Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
стых лясах, хмызняках, па лясных палянах, лугах; вырошчваецца ў бат. садах і аматарамі-кветкаводамі, ёсць шматлікія садовыя формы. Мнагалетнік выш. 40—100 см, з касым коранем і прамастойпым, злёгку рабрыстым сцяблом з млечным сокам. Лісце скурыстае, бліскучае, гародчата-зубчастае, прыкаранёвае — адваротнаяйцападобна-ланцэтнае, звужана ў чаранок, сцябловае — ліпейна-ланцэтпае, сядзячае, дробназубчастае, самае верхпяе — суцэльпакрайпяе. Кветкі шыроказваночкавыя, буйныя, блакітныя або бэзава-блакітныя, паніклыя, па 2—7 у аднабокай рыхлай гронцы, іншы раз адзіночныя, па ноч і ў дажджлівае надвор’е закрываюцца. Колькасць віду памяпшаецца ў выніку збору квітучых раслін. Для зберажэння віду неабходна поўная забарона збору раслін у зялёных зонах гарадоў, кантроль за станам папуляцый, развядзенне ў культуры. У запаведпіках знаходзіцца пад аховай запаведнага рэжыму. 3. ш ы р а к а л іст ы (С. latifolia) — рэдкі еўрасібірскі від, які знаходзіцца пад пагрозай знікнення; у БССР — у межах суцэльпага пашырэння. Занесены ў Чырвоную кнігу Беларускай ССР. Трапляецца рэдка. Вядомы месцазнаходжанні паблізу Магілёва, Негарэлага Дзяржынскага р-на, у Палібоцкай пушчы. паваколлі Мінска, в. Сар’я Верхнядзвінскага, Кавалі Вілейскага, Васюты Віцебскага раёнаў. Паводле звестак павук. л-ры трапляўся каля Гродна. Расце групамі і асобнымі экземплярамі ў шыракалістых і шыракаліста-яловых лясах, шэраалешніках па берагах рэк і ручаёў. Цвіце ў чэрв.— ліпені. Размнажаецца насеннем. Мнагалетнік выш. 50—125 см, з тоўстым коранем з млечным сокам і простым, злёгку апушаным або голым сцяблом. Лісце яйцападобна-падоўжапае, апушанае, няроўнапілаватае, прыкаранёвае — доўгачарапковае, сцябловае — кароткачаранковае, самае верхняе — сядзячае. Кветкі лейкападобна-званочкавыя, буйныя, блакітна-ліловыя або ліловыя, зрэдку белыя, у доўгай гронцы. Колькасць віду паменшылася ў выніку высечкі лясоў, збору як дэкар. расліны. Для зберажэння віду неабходна поўная забарона збору квітучых раслін, каптроль за станам папуляцый, выяўленне новых месцаў росту, развядзенне ў культуры. 3. з б о р н ы (С. glomerata, нар. назвы івапава галава, рышточнік, шалфей палявы) расце на лугах, у лясах, хмызняках; вырошчваецца ў
Цэптр. бат. садзе АН БССР. Цвіце ў чэрв.— верасні. Мнагалетнік выш. 15—60 см, з тоўстым дравяністым карэнішчам і тупавуглаватым, часта чырванаватым, апушаным сцяблом. Лісце шырокалапцэтнае, піжняе — крылатачаранковае, верхняе — сядзячае, з шырокай асновай. Кветкі званочкавыя, дробныя, сіне-фіялетавыя, шматлікія, у галоўцы. Процізапаленчы, абязбольваючы і заспакаяльны сродак. 3. круглалісты (С. rotundifolia, нар. пазвы палявыя чаравічкі, баравая звонка) расце ў
Званочак: 1 — рапунцэль; 2 — аленевы; 3 — карпацкі; 4 — сярэдні.
