Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 1.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 575с.
Мінск 1983
ВШШЁЎКА, адна з назваў р. А.іьшанка, прытока Бярэзіны (бас. Нёмана).
ВІШНЁЎКА, адна з пазваў р. Ластаянка.
ВІШНЁУСКАЕ РАДбВІШЧА ПЯСЧАНА-ЖВІРбВАГА МАТЭРЫЙЛУ I ПЯСКбЎ, паблізу вёсак Зубкі і Рассветная Клецкага р-на. Паклад звязаны з водна-ледавіковымі адкладамі сожскага зледзянення. Перспектыўныя запасы 10,9 млн. м3. Жвіру буйней за 5 мм у пясчана-жвіровым матэрыяле 25—69 %, у пяску 7— 10 %. Пяскі-адсевы розпазярністыя, палевашпатава-кварцавыя; гліпістых часціпак у іх 0,6—9 %, у жвіры 0,3— 3 %. Магутнасць карыснай тоўшчы да 7—8 м, ускрышы 0,2—4 м. Пяскі і жвір прыдатныя для буд. работ. Радовішча не распрацоўваецца.
ВІІПНЯ, рака, правы прыток Левай Лясной (бас. Буга), цячэ па зах. ускраіне Пружанскага р-на. У верхнім цячэнні наз. Плюскаўка. Даўж. 20 км. Сярэдні нахіл водпай паверхпі 1 %оНа асобных участках каналізавана. Вадазбор (160 км2) раўнінны, пад лесам 59 %.
ВІШНЯ (Cerasus), род дрэвавых і кустовых раслін сям. ружавых. Вядома каля 150 відаў, пашырапых у Еўропе, Цэнтр. Азіі, Паўн. Амерыцы. У СССР 21 від. ІТа Беларусі ў садоўпіцтве і для азелянення выкарыстоўваюцца 5 відаў, у т. л. чарэшня. Плады большасці відаў маюць харч. і лек. значэнне. Дэкаратыўныя расліпы ў перыяд цвіцепня і плоданашэння. Растуць хутка. Святлалюбныя, засухаі газаўстойлівыя. Размнажаюцца дзікарослыя віды насеннем, садовыя формы — прышчэпкамі. каранёвымі парасткамі і зялёнымі чаранкамі.
В. з в ы ч а й н а я, ці В. кіслая (С. vulgaris), узнікла ад міжвідавой гібрыдызацыі чарэшні i В. стэпавай. У дзікарослым стане невядома, культывуецца ва ўсіх садовых зонах БССР. У працэсе эвалюцыі і ў культуры ў выніку скрыжаваппя розных форм В. звычайнай паміж сабой і з чарэшняй утварыліся салодкія формы В. з паніжанай зімаўстойлівасцю, нераважна дрэвападобпыя (выш.
5—7 м), ад скрыжавання з В. стэпавай — больш зімаўстойлівыя кустападобныя формы (выш. 3—4 м).
Форма кроны В. звычайнай набліжаецца да круглай. Лісце эліпсоіднае, чаргаванае, кветкі пераважна белыя, суквецце •— парасонік. плады — сакаўныя касцянкі рознай велічыні, формы і памеру. У БССР вегетацыя пачынаецда ў канцы крас., цвіценне ў сярэдзіне мая, выспяванне пладоў у 2-й пал. ліпеня. У'пладах 6—20 % вугляводаў, 0,8—2,4 а^ган. к-т, 0,15—0,88 % дубільных рэчываў, вітаміны С, групы В. На прышчэпу ідуць сеянцы вынослівых мясц. сартоў В. і дзікай чарэшні. Пры самаапыленні не дае ўстойлівых ураджаяў, правільны падбор і размяшчэнне сартоў-апыляльнікаў павышае ўраджай больш як на 30 %. Добра расце на лёгкіх сугліністых і супясчаных глебах, непатрабавальная да ўмоў выропічвання. Раянаваныя сарты: Любская і выведзеныя ў Бел. НДІ бульбаводства і плодаагародніцтва сарты павышанай зімаўетойлівасці і самаплоднасці Сеянец № 1 і Навадворская. Вырошчваюць таксама Мясцовую кіслую, Уладзімірскую палепшаную, Гронкавую, Грыёт астгеймскі і інш. сарты. Асн. кірунак селекцыйнай работы — вывядзенне высакаякасных сартоў, устойлівых да кокамікозу. У садова-паркавым буд-ве выкарыстоўваюцца дэкар. формы В. звычайнай: шарападобная (С. v. ’ Umbraculifera ’) — нізкарослае дрэва з кампактнай кронай, дробным бліскучым лісцем і заўсёды квітучая (С. v. ’ Semperflorens ’) — невял. дрэва з кветкамі, сабранымі ў гронкі на канцах укарочаных парасткаў, цвіце ўсё лета. Асн. шкоднікі В.: вішнёвы слізісты пільшчык. вішнёвая тля; хваробы: кокамікоз, шэрая гніль костачкавых, цэркаспароз.
