Фаўст
Ёган Вольфганг Гётэ
Выдавец: Юнацтва
Памер: 398с.
Мінск 1996
Зямной гароты не люблю:
Там столькі слёз, што беднага народа I чорту нават стала шкода.
ГАСПОДЗЬ
Ты знаеш Фаўста?
МЕФІСТОФЕЛЬ
Доктара?
ГАСПОДЗЬ
Майго слугу!
МЕФІСТОФЕЛЬ
0, гэта асаблівы служка бога —
He любіць харчу ён падножнага, зямнога;
Ці то яго апанаваў які паморак, Ці думкі ў нетры завялі — Ён патрабуе з неба лепшых зорак I асалод найлепшых на зямлі, Ды ні зямля, ні далечы сусвету Ніяк душу не задаволяць гэту.
ГАСПОДЗЬ
Хай мой слуга цяпер упоцемках блукае,— Я з часам выбаўлю яго ад дробязных турбот: Садоўнік загадзя, па кветках знае, Які на дрэве выспеліцца плод.
МЕФІСТОФЕЛЬ
Іду ў заклад — не скажа «дзякуй богу»!
Я толькі ў вас дазволу папрашу Павесці Фаўста на маю дарогу. ГАСПОДЗЬ
Пакуль жыве ён, за яго душу
I без майго дазволу можаш ты змагацца: Пакуль імкнецца, можа памыляцца!
МЕФІСТОФЕЛЬ
Я дзякую! Абрыдла мёртвымі займацца — Здаровыя, разумныя мне любы.
Чым варушыць у пекле трупы, Лепш пашукаць другіх выгод, 3 жывым гуляць, як з мышкай кот.
ГАСПОДЗЬ
Калі да грэху ад святой крыніцы
За чортам кінецца стары, Дык пашырай тады свае граніцы I ўладу поўную над ім бяры. Але на кару сам гатовы будзь, Калі свайго ты не стрымаеш слова I не патрапіш Фаўста павярнуць.
МЕФІСТОФЕЛЬ
Я згодзен. He пужае ўмова.
Калі жаданая у рукі дасца мэта, Узнагародай будзе мне за гэта Бязмежны мой трыумф і твой давер — I ўжо тады яго прымушу я, Каб ён зямлю сырую жэр, Каб поўзаў ён, як цётухна змяя.
ГАСПОДЗЬ
Люблю такіх, як ты, аблуда-чорт. Калі знагодзіцца, заўжды заходзь I ведай — ад сваіх шчадрот Цябе адорыць ласкаю гасподзь. А Фаўст слабы, бо цішыню шануе, Пакорліва жыве самотніцкі ізгой. Каб раздражніць, узбунтаваць спакой, Я сябра дам яму, што ўсё руйнуе. (Да архангелаў.) А вас, сыноў сапраўдных рая, Няхай уцешыць прыгажосць святая, I вечна творчы дух нябёс Любоўнай лучнасцю няхай павяжа, А ўсё няпэўнае, няяснае, як лёс, Няхай ахопіць думка ваша.
Неба зачыняецца. Архангелы разыходзяцца.
МЕФІСТОФЕЛЬ (адзін)
А мне ў дзядка штораз мілей!
Чаго сварыцца з ім! — Стары I чорту шчодры на дары, Аж з вуснаў капае ялей!
ПЕРШАЯ ЧАСТКА ТРАГЕДЫІ
ноч
Цесны гатычны пакой з высокім скляпеннем. На крэсле за сталом устрывожаны Ф аў cm.
ФАЎСТ
Я філасофію вучыў, і права, I тэалогію, і медыцыну. Здаецца, бачу ўсё яскрава, А ў галаве калі прыкіну, Дык хоць чытаў я процьму кніг, А глузду не набраўся з іх. Магістр я, доктар — а між тым Гібею ў склепе пыльным і пустым I дзесяць год наўпрост-наўскос Ваджу людзей даверлівых за нос, Хоць і падказвае мне сэрца, Што нельга да ўсяго даўмецца. Прафанаў я ў навуках абышоў: Магістраў розных, дактароў, папоў, He ведаю сумненняў я, адчаю I перад пеклам боязі не маю, А ўсё ж без радасці жыву — не знаю, Ці ключ да ісціны трымаю, Ці ў тайны вучням адчыняю дзверы, Ці далучаю іх да шчырай веры. He маю ні набыткаў я, ні грошай, I славы гэтак жа няма харошай — Сабака так не мог бы жыць!
I вось пачаў я варажыць, Спадзеючыся, што адвечны дух Мне разамкне таемнасці ланцуг, Каб ведаў я, што гавару,—
Ці злу служу я, ці дабру,— Каб сувязь рэчаў разгадаць I тлумачэнне думцы даць, Каб дзеянняў спазнаць асновы, I перакласці іх дакладна ў словы.
