Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 1.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 575с.
Мінск 1983
—7
—7
—3
5
15
20
21
18
12
6
0
—4
6
абсалютны мінімум
—44
—41
—33
—21
— 8
-4
4
1
—6
—20
-28
—35
-44
Сярэдняя тэмпература глебы, °C на глыбіні
0,8 м
2,2
1,6
1,5
3,2
8,5
12,6
15,0
15,3
13,3
9,7
6,1
3,3
7,7
3,2 м
6,1
5,2
4,6
4.1
5,1
7 2
9,2
10,7
Н,2
10,6
9,3
7,5
7,6
Сярэдняя скорасць ветру, м/с
4,0
3,8
3,7
3,6
3,3
3,8
3,0
2,9
3,1
3,4
3,8
3,9
3,5
Сярэдняя адносная вільготнасць
паветра, %
86
84
78
/3
68
69
/4
78
81
84
88
88
79
Сярэдняя колькасць ападкаў, мм
34
31
31
42
57
76
84
82
56
43
41
34
611
Сярэдняя колькасць дзён
ясных
1,6
1,6
4,5
3,4
2,9
2,4
2,3
2,2
3,0
1,7
1,1
1,2
28
пахмурных
20,2
17,0
12,9
11,2
9,0
10,0
9,6
9,0
9,9
14,9
21,3
21,1
166
з ападкамі
17,0
16,4
13,0
12,9
13,8
12,8
14,2
14,5
13,9
13,5
15,9
17,0
175
ніцтва высакаякаснай пітной вадой. Завяршаюцца работы па воднаму добраўпарадкаваншо ў бас. Свіслачы ў межах 1 ніжэй Мінска (Сляпянская і Лошыцкая водныя сістэмы). Іл. гл. на ўкл.
I. Я. Куксін, М. Р. Мурашка.
ВІЛЁЙСКАЯ БІЯЛАГІЧНАЯ СТАНЦЫЯ Беларускага д з я р ж а ўнага універсітэта імя У. I. Л е н і н а. База вучэбнай і вытв. практыкі студэнтаў-біёлагаў. Створана ў 1976 на Вілейскім вадасховішчы. Праводзяцца даследаванні флоры і фауны наваколля, вывучаецца ўздзеянне вадасх. на дынаміку флоры і фауны прылеглай тэрыторыі, распрацоўваюцца мерапрыемствы па рац. выкарыстанню вадаёма.
A. С. Шуканаў.
ВІЛЁЙСКАЯ ЛЕСАПАЛЯЎНІЧАЯ ГАСПАДАРКА. Створана ў 1967 на тэр. Вілейскага р-на. Пл. 77,7 тыс. га (1981). Тэр. ў межах Нарачана-Вілейскай нізіны. Рэльеф раўнінпы. На тэр. гаспадаркі рэкі Вілія. Ілія, развітая сетка меліярацыйных каналаў, рыбагасп. сажалкі. Лясістасць 55 %, пераважае хвоя. Паляўнічыя ўгоддзі для асн. відаў прамысл. фауны добрай якасці (2-і клас банітэту). Водзяцца лось (каля 70 асобін), дзік (60), заяц-бяляк, заяцруеак, цецярук і інш. Вядуцца работы па ахове і ўзнаўленню паляўнічай фауны.
