7. Белорусская ССР. Ч. 3. Ветер.— Л., 1966; Клнмат Мннска.— Мн., 1976.
В. М. Жукоўскі. ВЁЧАЛЛЕ, возера ва Ушацкім р-не, у бас. р. Крашанка. Пл. 1,36 км2. Даўж. 3,68 км, найб. шыр. 0,48 км, найб. глыб. 35,9 м, сярэдпяя 18,5 м. Аб’ём вады 25,1 млн. м3. Вадазбор (37,2 км2) сярэднеўзгорысты, пераважна разараны.
Катлавіна лагчыннага тыпу, выцягнута з ПнУ на ПдЗ. Схілы выш. 10— 15 м, стромкія, пясчаныя, на ПнУ выш. 2—4 м, спадзістыя, разараныя. Берагавая лінія (даўж. 8,2 км) слабазвілістая. Separi высокія, месцамі абразійныя і толькі на ПнУ і ПдЗ невял. ўчасткі нізкага акумуляцыйнага берага. Пойма асобнымі ўчасткамі на У і ПдЗ, затарфаваная і ўкрытая хмызняком. Дно карытападобнай формы. Вузкая (5—15 м) пясчаная літараль рэзка пераходзіць у стромкую сублітараль, высланую заіленым пяском і апясчаненым ілам да глыб. 16—20 м. Ложа складаецца з 2 замкнёных упадзін глыб. 33,4 і 35,9 м, раздзеленых невысокім падняццем, выслана гліністым ілам. Глыбіні да 2 м займаюць 6 %, да 8 м — 20 % пл. возера. Мінералізацыя вады да 217 мг/л, празрыстасць да 4 м. Мезатрофнае з прыкметамі алігатрофіі. Слабапраточнае: упадаюць 4 ручаі, у т. л. з воз. Доўжына, выцякае ручай у воз. Ваўчо. Расліннасціо ўкрыта 5 % пл. возера, палоса шыр. 5—30 м да глыб. 3 м. Водзяцца лешч, шчупак, язь, плотка, уклейка, сом, краснапёрка. Ваду возера выкарыстоўвае Ушацкі льнозавод. Каля возера дом адпачынку «Лясныя азёры», за 3 км на ПнЗ г. п. Ушачы. Возера ўваходзіць у курортную зону Ушачы. В. Р. Міронаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
