Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 1.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 575с.
Мінск 1983
6,1
4,0
5,8
3,9
6,0
3,6
5,4
3,8
ліпень
6,0
4,3
6,0
4,0
6,2
4,1
5,8
3,8
6,0
3,6
5,2
3,6
жнівень
6,1
4,5
6,1
4,2
6,4
4,2
5,8
3,7
6,2
3,6
5,4
3,9
верасень
6,5
5,2
6,4
4,6
6,3
4,5
6,2
4,6
6,1
3,6
5,7
4,2
кастрычыік
7,7
6,9
7,6
6,4
7,2
5,8
7,4
6,2
6,8
4,9
7,0
6,0
лістапад
8,5
8,0
8,8
8,1
8,7
7,9
8,4
7,6
8,5
7,2
8,2
7,4
снежань
8,6
8.2
8,6
8,1
8,5
7,7
8,6
8,0
8,3
6,9
8,5
7,7
сярэдняя за год
7,0
5,9
7,1
5,6
7,1
5,5
6,9
5,5
6,9
4,9
6,6
5,4
Табліца 2
Паўтаральнасць ясяага, паўяснага і пахмурнага стану неба
па агулыіай і ніжняй воблачнасці (у %) для асобных'метэастанцый БССР
Воблачнасць (балы)
1
11
111
IV
V
VI
VII
V111
IX
X
XI
XII
Віцебск
Агульная
0—2
16
17
26
26
27
27
24
25
24
16
11
11
3—7
6
6
11
18
26
31
31
27
20
12
7
6
8—10
Ніжняя
78
77
63
56
47
42
45
48
56
72
82
83
0—2
23
27
41
43
43
44
43
42
40
26
17
16
3—7
4
4
6
15
24
28
28
25
16
10
5
3
8—10
73
69
53
42
33
Мінск
28
29
33
44
64
78
81
Агульная
0—2
15
17
26
26
29
29
28
28
28
19
10
12
3—7
5
5
9
15
22
25
22
22
16
9
4
4
8—10
Ніжняя
80
78
65
59
49
46
50
50
56
72
86
84
0—2
24
27
43
46
49
49
48
48
45
31
17
18
3—7
4
5
6
14
21
25
23
21
16
9
4
4
8—10
72
68
51
40
30
Брэст
26
29
31
39
60
79
78
Агульная
0—2
17
19
27
30
27
31
30
27
31
27
13
14
3—7
5
5
9
13
20
18
21
21
16
10
4
5
8—10
Ніжняя
78
76
64
57
53
51
49
52
53
63
83
81
0—2
36
38
47
53
55
56
55
55
59
45
26
29
3—7
3
5
5
12
16
17
20
18
11
10
3
3
8—10
61
57
48
35 29
Гомель
27
25
27
30
45
71
68
Агульная
0—2
17
20
27
28
32
33
36
34
33
24
14
13
3—7
6
6
9
16
22
24
24
23
19
11
6
5
8—10
Ніжняя
77
74
64
56
46
43
40
43
48
65
80
82
0—2
29
30
41
47
51
50
52
50
50
35
23
21
3—7
4
5
6
12
20
23
23
22
15
9
5
3
8-10
67
65
53
41
29
27
25
28
35
56
72
76
на ўсёй тэрыторыі (максімум зімой, мінімум летам). У халодны перыяд макс. паўтаральнасць пахмурнага неба ў ранішнія гадзіны, мінім.— у
вячэрпія. У цёплы перыяд макс. В. удзень, мінім.— ноччу. Паўтаральнасць яснага неба: зімой макс. вечарам, мінім. раніцой і зрэдку ўдзень, летам макс. поччу, мінім. ўдзень^ Восенню і зімой пераважаюць слаістыя формы воблакаў, вясной і летам — кучавыя і перыстьія. В. памяншае сонечную радыяцыю (па Мінску за год у сярэднім на 36 %; найбольш у ліст.-— на 62 %, найменш у чэрв.— на 29 %), зімой і ноччу засцерагае паверхню зямлі і калязямны слой паветра ад выхалоджвапня, летам і днём змяншае награванне зямной паверхні сонечнымі прамянямі.
Літ.: Справочннк по клнмату СССР. В. 7. Белорусская ССР. Ч. 5. Облачность н атмосферные явленяя.— Л., 1968; Клнмат Мішска.— Мн., 1976. 3. X. Таўцгева. ВОГЗІНА, возера ў Лепельскім р-не, у бас. р. Тураўлянка. Пл. 0,67 км2. Даўж. 1,78 км, найб. шыр. 0,69 км, найб. глыб. 9,3 м, сярэдняя 3 м. Аб’ём вады 2,02 млн. м3. Вадазбор (5,5 км2) сярэднеўзгорысты, складзепы з суглінкаў і супескаў, пераважна разараны, 19 % пл. пад лесам і хмызняком.