Радзіма В. лямцав ай, або к іт а й с к а й (С. tomentosa),— паўн,ўсх. Кітай, Японія. Зімаўстойлівая, шкоднікамі і хваробамі не пашкоджваецца, можа выкарыстоўвацца для адзіпочных і групавых пасадак на ўсёй тэр. БССР. Цвіце ў маі, пладаносіць у пач. ліпеня. Куст. выш. 0,3— 3,5 м з шэра-бурымі галіпамі. Аднагадовыя парасткі лямцава-апушаныя. Лісце авальнае або адваротнаяйцападобнае, завостранае, зверху шаравата-зялёнае, знізу лямцава-апушанае. Кветкі ружавата-белыя, дыям. 1—2 см. Пладаножкі кароткія, плады каралава-чырвоныя, шчыльна сядзяць па галінах, ядомыя. В. япо нская (С. japonica) недастаткова зімаўстойлівая. Рэкамендуецца для групавых пасадак, салітэраў і афармлення ўзлескаў у паўд., паўд.-цэптр. і зах. р-пах інтрадукцыі Беларусі. Цвіце ў канцы мая, пладаносіць у жніўні. Куст выш. да 1,5 м. Парасткі тонкія, бураватыя. Лісце шырокаяііцападобнае, па краі дваякапілаватае. Кветкі размешчаны па 1—2. Плады ярка-чырвоныя, дыям. 1,5 см, неядомыя. В. к у с т а в а я, або вішарнік (С. fruticosa), пашырана ў стэпавых і лесастэпавых р-нах Еўропы. Сярэдняй Азіі, Зах. Сібіры, на Балканах, у М. Азіі. Рэкамендуецца для невял. груп, замацавання схілаў і адкосаў на ўсёй тэр. Беларусі. Цвіце ў маі — чэрв., пладапо-
сіць у, жніўні. Куст выш. да 2 м. Лісце на кароткіх чаранках, падоўжана-эліпсоіднае або ланцэтнае, даўж. 3—5 см, голае, зубчастае, бліскучае, зверху цёмна-зялёнае, знізу святлейшае. Кветкі па 3—4 у парасонападобных суквёццях, радзей адзіночныя. Плады дыям. да 1 см, ядомыя. Утварае густыя каранёвыя зараснікі. Іл. гл. на ўклейцы.
Літ.: Сюбарава Э. П. Вішня.— Мн., 1954; Помологня БССР: Атлас плодов слнвы, вншнн, черешнн.— Мн„ 1978.
Я. I. Арлёнак, В. А. Мацеееў.
ВІШПЯ ПТУШБІНАЯ, тое, піто чарэшня.
ВбБЛАКГ. сістэмы завіслых у атмасферы ,(не і;аля самай зямнойпаверхні) прадуктаў кандэнсацыі вадзяной пары — кропелек вады, крышталікаў ільду або іх сумесі. Сукупнасці В. утвараюць воблачнасць. Узбуйненне прадуктаў кандэнсацыі выклікае ападкі (дождж, снег, град). Па міжпароднай класіфікацыі В. ў залежнасці ад іх піжняй мяжы адносяцца да аднаго з 3 ярусаў •— верхняга, сярэдняга або ніжняга. У адпаведнасці са знешняй будовай і размяшчэннем В. на ярусах іх адносяць да адной з 10 асн. форм. У верхнім ярусе гэта перыстыя воблакі, перыста-слаістыя воблакі і перыста-кучавыя воблакі (на выш. болып за 6 км). В. сярэдняга яруса — высокакучавыя воблакі і высокаслаістыя воблакі (па выш. 2—6 км). Да ніжняга яруса адносяцца слаіста-кучавыя воблакі, слаістыя воблакі і слаіста-дажджавыя воблакі, выіп. іх ніжняіі мяжы менш за 2 км. Вылучаюць яшчэ В. вертыкальнага развіцця (кучавыя воблакі і кучава-дажджавыя воблакі) — асобныя воблачныя масы, вертыкальныя памеры якіх аднаго парадку з гарызаптальнымі. Іх асповы звычайна зпаходзяцца ў ніжнім ярусе, а верхнія ч. могуць дасягаць сярэдняга або нават верхняга яруса. Пра кожную асн. воблачную форму гл. адпаведпы артыкул. На працягу года розпыя тыпы воблакаў маюць розную паўтаральнасць (іл. і табл. гл. на ст. 474).
Лгт.: Справочннк по клнмату СССР. В. 7. Белорусская ССР. Ч. 5.— Л.. 1968.
3. X. Таўціева. ВОБЛАЧНАСЦЬ. сукупнасць воблакау над месцамі назірання або над пэўнай тэрыторыяй. Характарызуецца колькасцю і формай воблакаў. Колькасць воблакаў, якую звычайна таксама называюць В.. выражаецца ў дзесятых долей пакрыцця неба (балах). Пры паказчыку 0—2 балы неба лічаць яспым, 3—7 — паўясным.
