Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
Метэаралагічныя паказчыкі за псрыяд назірання
на Жлобінскай метэаралагічнай
станцыі
I
11
111
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
За год
Тэмпература паветра, °C сярэднясутачная
-6,9
-6,3
— 1,9
6,2
13,8
16,9
18,4
17,2
12,4
6,2
0,6
—4,3
6,0
абсалютны мінімум
-36
—34
—38
—14
—5
0
5
2
—3
—20
—31
—32
-38
абсалютны максімум
7
11
20
29
32
35
36
38
32
26
19
11
38
Тэмпература паверхні глебы, °C сярэднясутачная
—7
—6
—9
7
17
22
23
20
14
6
0
—4
8
абсалютны мінімум
—38
-38
—36
— 19
—7
—1
5
1
—4
—20
-32
-34
38
Сярадняя тэмпература глебы на глыбіні 0,05 м
0,10 м 0,15 м 0,20 м
Сярэдняя скорасць ветру, м/с
3,7
4,0
3,8
3,5
17,0
16,5
16,0
15,7
3,4
21,1
20,4 19,7 19,2
3,1
22,6
22,2
21,8
21,3
2,8
20,6
20,2
20,0
19,6
2,7
14,1
14,1
14,3
14,4
2,8
6,9
7,2
7,5
7,8
3,2
3,8
3,8
3,4
Сярэдняя колькасць сутак з ветрам 15 м/о і болып
0,2
0,8
0,6
0,4
0,5
0,4
0,4
0,2
0,2
0,2
0,1
0,4
4,6
Сярэдняя адносная вільготнасць паветра, %
87
84
81
73
65
67
70
74
79
84
88
89
78
Сярэдняя колькасць ападкаў, мм
32
29
29
39
55
74
82
80
53
44
40
38
595
Сярэдняя колькасць дзён ясных
2,1
1,9
4,4
4,0
4 2
3,5
3,5
3,8
4,4
2,7
1,3
1,2
37
пахмурных
18,2
15,4
13,6
10,0
6,6
6,3
6,1
6,8
7,7
13,4
19,5
20,8
144
з ападкамі
16,1
14,6
13,1
11,6
11,1
11,5
13,4
12,8
11,7
12,5
15,5
16,8
161
(найб. Стрэшьпіа-Мормал'ьская група балот, Дубаўка, Макушкі, Уюноў, Дабасна, Прагрэс); 5 радовішчаў глін для грубай керамікі з агульнымі запасамі 11 млн. м3 (Ельнікі, Ліпаўскае, Баршчоўскае, Беліцкае, Грамячы Мох); 4 радовішчы пяскоў (Гарадоцкае, Чацвярнянскае, Зялёнае, Жлобінскае 1-е). Пра кожнае радовішча гл. адпаведны артыкул.
