Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 1.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 575с.
Мінск 1983
ВУЛЕЙ, штучнае жыллё для меданосных пчол. У драўляным корпусе размяшчаюцца гнездавыя рамкі, дзе пчолы гадуюць лічынак, складваюць мёд, пяргу, і магазін — надстаўка з рамкамі, куды пчолы складваюць запасы мёду. Бываюць В. вертыкальныя (рамкі размяшчаюць у некалькі ярусаў) і гарызантальныя (рамкі ў адным ярусе).
На калгасных і саўгасных пчальніках Беларусі пашыраны 16-рамачныя 1 шматкорпусныя В. На выраб В. ідзе драўніна хвойных (елка, нясмольная хвоя) 1 мяккіх лісцевых (ліпа, таполя, вярба) парод (вытворчасць наладжана на Негарэльскім вуллёвым з-дзе).
ВУЛКАНАГЁННА АСАДКАВЫЯ ГОРНЫЯ ІІАРОДЫ, група асадкавых горных парод, якая ўтварылася ў выніку змешвання ў басейнах асадканамнажэння асадкавага матэрыялу і прадуктаў вулканічнага паходжання (рыхлы піракластычны матэрыял, а таксама парагазавыя прадукты і гідратэрмы). У адпаведнасці з характарам вулканізму (наземны, падводны або надводны) змешванне матэрыялу вулканічных выкідаў і выдзяленняў з нармальнымі асадкамі (тэрыгеннымі, біяабо хемагеннымі) адбываецца ў самых розных палеагеагр. абстаноўках — марскіх і каптынентальных.
Запаведны лес у зімовым убранні.
Навуковыя назіранні ў запаведніку.
Гняздоўе скапы.
Старажыл Бярэзіны бабёр.
Дзікі.
Бярозавы лес.
Арлан-белахвост.
Гаспадар запаведнага лесу буры мядзведзь.
Краявід на р. Бярэзіна Рабчык.
Рака Бярэзіна ў сярэднім цячэнні.
Зона адпачынку каля Бабруйска.
Бабруйскі порт.
Верхнебярэзінская нізіна ў Лепельскім раёне.
Верхнянёманская нізіна ў Лідскім раёне.
Від на Віцебск з боку Заходняй Дзвіны.
Суток Віцьбы і Заходняй Дзвіны ў межах горада.
У парку імя Фрунзе.
Віцебскае ўзвышша каля в. Веляшковічы Лёзненскага раёна.
Гарадоцкае ўзвышша каля в. Паташня Гарадоцкага раёна.
Вілейскае вадасховішча.
Пляж на паўночным беразе.
Лебедзі на вадасховішчы.
Выганаўскае возера.
Расліннасць у прыбярэжнай зоне.
Бабровая хатка.
Вольха чорная.
Вольха шэрая.
Да артыкула Вольха.
Белалоз (вярба белая).
Вярба Шверына.
Вяз гладкі.
Вяз шурпаты.
Вяз амерыканскі.
Вяз прысадзісты.
Паводле колькасці вулканагеннага матэрыялу ў В.-а. г. п. вылучаюць вулкангчныя туфы (вулканагеннага матэрыялу больш за 90 %), туфіты (вулканагеннага матэрыялу ад 50 да 90 %) і туфагенна-асадкавыя пароды (вулканагеннага матэрыялу ад 10 да 50 %). Туфы і туфіты асн. саставу пашыраны ў адкладах венду на ПдЗ Беларусі, туфагенна-асадкавыя пароды з тым жа саставам вулканагеннай кампаненты — на ўсёй паўн. ч. тэр. рэспублікі, аналагічныя рознасці парод, але шчолачна-ультраасноўнага і сярэдняга шчолачнага саставу — у адкладах верхняга дэвону на ПдУ Беларусі, В. П. Корзун.
ВУЛКАНАГЁННЫЯ ГОРНЫЯ ПАРОДЫ. пароды, якія ўтварыліся ў выніку намнажэння і ператварэнпя прадуктаў вывяржэння вулканаў. Да іх адносяцца: эфузіўныя пароды — лавы, якія застылі на зямпой паверхні або на дне мораў і акіянаў (базальты, андэзіты, трахіты і інш.); еулканічныя туфы, якія сфарміраваліся шляхам цэментацыі вулкапічнага попелу, пяску, лапіляў, бомбаў і інш. вулканічнага матэрыялу; субвулканічныя пароды, піто ўтварыліся пры застыванпі магмы на глыбіні. На Беларусі В. г. п. пашыраны на ПдЗ у вендскім комплексе верхняга пратэразою (базальты, дацыты, трахіліпарыты, іх туфы і субвулкалічныя ўтварэнні — дыябазы, далерыты), на ПдУ у верхнедэвонскіх адкладах палеазою (субшчолачныя і шчолачныя трахіты, трахіандэзіты, трахібазальты, нефелініты, лейцыціты, ультраасноўныя лімбургіты, анкаратрыт-пікрыты; іх туфы і субвулканічныя ўтварэнні — сіеніт-парфіры, вагезіты, шанкініты, парфіравыя пікрыты), паўсюдна ў архей-ніжпепратэразойскіх комплексах крышт. фундамента (у рознай ступені метамарфізавапыя В. п. рознага саставу і ўзросту).