лясах. хмызняках, на ўзлесках, лугах, уздоўж дарог; вырошчваецца ў Цэнтр. бат. садзе АН БССР. Цвіце ў ліп.— верасні. Мнагалетнік выві. 15—60 см, з тонкім галіпастым карэнішчам і некалькімі сцябламі, гольші або толькі знізу злёгку апушапымі. Прыкаранёвае лісце акругланыркападобнае ці сэрцападобна-яйцападобнае, буйназубчастае або суцэльнакрайняе, доўгачаранковае, сцябловае — лінейнае. Кветкі шыроказваночкавыя, светла-лілова-блакітныя, на доўгіх тонкіх кветаножках, паніклыя, у негустой мяцёлцы. Кроваспыняльны і процізапаленчы сродак. 3. к р а п і в а л і с т ы (G. trachelium) расце ў ярах, хмызняках, лясах; вырошчваецца ў Цэнтр. бат. садзе АН БССР. Цвіце ў чэрв.— жніўні. Цвёрдаваласісты мнагалетнік выш. 40—100 см, з тоўстым коранем, простым, вострарабрыстым чырванаватым сцяблом і лісцем, падобным на лісце крапівы. Ніжняе і сярэдняе лісце доўгачаранковае, сэрцападобнае, буйнаняроўнапілаватае, верхняе — сядзячае, авальпа-ланцэтнае. Квоткі шыроказваночкавыя, буйныя, па краі з рэдкімі раснічкамі, сінеліловыя, па 1—3 у пазухах лісця. Процізапалепчы сродак. 3. алепев ы (С. cervicaria, нар. назвы дзвонак, зара) расце на лугах, у хмызняках, па травяністых схілах. Цвіце ў маі — жніўні. Двухлетнік выш. 30—100 см, густа ўкрыты цвёрдымі валаскамі, з тоўстым коранем і востравуглаватым сцяблом. Ніжняе лісце падоўжана-ланцэтнае, верхняе — сядзячае, ланцэтнае, дробпагародчатае. Кветкі сінія, скучаны на верхавіпцы сцябла і ў пазухах верхпяга лісця. Абязбольваючы, антытаксічны і малакагонны (стымулюе ўтварэнне малака ў кормячых жанчын) сродак. 3. рапунцэлепадобпы (С. гаpunculoides) расце каля дарог, у лясах, хмызняках, нярэдка ў нас. пупктах; вырошчваецца ў Цэнтр. бат. садзе АН БССР, Цвіце ў чэрв.— ліпені. Двухлетнік выш. 30—80 см, апушаны рэдкімі цвёрдымі валаскамі, Ніжняе лісце сэрцападобпае, сярэдняе і верхняе сцябловае з тупой асновай. Кветкі цёмна-фіялетавыя, буйныя, па кароткіх папіклых кветаножках, па 1 у пазухах прыкветнікаў, утвараюць доўгую аднабокую гронку. 3. р а с к і д з і с т ы (С. patula) расце на лугах, травяністых схілах і сярод хмызняку, радзей у лесе. Цвіце ў маі — ліпені. Мнагалетнік выш. 25—70 см, з рабрыста-вуглаватым, уверсе разгалінаваным сцяблом. Прыкаранёвае і ніжняе сцябловае лісце акруглае, звужана ў кароткі чаранок, астатняе — сядзячае. Кветкі фіялетавыя з 2 шылапа-
I УЗГОРЫСТА-МАРЭННА-ЭРАЗІЙНЫ ЛАНДШАФТ з перарывістым покрывам лёсападобных суглінкаў, дзярнова-падзолістымі, дзярновапалевападзолістымі глебамі
I. Сярэдне-і буйнаўзгорыстае ўзвышша з ярамі, лагчынамі. Ворныя землі, участкі хваёвых, дубовых лясоў
22. Хвалістая раўніна з размытымі марэннымі градамі, западзінамі. Ворныя землі, участкі хваёвых лясоў.
ГОМЕЛЬСКАЯ ВОБЛАСЦЬ,
ЛАНДШАФТНАЯ НАРТА
II ЛАНДШАФТ ДРУГАСНАЙ МАРЭННАЙ РАЎНІНЫ а. з покрывам супеску, дзярнова-падзолістымі, часта забалочанымі I тарфяна-балотнымі глебамі
2. Пласкахвалістая раўніна з лагчынамі, катлавінамі. Ворныя землі.
участкі шыракалістаяловых, хваёвых лясоў.
3. Узгорыста-хвалістая раўніна з лагчынамі, ярамі. Ворныя землі, шыракаліста-яловыя, драбналістыя лясы, пазапоймавыя лугі
б. з покрывам водна-ледавіковых супескаў I суглінкаў, дзярнова-падзолістымі I тарфяна-балотнымі глебамі.
4. Узгорыста-хвалістая раўніна з катлавінамі, лагчынамі. Воряыя землі, участкі хваёвых лясоў, пазапоймавых лугоў.
в. з покрывам водна ледавіковых суглінкаў, дзярнова-падзолістымі, месцамі забалочанымі глебамі
5. Хвалістая раўніна з марэннымі ўзгоркамі. западзінамі, лагчынамі. Ворныя землі, участкі шыракаліста-хваёвых. шыракаліста-яловых лясоў, пазапоймавых лугоў.
6. Спадзістахвалістая раўніна з западзінамі, катлавінамі. Ворныя землі, участкі хваёвых лясоў, пазапоймавых лугоў
III МАРЭННА-ЗАНДРАВЫ ЛАНДШАФТ
а. з покрывам супеску, дзярнова-падзолістымі, часта забалочанымі і тарфяна-балотнымі глебамі
7. Хвалістая раўніна з дзюнамі, западзінамі, катлавінамі. Хваёвыя драбналістыя лясы, участкі ворных зямель, вярховых балот
8. Хвалістая раўніна з марэннымі ўзгоркамі, западзінамі. дзюнамі, лагчынамі. Хваёвыя, шыракаліста-хваёвыя, драбналістыя лясы. участкі ворных зямель
9. Хвалістая раўніна з дзюнамі, лагчынамі. Хваёвыя, чорнаальховыя лясы, ворныя землі.