К л і м а т. Большая ч. тэр. раёна палежыць да Гомельскага агракліматычнага раёна, зах. ч.— да Жыткавіцка-Мазырскага агракліматычнага раёна. Сярэдняя т-ра студз. —6,9, ліп. 18,4 °C. Ападкаў 595 мм за год. Вегет. перыяд 193 сут. Метэаралагічныя паказчыкі гл. таксама ў арт. Жлобінская метэаралагічная станцыя. Гідраграфія. Рэкі паўн. ч. раёна адносяцца да Цэнтральнабярэзінскага гідралагічнага раёна, паўд. ч.— да Прыпяцкага гідралагічнага раёна. Рэкі: Дняпро з правымі прытокамі Бярэзіна (на мяжы са Светлагорскім і Рэчыцкім р-намі), Дабасна і левымі прытокамі Окра і Ржаўка; Ала, левы лрыток Бярэзіны. Густата патуральнай рачной сеткі 0,37 км/км2. Даўжыня асушальнай сеткі 8,5 тыс. км, у т. л. адрэгуляваных водапрыёмнікаў больш за 100 км, магістральпых і падвадпых каналаў 881 км, рэгуляцыйных капалаў 601 км. Г л е б ы. Паўн.— паўн.-ўсх. ч. раёпа ў межах Кіраўска-Кармянска-Гомельскага аграглебавага падраёна, паўд.—■ паўд.-зах.— у межах Любанска-Светлагорска-Калінкавіцкага аграглебавага падраёна. Глебы с.-г. угоддзяў (у %): дзярнова-падзолістыя 35,2, дзярнова-падзолістыя забалочаныя 27,9, дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя 6,1, поймавыя (алювіяльныя) 13,4, тарфяна-балотпыя 17,4; паводле мех. складу (у %): сугліністыя 18,3, супясчаныя 40,8, пясчаныя 23,5, тарфяныя 17,4. Плоскасная эрозія на 5,8 % пл. ворных зямель, у т. л. на 0,6 % сярэдняя і моцная. Раслінны і жывёльны с в е т. Раслінпасць належыць пераважна да БярэзінскаПерадпалескай геабатанічнай акругі, паўд. ч. раёна — да Палеска-Прыдняпроўскай геабатанічнай акругі. Лугі невял. ўчасткамі, агульная пл. каля 40 тыс. га. Сухадолы займаюць 9,1 %, нізінныя 52,9 %, заліўныя 38 %, пераважна ў поймах рэк. Пад лясамі, якія адносяцца да падзон грабовадубова-цемнахвойных (паўн. ч.) і шыракаліста-хваёвых лясоў, 31 % тэр. раёна, пашыраны пераважна на Пд і 3. Склад лясоў (у %): хваёвыя 75, бярозавыя 10,6, чорнаальховыя 8,7, дубовыя 2,3, яловыя 2,1 і інш. 35 % лясоў — штучныя насаджэнні, пераважна хваёвыя. 114 балот (пе-
раважна нізінпых) агульнай пл. 28,4 тыс. га належаць да БыхаўскаСветлагорскага тарфянога раёна. Найб. балотныя масівы: СтрэшыпаМормальская група балот, Дубаўка, Макушкі, Дабасна, Уюноў. 3 паляўніча-прамысл. жывёл водзяцца лось, дзік, ліс, заяц-бяляк і заяц-русак, янотападобны сабака, вавёрка, чорны тхор, лясная куніца, воўк, выдра, гарнастай, андатра, крот.
Прыродакарыстанне і ахова прыроды. Пад с.-г. ўгоддзямі 54,4 % тэр. (30,5 % ворныя землі, 19,5 % лугі). Асн. землекарыстальнікі — 20 калгасаў (63,3 тыс. га с.-г. угоддзяў агульнага карыстання) і 14 дзяржгасаў (39,5 тыс. га с.-г. угоддзяў). На пачатак 1982 асушана 26,4 тыс. га с.-г. угоддзяў. Сярэдні бал банітэту с.-г. угоддзяў 36, найвышэйшы 49, найніжэйшы 26. Спе-
1. Спадзістахвалістая марэнная раўніна з западзінамі, катлавінамі. Глебы дзярнова-падзолістыя сугліністыя, тарфяна-балотныя. Ворныя землі, участкі хваёвых лясоў, пазапоймавых лугоў.
2. Узгорыста-хвалістая марэнна-зандравая раўніна з марэннымі градамі, западзінамі. Глебы дзярнова-падзолістыя супясчаныя. Ворныя землі, участкі хваёвых, бярозавых лясоў.
3. Спадзістахвалістая водна-ледавіковая раўніна з дзюнамі. Глебы дзярнова-падзолістыя, дзярнова-падзол істыя забалочаныя пясчаныя. Ворныя землі, хваёвыя, драбналістыя лясы.