В. П. Корзун. ВУЛКАНІЗМ (лац.), сукупнасць эндагенных геал. працэсаў і з’яў, абумоўленых пранікненнем расплаўлепай магмы і спадарожных ёй газава-водных прадуктаў з глыбіпь зямлі ў верхпія, аслабленыя зоны зямной кары і іх вывяржэннем на зямную паверхню. З’явы сучаснага В. па Беларусі адсутнічаюць. Старажытны, або палеавулканізм. пеаднаразова праяўляўся на тзр. Беларусі ў геал. мінулым. Паводле геал. часу, інтэнсіўнасці і маштабу праяўлення В., рэчыўнага (петраграфічнага) складу і структурна-фармацыйнай прыналежнасці прадуктаў вулканічнай дзейнасці адрозніваюць В. геасінклінальны і платформавы.
Геасінклінальны В. інтэнсіўна праявіўся ў раннім дакембрыі, калі Руская пліта, у межах якой знаходзіцца тэр. Беларусі. праходзіла адпаведны Этап тэктанічнага развіцця. Прадукты вулканічных вывяржэнняў гэтага этапа (спіліта-дыябазы, андэзітабазальты. ліпарыта-дацыты, розныя туфы) пераўтвора-
ны больш познімі працэсамі рэгіянальнага метамарфізму ў амфібаліты, парфіроіды, разнастайныя крышт. сланцы і разам з іншымі метамарфічнымі і магматычнымі пародамі складаюць крышт. фундамент Беларусі. Платформавы В. на тэр. Беларусі праяўляўся ў раннім рыфеі (кварцавыя парфіры лучкоўскай світы раёна Бабруйска). вендзе (базальты. андэзітадацыты. туфы і інш. вулканічныя і вулканагенна-асадкавыя пароды трапавай фармацыі валынскай серыі), у познім дэвоне (трахіты, трахіандэзіты, трахібазальты, нефелініты, пікрыты. лімбургіты, сіеніт-парфіры і інш. пароды шчолачна-базальтоіднай — шчолачна-ультраасноўнай фармацыі ПдУ Беларусх). М. В. Вераценнгкаў.
ВУЛКАНІЧНАЕ ШКЛО, вывергнутая горная парода, утвораная з магматычнага расплаву, які ў выніку хуткага ахаладжэппя або асаблівасцей саставу не раскрышталізаваўся пры выхадзе па зямпую паверхню ці паблізу яе і застыў у выглядзе аморфнага шкла. В. ш. нярэдка ўтварае ўчасткі ў асн. масе, а часам і ўсю асн. масу эфузіўпых, радзей субвулкапічпых парод. На тэр. Беларусі пароды, у якіх уся ці значная ч. асн. масы складзена з В. ш., пройдзены свідравінамі ў верхнедэвонскіх адкладах на ПдЗ ад Гомеля (лімбургіты), а таксама ў валынскай серыі верхняга пратэразою ў Брэсцкай вобл. (гіалабазальты і інш.).
В. ш. характэрна поўная адсутнасць або невял. колькасць крышталяў. У залежнасці ад саставу, колькасці вады або асаблівасцей структуры вылучаюць некалькі разнавіднасцей В. ш. Напр., В. ш. кіслага (ліпарытавага) саставу наз. абсідыянам, асноўнага (базальтавага) — тахілітам. Вельмі порыстыя разнавіднасці В. ш. з пеністай лавы наз. пемзай. Пры застыванні лавы пад вадой утвараецца смаляны камень (пехштэйн). у якім да 10 % вады. В. П. Корзун.
ВУЛКАНІЧНЫЯ ТУФЫ, горпыя пароды, якія ўтварыліся ў выніку на-
мнажэння цвёрдых прадуктаў вулкапічных вывяржэнняў: попелу, пяску, лапіляў і бомбаў. Бываюць рыхлыя і сцэментаваныя. На Беларусі пашыраны ў вендскіх адкладах на ПнЗ і ў верхпедэвонскіх адкладах на ПдУ. В. т. шырока выкарыстоўваюцца ў розных галінах прам-сці буд. матэрыялаў.