10. Узгорыста-хвалістая раўніна з марэннымі ўзгоркамі, заладзінамі. Ворныя землі, участкі хваёвых, шыракаліста-яловых, бярозавых
лясоў
б. з покрывам водна-ледавіковых супескаў і лёсападобных суглінкаў, дзярнова палева падзолістымі і дзярнова-падзолістымі глебамі
11. Спадзістахвалістая раўніна з западзінамі. Ворныя землі. участкі пазапоймавых лугоў.
12. Узгорыста-хвалістая раўніна з марэннымі ўзгоркамі, западзінамі, ярамі, лагчынамі. Ворныя землі, участкі шыракаліста хваёвых лясоў
13. Хвалістая раўніна з западзінамі, лагчынамі. Ворныя землі, участкі дуброў. пазапоймавых лугоў.
IV ЛАНДШАФТ ДРУГАСНАЙ ВОДНА-ЛЕДАВІКОВАЙ РАЎНІНЫ
. . . а. пясчаны з дзярнова-падзолістымі, часта заба.... лочанымі і тарфяна-балотнымі глебамі
14. Плоская раўніна з рэдкімі марэннымі ўзгоркамі. дзюнамі. Хваёвыя, шыракаліста-хваёвыя, чорнаальховыя лясы.
15. Пласкахвалістая раўніна з дзюнамі, астанцамі марэннай раўніны. Хваёвыя, шыракаліста-хваёвыя, бярозавыя лясы, дубровы, участкі ворных зямель.
16. Спадзістахвалістая раўніна з дзюнамі. Ворныя землі, хваёвыя, драбналістыя лясы.
17. Пласкахвалістая раўніна з катлавінамі, лагчынамі. Ворныя землі, хваёвыя лясы, участкі пазапоймавых лугоў, драбналістых лясоў.
18. Плоская раўніна з дзюнамі. Хваёвыя, шыракаліста-хваёвыя, драбналістыя лясы, пазапоймавыя лугі.
19. Спадзістахвалістая раўніна з дзюнамі, катлавінамі. Шыракалістахваёвыя.хваёвыя. дубовыя лясы, нізінныя балоты, участкі ворных зямель.
б. з покрывам супеску, дзярнова-падзолістымі.
° ° часта забалочанымі і тарфяна-балотнымі гле -
0 ° ° бамі
20 Спадзістахвалістая раўніна з астанцамі марэннай раўніны, запа дзінамі, лагчынамі. Ворныя землі, участкі хваёвых лясоў, пазапоймавых лугоў.
21. Пласкахвалістая раўніна з камавымі і марэннымі ўзгоркамі, запа дзінамі. Хваёвыя.бярозавыя, дубовыя лясы, ворныя землі. участкі пазапоймавых лугоў.
Карту снлалі супрацоўніні Беларуснага дзяржаўнага унюерсітэта імя У. I Леніна Г. / Марцынкееіч. Г. Т. Харанічава
в. з покрывам лёсападобных суглінкаў, дзярно ва-палева-падзолістымі, часта забалочанымі глебамі
V ЛАНДШАФТ АЛЮВІЯЛЬНАЙ ТЭРАСАВАНАЙ НІЗІНЫ
а. пясчаны з дзярнова-падзолістымі, радзей за' * * * балочанымі I тарфяна-балотнымі глебамі
23. Пласкахвалістая тэраса з дзюнамі. лагчынамі. Хваёвыя, дубовыя, драбналістыя лясы, пазапоймавыя лугі.
24. Спадзістахвалістая тэраса з дзюнамі, катлавінамі. лагчынамі. Шыракаліста-хваёвыя, хваёвыя лясы, участкі вярховых балот, драбналістых лясоў.
25. Пласкахвалістая тэраса з камавымі і марэннымі ўзгоркамі. дзюнамі, катлавінамі, лагчынамі. Драбналістыя. дубовыя, хваёвыя лясы, нізінныя балоты. участкі ворных зямель.
26. Спадзістахвалістая тэраса з астанцамі марэннай раўніны, дзюнамі. далінамі. Хваёвыя, драбналістыя, дубовыя лясы, участкі вор ных зямель.
27. Хваліста-бугрыстая тэраса з дзюнамі. Хваёвыя, чорнаальховыя лясы, ворныя землі.
28. Спадзістахвалістая тэраса з лагчынамі, блізкім заляганнем крышталічнага фундамента. Шыракаліста-чорнаальховыя, драбналістыя лясы, участкі ворных зямель.
29. Хвалістая тэраса. Хваёвыя лясы, участкі ворных зямель.
б. з перарывістым покрывам супеску, дзярно вападзолістымі, часта забалочанымі I дзярновымі глебамі
КНІГІ ОНЛАЙН