Катлавіна рэшткавага тыпу, выцягнута з 3 на У. Схілы выш. 10—17 м. спадзістыя, месцамі стромкія. сугліністыя і супясчаныя; на Пн 1 3 нізкія, забалочаныя, пад хмызняком. Берагавая лінія (даўж. 4,96 км) слабазвілістая. Берагі выш. 0,4 м, пясчаныя, на Пн і 3 сплавінныя. Дно плоскае. Глыб. да 2 м займаюць 43 % пл. возера. Літаральную зону да глыб. 2—2,5 м высцілаюць пяскі і апясчаненыя ілы, на 3 1 Пн — грубадэтрытавыя сапрапелі, глыбей пашыраны карбанатныя і крэменязёмістыя сапрапелі. Мінералізацыя вады каля 250 мг/л, празрыстасць 0,7 м. Эўтрофнае. Слабапраточнае: упадае ручай з воз. Какісіна, выцякае ручай у р. Дзіва. Палоса надводнай расліннасці шыр. да 60 м, у зах. плёсе расце ахоўны від у БССР •— наяда марская. Водзяцца лешч, шчупак, акунь, карась, лінь, краснапёрка; ёсць ракі. На ўсх. беразе в. Суша,
I. I. Богдзель. ВОДААХОУНАЯ ЗОНА, прылеглая да акваторый рэк, азёр і інш. водных аб’ектаў тэрыторыя, на якой устаноўлены спец. рэжым гасп. дзейнасці для прадухілення забруджвання, засмечвання і вычарпання водаў і заглейвання вадаёмаў. У БССР рэжым В. з. ўстапоўлены для спец. лясных палос уздоўж рэк і вакол вадаёмаў (гл. Ахоўныя лясы). Для зберажэння прыроднага комплексу воз. Нарач вылучана В. з. ў межах яго водазаборнай плошчы.
У В. з. забараняюцца выкарыстанне і захоўванне ядахімікатаў, складзіраванне мінер. угнаенняў, размяшчэнне жывёлагадоўчых комплексаў і ферм, расшырэнне дзейных і буд-ва новых прамысл. прадпры-
емстваў, стаянка і абслугоўванне аўтамотатранспарту і ішп. віды гасп. дзейнасці, што адмоўна ўплываюць на стан вадаёмаў. В. з. могуць уключаць надпоймавыя тэрасы, броўкі і стромкія схілы карэнных берагоў, а таксама лагчыны і яры, непасрэдна злучаныя з рачной далінай. У межах В. з. па берагах вадаёмаў вылучаюцца прыбярэжныя палосы, на тэр. якіх забараняецца таксама разворванне зямлі, выпас жывёлы, выкарыстанне ўгнаенняў, стварэнне месцаў адпачынку. Памеры В. з. і прыбярэжных палос, парадак іх выкарыстання і аховы ўстанаўліваюцца пры меліярац., землеі лесаўпарадкавальных і іпш. работах па арганізацыі тэрыторыі.
Я. Дз. Мігаль. ВОДААХОУНЫЯ ЛЯСЫ, гл. ў арт, Ахоўныя лясы.
ВОДАГАСПАДАРЧЫ ВАЛАНС, суадносіны паміж воднымі рэсурсамі і патрэбамі ў вадзе на якой-небудзь тэрыторыі. Прыходная ч. ўключае пераважна рэсурсы паверхневых і падземных водаў (гл. Водны баланс), расходная — патрэбы ў вадзе насельніцтва, прам-сці, сельскай гаспадаркі, рыбпай гаспадаркі, суднаходства, для арганізацыі адпачынку працоўных і захавання водных аб’ектаў як элементаў прыроды (гл. Водакарыстанне). Пры дастатку вады баланс лічыцца дадатным, пры недахопе — адмоўным. Пры адмоўньш балансе задавальненпе патрэб у вадзе звязана з рэгуляваннем і перакідкай сцёку, штучным папаўненпем запасаў падземпых водаў і інш. Патрабаванні да складу, параметраў, тэрмінаў ажыццяўлення гэтых мерапрыемстваў устапаўліваюцца на аснове вывучэння В. б., што іграе важную ролю ў плапаванні і развіцці воднай гаспадаркі. Хаця водныя рэсурсы Беларусі размеркаваны нераўнамерна і многія ўскраінныя раёны больш багатыя вадой, чым цэнтр. прыводападзельныя, В. б. у цэлым па Беларусі дадатны. Дэфіцыты вады ўзнікаюць лакальна, у месцах канцэнтрацыі яе буйных спажыўцоў (Мінск, Салігорскі прамысл. раён і інш.). Для рац. выкарыстання вады ў рэспубліцы пабудаваны буйныя гідратэхн. збудаванні — Вілейска-Мінская водная сістэма, шэраг вадасховішчаў. 3 іптэнсіфікацыяй гаспадаркі патрэбы ў вадзе хутка растуць. Значным спажыўцом вады становяцца меліяраваныя землі, асабліва на Палессі. Прыродны сцёк пават найб. рэк пе ўсюды здольны забяспечыць патрэбы нар. гаспадар-
кі ў адборы вады з адначасовым забеспячэннем патрэб суднаходства і захаваппя водных аб’ектаў у прыродаахоўных і рэкрэацыппых мэтах. Вызначэнне маштабаў неабходнага зарэгулявання і тэр. пераразмеркавапня водных рэсурсаў Беларусі, размяшчэнне вадаёмкіх прадпрыемстваў ажыццяўляюцца на аснове сучасных і перспектыўных В. б. Атрыманне дакладных звестак па В. б. звязана з вырашэннем іпэрагу нар.-гасп. праблем: улік, рацыяналізацыя і нарміраванне выкарыстання вады ў розных сферах, ацэнка ўзаемасувязі паверхневых і падземных водаў, разлік ваганняў рачнога сцёку ў часе і па тэрыторыі, спажыванне вады ў сельскай гаспадарцы і інш. Па праблемах В. б. ў рэспубліцы праводзяцца спец. даследавапні. В. М. Плужнікаў.