4. Пласкахвалістая водна-ледавіковая раўніна з катлавінамі, лагчынамі. Глебы дзярнова-падзолістыя пясчаныя, тарфяна-балотныя. Ворныя
цыялізацыя калгасаў і дзяржгасаў — малочна-мясная жывёлагадоўля са значным развіццём ільнаводства; пашыраны пасевы збожжавых і бульбы. Прадпрыемствы буд. матэрыялаў, дрэваапрацоўчай, пачатковай апрацоўкі лёну, харч. прам-сці. На тэр. раёна Жлобінскі лясгас, Чырвонабярэжскі парк, зоны адпачынку Прудок, Вярэйскае. 3 ахоўпых жывёл і раслін, занесеных у Чырвоную кнігу Беларускай ССР, трапляюцца кулік-сарока, шэры саракуш, балотпая чарапаха, сцерлядзь, вусач (марона), зубніца клубняносная, вадзяны арэх плывучы, першацвет веснавы, званочак персікалісты, купальнік горны, ворлікі звычайныя, сон шыракалісты, паперстаўка, гайнік цёмна-чырвоны, касач сібірскі. На пачатак 1982 у раёпе
землі, хваёвыя лясы, участкі пазапоймавых лугоў, драбналістых лясоў.
5. ГІласкахвалістая тэраса з дзюнамі, катлавінамі, лагчынамі. Глебы дзярнова-падзолістыя, часта забалочаныя пясчаныя, тарфянабалотныя. Хваёвыя, драбнал істыя, дубовыя лясы, пазапоймавыя лугі.
6. Хвалістая тэраса з дзюнамі, участкамі марэннай раўніны, лагчынамі. Глебы дзярновападзолістыя супясчаныя. Хваёвыя лясы, участкі ворнай зямлі.
7. ГІласкагрывістая пойма са старыцамі. Глебы поймавыя дзярновыя забалочаныя. Лугі элакавыя гідрамезафітныя з асаковымі.
8. Плоская пойма з рэдкімі грывамі, старыцамі, пратокамі. Глебы поймавыя дзярновыя забалочаныя. Лугі злакавыя гідрамезафітны» з асаковымі, участкамі астэпаваныя.
1 0,2 тыс. індывід. і 31 калект. членаў т-ва аховы прыроды.
Ф. Ф. Бурак, М. С. Кічкіна, Г. П. Рудава, М. Ф. Янюк. «ЖМЁНІ», каменны метэарыт, які ўпаў у 1858 каля в. Цмені (Брэсцкая вобл.). Маса 246 г. Належыць да ахапдрытаў. Абломак метэарыта зберагаецца ў калекцыі AH СССР.
ЖМІНДА, расліна сям. лебядовых. Гл. ў арт. Лебяда.
ЖМУРЫНСКАЕ БАЛОТА, пізіппага тыпу, на ПдУ Лельчыцкага р-на, у поііме р. Убарць. Складаецца з
6 асобных участкаў, найб. з іх Жмурны Mox і Жмурнае. Пл. 2,2 тыс. га, у межах прамысл. паклада 0,9 тыс. га. Сярэдняя глыб. 0,8 м, ступень распаду 45 %, попельнасць 34 %. На 1.1.1978 запасы торфу 1,6 млн. т. Асушана 0,2 тыс. га, выкарыстоўваецца пераважна пад ворыва. На неасвоенай ч. пераважае рэдкі хваёвы лес, растуць асокі, сфагнавыя імхі.
ЖНІВЕНЬ, 8-ы месяц каляндарнага года (31 дзепь), апошпі месяц лета.
Назва ад слова «жніво». У Мінску сярэдняя даўж. дня 15 Ж. 14 гадз 56 мін, выш. Сонца пад гарызонтам ў поўдзень 50,3 °, сярэдняя сума сонечнай радыяцыі за месяц 460 МДж/м2, радыяцыйны балапс дадатны (247 МДж/м2).