ВІЛЁЙСКАЯ МЕТЭАРАЛАГІЧНАЯ СТАНЦЫЯ, МС Вілейка, на паўн.-ўсх. ускраіне г. Вілейка. Засн. ў 1926. 3 1940 у складзе Вілейскай гідралагічнай станцыі. Працуе па праграме метэастанцый 2-га разраду. Матэрыялы паказальпыя для тэр. на 25—35 км вакол станцыі (найважнейшыя сярэднямесячныя і сярэднегадавыя паказчыкі гл. ў табл.). Працягласць перыяду з сярэднясутачнымі т-рамі вышэй за 0 °C —234 сут, вегет. перыяд 188 сут, безмарозны —146 сут. Апошні замаразак у паветры ў сярэднім 8 мая, першы — 2 кастрычніка. Сярэднямесячная т-ра паветра ў студз. ад —0,6 (1976) да -13,7 °C (1941), у ліп. ад 15,4 (1977) да 20,2 °C (1959). Гадавы абс. мінімум т-ры паветра ніжэй за
Размеркаванне сцёку (у %) у еярэдні па воднасці год для рэк
з вадазборам 1000 км2 (у лічніку) і ручаёў
з вадазборам 100 км2 (у назоўніку) Вілейскага гідралагічнага раёна
Месячны сцёк
Вясна
Лета — восень | зіма
Ш
■7
V
VI
VII 1 V111
1Х
х
XI 1 XII
1
11
Палраён «A» 23,8 _8Л 4,2 4,8 5,6 6,1 7.1 6.5 5,3 4.5
ыадраен а 32 6 10 , 5>4 52 — — — —
Падраён ±3 Л_° М А_° А» Л_2
21,6 11,7 7,3 9,0 6,4 4,6 5,3 6,3 8,4 7,6 6,5 5,3
— 34 °C і абс. максімум болып за 34 °C назіраецца не часцей як раз у 20 гадоў, сярэдняя т-ра паверхні глебы зімой да —6 °C, раз у 20—30 гадоў апускаецца да —44 °C. Раз у 7 гадоў бывае больш за 730 мм ападкаў. У асобныя засушлівыя гады не болып за 460 мм ападкаў. Сярэдняя макс. выш. снегавога покрыва за зіму 26 см, у асобныя гады да 45 см. Вільготных дзён (з адноснай вільготнасцю ^80 %) за год 128, сухіх (з адноснай вільготнасцю за адзін з тэрмінаў назірання^ЗО %) — 9. Сярэдняя колькасць сутак з мяцеліцай за год 17, макс.— 37, з туманам адпаведна 42 і 65, з навальніцай 24 і 39, з градам 2 і 6. За год у сярэднім бывае 14 сут з галалёдам і 19 сут з шэранню. В. Р. Жумар.
ВІЛЁЙСКІ ГІДРАЛАГІЧНЫ РАЁН, на ПнЗ і ў цэнтр. ч. Беларусі, уключае бас. рэк Вілія, Бярэзіна (прыток Дняпра) да Барысава. вярхоўе Улы і Бярэзіны (прыток Нёмана). Граніцы раёна гл. на карце да арт. Гідраграфічная сетка. Паўн. ч. раёна займаюць Нарачана-Вілейская і Верхнебярэзінская нізіны, паўд.— Ашмянскае і Мінскае ўзвышшы. Пл. каля 27 тыс. км2.
Грунты сугліністыя і супясчаныя на ўзвышшах, супясчаныя і пясчаныя на нізінах. Лясы (пераважна хваёвыя) займаюць каля 36 % вадазбору. Азёрнасць каля 1 % (група Нарачанскіх азёр), забалочанасць на нізінах каля 15 %. Пад ворнымі землямі каля 35 %. Ападкаў ад 600 мм да 700 мм. Густата рачной сеткі 0,34 км/км2, Найб. рэкі Вілія з прытокамі Сэрвач, Нарач, Страча. Дзвінаса, Ілія, Ўша, Ашмянка; прыток Дняпра Бярэзіна з прытокамі Гайна і Бобр; прыток Нёмана Бярэзіна; Эса, прыток Улы сістэмы Зах. Дзвіны. На тэр. раёна дзейнічаюць гідралаг. пасты: 34 на рэках (з іх 10 на малых рэках і ручаях. што ўпадаюць у воз. Нарач), 4 на азёрах.