ВОДАЗАБОР, забор вады, перыядычнае або пастаяннае забірапне вады з воднага аб’екта (для ГЭС, гасп.-пітпога водазабеспячэшія, арашэння і інш. мэт). Характарызуецца аб’ёмам і прызначэннем вады, якая забіраецца, працягласцю яе адбору. Парадак В. рэгламентаваны водным заканадаўствам і правіламі аховы водаў. Вада высокай якасці прызначаецца пераважна на пітное водазабеспячэнне. Забор вады з рэк і вадаёмаў патрабуе таксама выканання правіл аховы моладзі рыб. Тэрмін «В.» ужываецца таксама як назва гідратэхн. збудавання для забору паверхневых і падзомных водаў і падачы іх у трубаправод, канал ці інш вадасцёкі.
ВОДАЗАТРЫМАННЕ, комплекс агратэхн., гідратэхн. і лесамеліярацыйных мерапрыемстваў, пакіраваных на назапашванне вільгаці ў глебе, рэгуляванне паверхневага сцёку расталых і дажджавых водаў, замаруджванне і прадухіленне эразійных працэсаў. На Беларусі праводзіцца ў асноўным у паўн. і цэнтр. раёнах з найб. расчлянёным і эразійным рэльефам.
Да агратэхн. мерапрыемстваў адносяцца розныя прыёмы апрацоўкі глебы — глыбокае (больш за 22. см) ворыва, апрацоўка глебы і сяўба ўпоперак схілаў, баразнаванне (нарэзка ўпоперак схілаў баразён глыб. да 25 см на адлегласці 3—5 м), мікраабвалаванне (стварэнне ўпоперак схілаў земляных валікаў выш. 20—25 см), шчылінаванне (праразанне ўпоперак схілаў шчылін глыб. 40—60 см з адлегласцю паміж імі 100—150 см), лункаванне (стварэнне лунак пры дапамозе лункаўтваральнікаў). безадвальная апрацоўка глебы. Назапашванню вільгаці ў глебе вясной спрыяе снегазатрыманме. Агратэхнічныя мерапрыемствы даюць значны эфект на ўчастках слабай і сярэдняй эрозіі са стромкасцю схілаў да 4—5°. Гідратэхнічныя мерапрыемствы — тэрасаванне (напр., на Мазырскай градзе), пабудова гарызантальных або нахіленых валоў-тэрас з шырокімі аснова-
мі, збудаванне ў межах ярыста-лагчыннай сеткі водазатрымальных валоў і запруд выш. ад 0,2 да 1 м — праводзяцца на ўчастках моцнай эрозіі са стромкасіро схілаў больш за 4—5 °. Да лесамеліярацыйных мерапрыемстваў адносіцца стварэнне ахоўных 1 водарэгулявальных лясных палос 1 лесапасадак (палявых, каля яроў 1 лагчын). Да комплексу В. блізка стварэнне вадасховішчаў для затрымання мясц. сцёку, якія будуюцца на малых рэках.
A. А. Макарэвіч. ВОДАКАРЫСТА1ІНЕ, выкарыстапне вады для забеспячэння гасп.-пітных, быт., лячэбных. курортных, аздараўленчых і інш. патрэб насельніцтва, с.-г., прамысл., энергет., транспартных, рыбагаспадарчых і іпш. дзяржаўных і грамадскіх патрэб. У БССР рэгулюецца асновамі воднага заканадаўства Саюза ССР і саюзных рэспублік і Водным кодэксам Беларускай ССР. Павіппа задавальняць патрабаванням, якія вынікаюць з неабходнасці аховы водаў. У асобпых выпадках дазваляецца карыстанне воднымі аб’ектамі для скідвання папярэдне ачышчаных да ўстаноўленых норм прамысл. і камунальных водаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