прамку з ПнЗ (175 пахмурпых дзён) на ПдУ (135 пахмурных дзён). Ся-
рэдняя агульпая В. у гадавым ходзе мае максімум у ліст. і снеж.— 8—9
8—10 балаў ■— пахмурным. Адрозніваюць В. агульную (улічваюцца воблакі на ўсіх вышыпях) і ніжнюю (улічваюцца воблакі, асновы якіх ніжэіі за 2000 м над паверхняй зямлі). Над Беларуссю пераважае ніжняя В., у Мінску ў агульнай колькасці воблакаў яна складае 64—69 % летам, 89—94 % зімой. Агульная В. у сярэднім за год складае 6—7 балаў, макс. ў ліст. і снеж. 8—9 балаў (гл. табл. 1). 3 ліст. да лютага паўтаральнасць пахмурнага стану неба дасягае 76—86 % па агульнай В. і 72—81 па ніжняй В. (табл. 2). 3 сак. пачыпаецца памяншэнне В. 3 мая да жн. паўтаралыіасць пахмурнага неба па агульнай В. каля 45—55%, па піжпяй 25—35 %. У цёплы перыяд значна павялічваецца паўтаральнасць яснага стану неба, па агульнай В. дасягае 25—35 %, па ніжняй 45—60 %. Сутачная В. вызначае характарыстыку дня — пахмурны або ясны. 3 ліст. па студз. у кожным месяцы ў сярэднім 19—23 пахмурныя дні па агульнай В. і 10—20 дзён па ніжняй В. Летам неба пахмурнае 5—10 дзён за месяц, укрыта воблакамі ніжняга яруса толькі 2—4 дні. Ясных дзён за месяц летам ObiBae 2—5, зімой 1—2. Сярэднегадавая В. некалькі памяншаецца ў на-
Паўтаральнасць (у %) асноўных форм воблакаў за сезон і за год
Сезон
Асноўныя формы воблакаў
Туман, мяцеліца, н еба не бачна
перыстыя
перыс -
таслаістыя
высокакучавыя
высокаслаістыя
кучавыя
кучава-дажджавыя
слаіста-кучавыя
слаіста-дажджавыя
слаістыя
Зіма
14
2
17
Віцебск
9 0,4
10
29
22
27
7
Вясна
25
2
19
6
9
17
35
11
5
6
Лета
30
1
28
7
19
24
40
6
1
1
Восень
19
1
22
6
6
21
44
15
12
5
Год
22
1
23
7
9
18
37
13
11
4
Зіма
15
7
12
Мінск
7 1
8
31
13
31
10
Вясна
27
9
20
8
15
15
33
7
7
2
Лета
28
5
29
7
29
18
34
3
4
1
Восень
22
6
19
7
10
15
38
8
19
7
Год
25
6
20
7
14
15
35
8
15
5
Зіма
18
7
21
Брэст
14 1
16
21
17
21
5
Вясна
26
6
21
9
10
18
23
9
6
2
Лета
26
4
30
8
17
22
23
4
3
1
Восень
14
6
31
11
6
20
22
10
13
4
І’од
21
к
26
10
9
20
22
10
10
3
Зіма
15
4
18
Васілевічы
13 1
9
37
14
19
6
Вяспа
23
7
22
10
11
20
33
8
4
2
Лета
26-
4
28
9
20
24
31
4
1
1
Восень
18
3
23
8
6
20
40
10
9
4
Год
22
5
24
9
10
21
35
9
7
3
Воблакі: верхні рад — перыстыя (злева), высокакучавыя (у сярэдзіне}, кучавое; ніжні рад — кучава-дажджавое (злева), кучавыя добрага надвор’я (у сярэдзіне), слаіста-кучавыя.
балаў, мінімум у чэрв.— 5—6 балаў. Сярэднегадавая ніжняя В. вагаецца ад 5 да 6 балаў. Гадавы ход яе аналагічны гадавому ходу агульнай В.
Табліца 1
Сярэдняя месячная і гадавая воблачнасць для асобных метэастанцый БССР (у балах)
Месяцы
В і цебск
Мінск
Ліда
Магілёў
Брэст
Гомель
агульная
ніжІІЯЯ
агульная
й С
сб М
ніжняя
агульная
ніжняя
агульная
д к
агульная
нвн
-ЖІП
студзень
8,1
7,4
8.2
7,3
8,2
7,1
8,1
7 2
8,1
6,2
8,0
7,0
люты
8,0
7,1
8,0
7,1
7,9
6,8
7,9
6,9
7,9
6,0
7,6
6,6
сакавік
6,8
5,6
6,9
5,4
6,6
5,0
6,8
5,4
6,8
5,0
6,8
5,6
красавік
6,4
4,8
6,6
4,6
6,6
4,6
6,2
4,4
6,4
4,2
6,2
4,6
май
5,9
4,4
6,0
4,2
6,2
4,2
5,9
4,0
6,2
3,8
5,6
3,9
чэрвень
5,8
4,2
5,9
3,8
КНІГІ ОНЛАЙН