О, на пакуты з вышыні, Мой месячык, хоць раз зірні: Як я над кнігамі ўсю ноч Нядрэмных не заплюшчыў воч. Зірні і сумны свой прывет Пашлі ў абрыдлы кабінет! О, каб узняцца мне да гор, Лунаць, як дух, каля пячор, Турбот няпэўнасці пазбыцца, Расой гаючаю абмыцца I вызваліць душу і рукі Ад марнасці пустой навукі!
Няўжо да гэтае пары He вырвуся з глухой нары, Дзе і нябеснае святло Ледзь-ледзь прасочваецца ў шкло, Дзе стосы кніг маіх пад столь — Вучоных доследаў клады — Чарвяк стачыў, паела моль За ўсе бясплённыя гады. Сядзіць, як здань, убогі дзед, А на стале прабірак строй, Прылады складзены гарой. Такі твой свет! I гэта свет?!
Пытаешся, чаму туга I роспач у душы расце, Чаму няпэўнасці смуга Бадзёрасць гасіць, дух гняце? — Твая стыхія не цяпло, Якім гасподзь сагрэў людзей, А павуціна, пыл і тло I холад нежывых касцей.
Бяжы на волю! Кінь бярлог! Ці ж таямнічы Нострадам Табе парадай не памог?
He стаў апораю? Ты там Спазнаеш без усіх свяціл I выверыш прыроды рух, Духоўных набярэшся сіл I будзеш з духамі, як дух. Наш чэрствы розум тых радкоў Святых не растлумачыць, не! Вы, духі, тут, з усіх бакоў! — Прашу вас, адкажыце мне! (Разгортвае кнігу і бачыць знак Макракосму.) Га! Знак чароўны раптам зноў Усімі думкамі і сэрцам авалодаў, I кроў застылая, старая кроў Юнацкіх прагне асалодаў.
Той, пэўна — бог, хто склаў радкі, Што бунт унутраны таймуюць, Уцехай сэрца беднае чаруюць; Мне знакі геніяльнае рукі Па-свойму сэнс жыцця трактуюць! Ці сам я бог? Мне ж ясны да канца Аб дзейнасці прыроднай сілы словы, Я разумею праўду мудраца I споведзі ягонай сэнс суровы: «Для нас свет духаў не замкнуты, Але на розуме ў нас путы;
Стань, вучань, і пунсом зары Зямныя грудзі абатры!» (Разглядвае знак.) Нішто адвольна цэласці не рве, Усё ўзаемнай еднасцю жыве! Нябеснай сілай свецяцца паўсюды Быцця крыштальныя сасуды.
I сіле той няма запруды — На крылах у гармоніі чароўнай Усе часцінкі і сасуды роўны.
Які спектакль! У шклянцы бура!
Дзе ж я схаплю цябе, бясконцая натура? Дзе ж я знайду цябе, жыцця крыніца, Што моц дае і небу, і зямлі?
Калі ж таму, хто п’е з цябе, прыпаўшы ніцма, Астудзіш вусны смяглыя, калі?
(Нецярпліва перагортвае старонкі, бачыць знак Духа Зямлі.)
Другая ў знэку моц відна!
О Дух Зямлі! Ты мне бліжэйшы! Здаецца — сам я стаў дужэйшы, Палаю, нібы ад віна,
I мужнасць маю ў свет ісці, Дзяліць і сум, і радасці, Цяпер мне стала ўсё адно — Перамагчы
Ці з караблём — на дно!
Гусцеюць хмары...
Закрылі меряца святло...
Мігае лямпа... чад...
Праменні скачуць
Над галавой... і дзьме
Са столі жудасць на мяне, Агортвае, хапае!
Я чую — Дух жаданы тут!
Адкрыйся мне!
А сэрца рвецца, рвецца з пут!
Да адчуванняў новых
Душой і сэрцам я гатовы!
Я прагну адкрыцця! —
З’явіся, Дух! З’явіся, Дух!
Мне не шкада ні сэрца, ні жыцця! (Бярэ кнігу і вымаўляе таямнічае заклінанне Духа.)
Успыхвае барвовае полымя.
У полымі з’яўляецца Д у х 3 я млі.
ДУХ ЗЯМЛІ
Хто зваў мяне?
ФАЎСТ (адварочваецца)
Жахлівы твар!
ДУХ ЗЯМЛІ
Маіх ты прагнуў сфер, з маіх піў чар! Нашто ж благаў, нашто прасіў, Калі цяпер...
ФАЎСТ
О боль! Глядзець нясіл!
ДУХ ЗЯМЛІ
Здзівіўся я: хто так упарта кліча? Хто хоча глянуць мне ў аблічча? Дай, думаю, прыму яго капрыз.
I вось я тут, а Фаўст — раскіс!
Цябе, звышчалавек, скруціў мізэрны страх. Дзе кліч душы? Няўжо зачах Той свет, які за доўгія гады У сэрцы выпеставаў ты, Каб потым цешыцца заўзята, Што з духамі ты стаў запанібрата! Дзе Фаўст наш горды, чый язык Данёс душы збалелай крык?