Паводле саставу вылучаюцца базальтавыя, андэзітавыя, трахітавыя, ліпарытавыя і іпш. В. т., якія складаюцца з абломкаў адпаведных эфузіўных парод. Па характару абломкаў адрозніваюць літакластычныя (з абломкаў вулканічных парод), крышталакластычныя (з абломкаў крышталяў пародаўтваральных мінералаў), вітракластычныя (з абломкаў вулканічнага шкла), змешанага саставу В. т.: крышталя-літакластычныя, вітра-літакластычныя і г. д. Па памеру абломкаў, якія пераважаюць, В. т. дзеляцца на грубаабломкавыя (агламератавыя), буйнаабломкавыя (псефітавыя), дробнаабломкавыя (псамітавыя) і тонкаабломкавыя, або попельныя (алеўрытавыя і пелітавыя). В. П. Корзун.
ВУЛЬКА. возера ў Лунінецкім р-не, у бас. р. Смердзь. Пл. 0,12 км2. Даўж. 0,65 км, найб. шыр. 0,3 км. У выпіку меліярацыі ўзровень возера панізіўся. На беразе в. Вулька 2-я.
ВУЛЬКА-ДАУГУНСКАЕ РАДОВІШЧА МЁЛУ, за 5,2 км на ПнЗ ад г. п. Сапоцкін Гродзенскага р-на. Паклад у выглядзе адорвеня ў тоўшчы ледавіковай марэны сожскага зледзянення. Перспектыўныя запасы 1,2 млн. т. Мел белы, шаравата-белы шчылыіы, трэшчынаваты, з вохрыстымі плямамі ажалязненпя і жаўлакамі крэменю. Магутнасць карыснай тоўшчы 22 м, ускрышы 0,3—2 м. Мел прыдатны на вапнаванне кіслых глеб. Радовішча не распрацоўваецца.
ВУЛЬКАЎСКАЕ ВОЗЕРА, у Івацэвіцкім р-не, у бас. р. Ясельда. Пл. 0,51 км2. Даўж. 1 км, найб. шыр. 0,7 км, найб. глыб. 24,5 м, сярэдняя 6 м. Вадазбор спадзістахвалісты і дзюнна-ўзгорысты. Катлавіна авальнай формы. Схілы пясчаныя (на Пн тарфяністыя), пераважна пад хваёвым лесам (па 3) і хмызпяком, участкамі разараныя. Эўтрофнае. Праточнае: праз возера цячэ Агінскі канал, Водзяцца шчупак, плотка, акунь, карась, лешч; ёсць ракі. Вакол возера лесаахоўная зона. На працягу года забаронены ўсе віды паляванпя. Месца адпачынку. На ўсх. беразе в. Вулька, на зах. піянврскі лагер. п п, Косаеец.
ВУСАЧ, м а р о ii а, м і р о н (Barbus barbus), рыба сям. карпавых атр. карпападобных. Пашыраны ў рэках Еўропы. за выключэннем рэк Іспаніі, Італіі, Ірландыі, Шатландыі, Скандынавіі. На Беларусі рэдкі від,
які знаходзіцца пад пагрозай знікпепня. Трапляецца ў бас. Нёмана і Дпяпра: у Нёмане часцей у сярэдпім цячэнні да Гродна, у Дняпры на
верхнім участку да Оршы, ніжэй па цячэнню радзей. Есць таксама ў р. Буг і яго прытоках. Жыве па ўчастках рэк з галечным і камяністым грунтам і хуткай плынню. Месцы пражывання скарачаюцца ў выніку гасп. дзейпасці чалавека. Колькасць
у прыродзе памяншаецца. Сярэднегадавыя ўловы ў 1947—64 складалі 0.5—1,8 т, у 1966—70 — 0.02—0,09, у 1971—75 — 0,03 т. Занесены ў Чырвоную кнігу Беларускай ССР. Правіламі рыбалоўства ў вадаёмах (1962) устаноўлена міпім. прамысл.
Характарыстыка аспоўных родаў і відаў
вусачоў, пашырапых на Беларусі
Назва і асноўныя прыкметы роду
Колькасць відаў
Найболып пашыраныя віды
Біятопы
Кармавыя расліны лічынак і жукоў
Перыяды лёту
Працягласць развіцця
1. Прыёнус (Prionus). Вусікі прымацава-
15
Дрывасек-скур-
Хвойныя і мя-
Лічынкі ў драўніне ста-
Канец
Не
ны за межамі выемкі вачэй, 3-і членік падоўжаны. Бакавы край пярэдняспінкі звычайна з 3 зубцамі
нік (Р. coriarius)
шаныя лясы
рых хвойпых і лісцевых дрэў
чэрвеня— жнівень
менш
2 гадоў
2. Рагій (Rhagium). Галава з шыяпадобнай перацяжкай. Бакі пярэдняспінкі з канічназавостраным вуглом. Надкрылы з падоўжнымі рабрынамі
6
Рагій чарнаплямісты, або калючы (Rh. mordax)
Лісцевыя, зрэдку хвойныя лясы
Лічынкі пад карой лісцевых, радзсй хвойных дрэў, жукі на кветках травяністых раслін
КНІГІ ОНЛАЙН