Працягласць светлага часу сутак — ад усходу да захаду Сонца — памяншаецца за месяц у параўнанні з ліпенем прыкладна на 50 гадз і складае 449 гадз на Пд і 468 на Пн Беларусі. Сярэдняя т-ра паветра 15,5—16 на Пн і 17—18 °C на ПдУ (гл. карту Жнівень, сярэднія тэмпературы паветра); у р-не Навагрудскага, Мінскага і інш. узвышшаў т-ра паветра ў сярэднім на 1 °C ніжэй, чым на суседніх раўнінах. Звычайна Ж. халаднейшы за ліпень, але прыкладна раз у 5 гадоў бывае наадварот. У 2-й пал. месяца магчымы замаразкі на глебе (часам і ў паветры), пераважна ў катлавінах, ніжніх частках нешырокіх, замкнёных далін, на асушаных тарфяніках (т-ра паветра ноччу можа паніжацца часам да — 5, -10°С). У паўн.-зах. ч. Беларусі верагоднасць замаразкаў да 31 Ж. складае 5 % гадоў. Т-ра ворнага слоя глебы ў Ж. ніжэй у параўнанні з ліпеньскай у сярэднім на 1—1,5, у некаторых выпадках на 3 °C; у паўн. р-нах яна складае 17— 18, у паўд. 19—20 °C. Розніца т-р глебы паміж глыбінямі (5, 10, 15,20 см) і тыпамі глеб (супясчаныя і сугліністыя) невялікая, у сярэднім некалькі дзесятых градуса, часам каля 0,5 °C. Адносная вільготнасць паветра ў Ж. не ніжэй 70 %. Колькасць вільготных дзён 4—5 на Пд і 5—6 на Пн. На б. ч. тэр. Беларусі колькасць сухіх дзён у сярэднім менш за 1, але ў асобных пунктах Гомельскай вобл. іх каля 1 і больш (Жлобін—1,1, Жыткавічы—1,3, Гомель—1,4, Васілевічы —1,7). У Ж. павялічваецца воблачнасць, памяншаецца працягласць сонечнага ззяння да 229—252 гадз, што складае 51—58 % ад магчымага. За месяц налічваецца ў сярэднім 3—5 ясных і 7—9 пахмурных дзён (па агульнай воблачнасці); у астатнія дні месяца неба паўяснае. У Ж. бываюць пераважна кароткачасовыя ліўневыя дажджы; колькасць дзён з ападкамі ў сярэднім 14—16. Колькасць ападкаў памяншаецца ў параўнанні з ліпеньскай: на крайнім ПдУ іх выпадае 60—65 мм, на крайнім ПдЗ у сярэднім 65—70, на астатняй тэр. 70—85 мм (гл. карту Жнівень, ападкі). У некаторых пунктах ападкаў можа быць і болын (Лынтупы Пастаўскага, Беняконі Воранаўскага р-наў —90, Навагрудак -88). У 90 % гадоў ападкаў можа выпадаць 25—35 мм, у 10 % — 120—140 мм і болып (Бабруйск, Жыткавічы, 1970; 149 мм). У гады рэдкай паўтаральнасці сума ападкаў можа дасягаць 250 мм (Магілёў, 1910) ці ападкі могуць зусім не выпадаць (Лепель, 1939). Сярэдні сутачны максімум ападкаў у Ж. складае 22— 26 мм, увільгатненне дастатковае і нават залішняе. Частыя ліўневыя дажджы з моцнымі вятрамі выклікаюць паляганне збожжавых культур. Адзін раз у 5 гадоў у Ж. выпадае град, які шкодзіць с.-г. культурам. У асобныя гады на лёгкіх глебах назіраецца недахоп вільгаці (запасы ў 20-сантыметровым слоі 20— 30 мм, месцамі каля 10—15 мм, што адмоўна адбіваецца на росце клубняў бульбы і паяўленні руні). У Ж. яшчэ цвітуць многія травы, але ў 2-й пал. месяца іх значна менш. Цвітуць асобныя расліны адуванчыка, сінюхі звычайнай. сіўцу лугавога, рамонкаў, пупка, незабудкі, васількоў, мацярдушкі звычайнай, ск'рып-
КНІГІ ОНЛАЙН