Сярэдні модуль гадавога сцёку 7.3 л/с з 1 км2, што адпавядае 230 мм слоя сцёку (на 3 раёна — 8—9 л/с з 1 км2). Прыродная зарэгуляванасць рэк самая высокая на Беларусі. Сцёк летне-асенняга перыяду на малых рэках складае каля 15 % гадавога, на сярэдніх і вялікіх да 17—20 %. Найб. месячны сцёк на рэках з плошчамі вадазбораў больш за 1000 км2
назіраецца часцей за ўсё ў крас., на рэках з плошчамі вадазбораў менш за 1000 км2 —у сакавіку. Найменшы месячны сцёк на нізінах у малаводныя гады бывае ў лютым, у мнагаводныя і сярэднія па воднасці гады часцей за ўсё ў чэрв. і ліпені. На ўзвышшах найменшы месячны сцёк часцей за ўсё ў ліп. і жніўні. Гідралаг. рэжым вял. рэк гл. ў арт. пра кожную раку. Размеркаванне сцёку ўнутры года для сярэдніх рэк (вадазбор 1000 км2) і ручаёў (вадазбор 100 км2) гл. ў табл.
У мнагаводныя гады звычайна павялічваецца доля летне-асенняга сцёку, у малаводныя — веснавога. Веснавое разводдзе звычайна пачынаецца 15 сак. на Пд, 25 сак. на ПнУ. Перавышэнне вышэйшых узроўняў над ніжэйшымі летнімі для сярэдніх рэк складае 2—3 м, для малых 1,5—2 м. У летне-асеннюю межань сцёк рэзка памяпшаецца, модуль сцёку за гэты перыяд 2,7 л/с. Такі ж прыкладна сцёк у перыяд зімовай межані: 2,7 л/с па Пн і ПнУ, 2,8 л/с з 1 км2 на Пд. Сярэдняя т-ра вады за цёплы перыяд (май — кастр.) 14,1 °C, у ліп. 18,4 °C. Рэкі ўкрыты лёдам 90—100 сут, з 2-й дэкады снеж., таўшчыня лёду ў сярэднім 34 см, ачышчэнне ад ільду ў 3-й дэкадзе сакавіка. Завіслых часцінак у вадзе менш за 25 г/м3 па 3 раёна, болып за 25 м/м3 у бас. Бярэзіны (прыток Дняпра). На тэр. раёна пабудаваны Вілейска-Мінская водная сістэма, па ёй Вілейскае і Заслаўскае вадасховішчы.
ВІЛЁЙСКІ ЛЯСГАС, на тэр. Вілейскага і часткова Мядзельскага р-наў. Арганізаваны ў 1939. 12 лясніцтваў. Пл. 84,6 тыс. га, у т. л. пад лесам 76,5 тыс. га (1.1.1978). Лясы 1-й (44,3 тыс. га) і 2-й (40,3 тыс. га) груп. Хваёвыя займаюць 77,5 %, яловыя 11,6, бярозавыя 7,9, альховыя 1,5, інш. 1,5 % укрытай лесам плошчы. Маладпякоў 55,1 %, сярэднеўзроставых 34,3, прыспяваючых 8,6, спелых лясоў 2 %. Агульны запас дрэвастою 7,41 млн. м3, у т. л. спелага 0,24 млн. м3, гадавы прырост драўніны 0,22 млн. м3. Сярэднія ўзрост лясоў 36 гадоў, банітэт 11,0, паўната 0,71. Штогод аб’ём лесасечнага фонду 46 тыс. м3, высечак догляду 50 тыс. м3, лесааднаўленне на пл. 400 га.
ВІЛЁЙСКІ ПАХАВАНЫ ВЬ'ІСТУП, тэктанічная структура, паўн.-ўсх. перыклінальная ч. Беларускай антэклізы. Размешчана на Пн Мінскай і на 3 Магілёўскай абласцей. Mae форму роўнастаронняга прамавугольнага
трохвугольніка з шыр. старон каля 200 км, па ізагіпсе паверхні фундамента —600 м. На ПдЗ Ашмянскім разломам В. п. в. аддзяляецца ад Валожынскага грабена. Паўн.-зах. схіл выступу пераходзіць у Прыбалтыйскую монакліналь на мяжы з паўд.-ўсх. крылом Балтыйскай сінеклізы, усх.— паўд.-ўсх. схіл — у Прыаршанскую монакліналь на сучляненні з паўн.-зах. крылом Аршанскай упадзіны.