Як разумець, што раптам ты Майго агню спалохаўся і твару I ўжо не хочаш стаць са мною ў пару, А толькі, знішчаны, трасешся ад жуды, Нібы чарвяк! О гэты вечны страх!
ФАЎСТ
He страшна мне! Агонь мой не патух!
Я — Фаўст! 3 табою роўны, Дух!
ДУХ ЗЯМЛІ
У бурах падзей, у жыццёвых вірах To — упаду, то — узлячу. To — назад, то — наперад імчу!
Імкнуся я ўдаль!
I жыццё, і смерць, I мора, і цвердзь — Як зменлівасць хваль!
Так тчэцца на кроснах прыродных кругоў Жывое адзенне багоў.
ФАЎСТ
Ты маеш свет і тчэш адзенне бога, Які ж, Дух дзейны, блізкі я табе! ДУХ ЗЯМЛІ
Ты блізкі Духу, свет якога
Уразумеў! He мне!.. (Знікае.) ФАЎСТ (узрушана, з адчаем)
Табе не блізкі я?..
Каму ж тады?..
Богападобны вобраз я! — Табе не блізкі, не?..
Стук у дзверы.
О ліха!.. Лабарант мой — фамулюс, Прыйшоў, каб галаву мне затлуміць I ў жылы зноў атруты ўліць — Сухі праныра і падступны хлус!
Уваходзіць Ва г н ер у начным каўпаку і ў шлафроку з лямпай у руцэ.
Фаўст з прыкрасцю п.аварочваецца да яго.
ВАГНЕР
Прабачце, вы дэкламавалі нешта
3 трагедый грэчаскіх, відаць!
I я не супраць у мастацтве, зрэшты, Каронаю трыумфу заўладаць.
Камедыянт, хай грае вельмі ўдала. He пераплюне кардынала.
ФАЎСТ
Калі, канечне, non ваш не са сцэны — Такія ў нас здараюцца падмены.
ВАГНЕР
Ах, ці не лепш утульны кабінет!
3 яго ў акенца мы глядзім у свет.
Нібы ў падзорную трубу на неба.
Дык як жа нам вучыць людзей як трэба? ФАЎСТ
Мастацтва без душы — не адмыслова.
Калі ў яго я ўкладваю душу, To шчырым і сардэчным словам Людзям я сэрцы ўзварушу.
А вы! Сядзіце, выбірайце з місак Чужыя недаедкі на булён
I дзьмухайце ў даўно астылы прысак — А мо жарынкай выблісне вам ён.
He дзіва, што не адрыгнецца Такая страва смачная, ані —
I вы не злучыце ніколі з сэрцам сэрца Сваёй няшчырасцю і поліўкай з хлусні.
ВАГНЕР
Ах, толькі казань шчасце нам дае, Ды жаль, мне красамоўства не стае. ФАЎСТ
А ты адразу хочаш стаць кумірам! Навошта пераймаць табе аслоў?
Будзь простым, будзь заўсёды шчырым, Зрачыся звышразумных слоў.
Сур’ёзнае паслухаць кожны рады, Калі яно без трэску, без бравады. А вашых фраз бліскучых — ані блізка! Ад іх аскома і настрой ліхі.
Шумяць, бы ўвосень з поўначы вятрыска, Калі па лузе гоніць ліст сухі.
ВАГНЕР
Мой бог! Мастацтва без мяжы, без краю — Жыццё ж кароткае занадта ў нас.
Вось мне, калі крытычна разважаю, Аж неяк страшна робіцца падчас.
Шлях да вытокаў ісцін не кароткі — Змардуешся, пакуль сам знойдзеш сродкі, Глядзіш, прайшоў не болып як паўдарогі, Ды тут пара прыйшла выцягваць ногі.
ФАЎСТ
Няўжо твае пергаменты — крыніца, 3 якое можна мудрасці напіцца?
Патолі не здабудзеш анідзе, Калі яна сама з душы не йдзе.
ВАГНЕР
А як прыемна часам у самоце Абмераць духам даўняе стагоддзе, Здаволена скептычным кінуць вокам На ўяўны розум колішніх прарокаў? ФАЎСТ
О так! Удаль! Вышэй! Да зор!
Мой друг, часоў былых прастор — Ёсць кніга пры сямі пячацях.
А што вы духам часу завяцё,— Ёсць сам ваш дух, які жыццё Перадае ў людскіх паняццях. Як не заплакаць ад сумоты нуднай, Як не зняверыцца ў сваёй душы! — Пакажуць п’есу модную на кірмашы Сярод галечы, нэндзы
і старызны бруднай — Фарс на дзяржаву, пошлыя маралькі,— Нібыта цешацца на сцэне лялькі!
ВАГНЕР
А дух, а сэрца, а вялікі свет —
Цікава ж вывучыць такі прадмет!
ФАЎСТ
Ах, у пазнанні чалавек няўтольны, А сам імя дзіцяці даць няздольны. Нямногіх тых, што нешта зналі, Дарогу думкам смелым адкрывалі,— Палілі, білі іх і крыжавалі.
КНІГІ ОНЛАЙН