Паверхня фундамента ў межах В. п. в. спадзіста апускаецца з ПдЗ на ПнУ у напрамку Маладзечна — Докшыцы — Полацк ад -0,2 да -0,6 км, найб. стромка — у бок Аршанскай упадзіны. Платформавы чахол складзены пераважна з адкладаў венду (валынская серыя і волдайская серыя), сярэдняга дэвону <нароўскі 1 старааскольскі гарызонты) і з антрапагенавых утварэнняў. На ПдУ у межах Прыаршанскай монакліналі ў ніжняй ч. платформавага чахла развіты адклады беларускай серыі сярэдняга рыфею. а на крайнім ПнУ у верхняй ч. платформавага чахла — адклады ніжнефранскага пад’яруса верхняга дэвону. Магутнасць платформавага чахла ад 300 да 700 м. Макс. магутнасці маюць адклады венду, якія залягаюць на большай частцы В. п. в. непасрэдна на фундаменце. Нахіл паверхні вендскіх адкладаў згодны з нахілам паверхні фундамента. Узрост залажэння ўсх.— паўд.-ўсх. схілу В. п. в. сярэднерыфейскі, паўн.-зах.— каледонскі, канчатковае фарміраванне структуры звязана з тэктанічнымі рухамі герцынскай эпохі тэктагенезу. У. I. Шкуратаў.
ВІЛЁЙСКІ РАЁН, на ПпЗ Мінскай вобл. Пл. 2,4 тыс. км2. Горад абл. падпарадкавання Вілейка — цэнтр раёна; 427 сельскіх нас. пунктаў, 15 сельсаветаў.
П а в е р х н я на б. ч. раёна плоская або слабахвалістая, у межах Нарачана-Вілейскай нізіны, на крайнім ПдУ Мінскага ўзвышша. Агульны нахіл з ПнУ на ПдЗ, мясц. нахілы да далін рэк (прытокаў Віліі). 58 % тэр. на выш. 180—150 м, 29 % — ніжэй за 150 м. У паўд.-ўсх. ч. раёна вышыні болып за 200 м. Найвышэйшы пункт 257,4 м (на Пд ад в. Хаценчыцы). Адносныя перавышэнні 15—20 м/км2. На ПдЗ абс. адзнакі 140—150 м, паступова павялічваюцца на Пн і ПнУ да 160—180 м. Самы нізкі пункт раёна 137,3 м (на ПдЗ, у сутоку Нарачы і Віліі). У паўн. ч. раёна каля вёсак Касцяневічы і Рэчкі рэльеф буйнаўзгорысты ў спалучэнні з невял. купалападобнымі ўзгоркамі — камамі, выш. 220—221 м. На водападзеле азёр Вішнеўскае — Нарач скразная міжградавая даліна.
Геалагічная будова і к арысныя выкапні. Раён размешчаны ў межах Вілейскага пахаванага выступу. Зверху залягаюць пароды антрапагенавага ўзросту магутнасцю 80— 120 м, у будове якіх (зверху ўніз) утварэнні паазерскага (на 3), сожскага, дняпроўскага, радзей бярэзінскага зле-
дзяненняў. Пад антрапагенавымі ўтварэннямі кембрыйскія адклады на 3 (20—40 м) і дэвонскія на У (30—80 м). Усюды адклады верхняга пратэразою (венду) магутнасцю да 340 м. Магутнасць платформавага чахла 300—560 м. Пад ім на глыб. 200—400 м ніжэй узр. м. пароды крышт. фундамента. 47 радовішчаў торфу з агульнымі запасамі 51,2 млн. т (найб. Беразавік, Чысць, Глухая Пушча, Цынцавічы); і радовішчы пясчана-жвіровага матэрыялу з агульнымі запасамі 7,3 млн. м3 (найб. Кульшынскае, Сакаліная Гара, Родзевіцкае); 3 радовішчы глін з запасамі 1,7 млн. м3, у т. л. Абадоўскае і Вуладыцкае. Вядомы радовішчы сапрапеляў — Вішнеўскае, Слабадское, Улаўскае (пра ўсе радовішчы гл. адпаведныя артыкулы).
КНІГІ ОНЛАЙН
