КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Трэба адзначыць, што Шадурскі ўвогуле выводзіць фізіку па-за межы тэарэтычнай філасофіі, разглядаючы яе не як тэарэтычную навуку, а як arts, “рамяство”. Бенедыкт Дабшэвіч (1722 — каля 1794) у “Поглядах новых філосафаў” па сутнасці завяршыў рэструктурызацыю схаластыкі і цалкам прыняў новую, эклектычную схему філасофіі. Гэтая схема, класічным узорам якой лічылася структура філасофіі паводле Вольфа, былатым не меньш дастаткова пластычнай і дазваляла індывідуальныя варыяцыі. Дабшэвіч пасутнасці адзіны, хто ўвайшоў у новыя асветніцкія эліты і працаваў для Камісіі Нацыянальнай Адукацыі. 1.4.2. Адасабленне логікі, яе псіхалагізацыя і натуралізацыя Пэўная мадэрнізацыя логікі адбывалася ўжо ў межах эклектычнай філасофіі, у А. Скарульскага і Б. Дабшэвіча, але свайго апагею гэты працэс дасягнуў у Казіміра Нарбута (1738-1807). Так, да традыцыйных трох частак схаластычнай логікі Скарульскі дадае чацвертую “Пра лагічны метад”, але пры гэтым адзначае, што лагічны метад не ёсць чацвертай аперацыяй розуму, а толькі пэўны спосаб навучання альбо ўпарадкавання дадзеных розуму /46, с. 211/. Скарульскі адначасова і прызнае аўтарытэт Дэкарта, але і спрабуе дапоўніць яго рацыяналізм з двух бакоў: каб нейтралізаваць прынцып сумневу, Скарульскі дадае да крытэрыя яснасці і відавочнасці яшчэ і боскі аўтарытэт, і ў той жа час уводзіць элементы сенсуалізму (пад уплывам Лока). У Дабшэвіча логіка, як першая і істотная частка філасофіі, абапіралася ўжо хутчэй на Дэкарта і Лейбніца, чым на схаластыку, і актыўна выкарыстоўвала з дасягненняў матэматыкі. У Нарбута адбываецца далейшае ўвядзенне ў курс логікі эпістэмалагічнага матэрыялу, і, што больш істотна, псіхалагізацыя і натуралізацыя логікі. Усё гэта прывяло да таго, што логіка як дысцыпліна выдзяляецца з агульнага курса тэарэтычнай філасофіі і пачынае трактавацца асобна. У выніку, у 1769 годзе выходзіць кніга Нарбута “Логіка, альбо навука аб роздуме і развазе...”, дзе праявіліся ўсе гэтыя тэндэнцыі. Логіка, паводле Нарбута, падзяляецца на дзве часткі: на логіку тэарэтычную і логіку натуральную, альбо прыроджаную. Тэарэтычная логіка ёсць толькі рэфлексія над тымі натуральнымі здольнас- цямі даразвагі, якія складаюць змест логікі прыроджанай. Самі ж натуральныя здольнасці арганічна ўпісваюцца ў больш агульны парадак рэчаў. “У меркаваннях аб рэчах, — піша Нарбут, — і ў сцверджаннях звычайны чалавек ідзе ў адпаведнасці з якімсь прыроджаным парадкам і наватзнаходзіцьу меркаваннях іншых памылкі, не ўсведамляючы і не ведаючы, з дапамогай якіх законаў ён гэта робіць, бо ніколі не вывучаў логікі” /144, s. 23/. Натуральная ж логіка падзяляецца на чыста прыроджаную і набытую ў выніку практыкаванняў розуму. У той жа час Нарбут не спяшаецца натуралізаваць мысленне і не спрабуе, як гэта пазней зробіць Кандыльяк, шукаць натуральныя законы, якім нас «навучае прырода». Пазіцыя Нарбута ў дачыненні да ідэі натуральных законаў амбівалентная: з аднаго боку ён прымае саму ідэю як пэўную нарматыўнасць эпохі, у межах якой адбываецца хада думкі, з другога ён паказвае немагчымасць “чыстай прыроды” як эпістэмалагічнага і соцыякультурнага крытэрыя, — як для сацыяльнай рэалыіасці, так і для рэальнасці чалавечага пазнання. Так, ён адзначае, што “прыродны”, натуральны чалавек не можа выступаць як норма, па-за гістарычнымі і соцыякультурнымі абставінамі і кантэкстамі. Розум, паводле Нарбута, мае пэўныя, уласцівыя яму законы, у адпаведнасці з якімі ён і дзейнічае. Але пры гэтым чалавечае пазнанне мае розныя ступені і можна праз адпаведныя назіранне і досвед пэўным чынам вызначыць межы магчымасцей чалавечага розуму і меркаваць пра тое, як далёка можа разлягацца чалавечае пазнанне. Нарбут аналізуе чатыры станы душы чалавека ў адносінах да праўды: упэўненасць, няўпэўненасць, сумнеў, меркаванне. Гэтыя станы душы, паводле Нарбута, залежаць ад таго, наколькі поўна мы можам падмацаваць свае меркаванні дадзенымі досведу і з’яўляюцца па-сутнасці натуральнымі індыкатарамі пэўных ступеняў, на якіх знаходзіццатой альбо іншы акт пазнання. Дэкартавы прынцып відавочнасці Нарбут трактуе такім чынам: “Відавочнасць ёсць дастаткова ясным усведамленнем таго, што нашыя сцверджанні пра тыя альбо іншыя прадметы адпавядаюць законам крытычнага мыслення, гэта значыць правілам і прыёмам, неабходным для пазнання і ўсталявання праўды” /144, s. 83/. Увогуле, Нарбут аналізуе ўпэўненасць і відавочнасць як антрапалагічныя катэгорыі. Пры гэтым ён выдзяляе тры крыніцы магчымых перашкодаў і памылак: Па-першае, вузкасць межаў нашага розуму ў параўнанні з бясконцай шматстайнасцю рэчаў альбо аб’ектаў. Па-другое, нашае цела, яго стан і цяжар, а таксама страсці, якія штурхаюць розум да памылковых сцверджанняў. Па-трэцяе, чужыя ўплывы: бацькоў, настаўнікаў, старэйшых, кнігаў ды інш. Што тычыцца праблемы метаду, дык Нарбут вызначае чатыры метады: ’ унутранае пачуццё (усведамленне); * выснова альбо вывад аднаго сцверджання з другога; ' досвед (эмпірычны, пачуццёвы) ' чыёсці аўтарытэтнае сцверджанне альбо меркаванне. Першы метад Нарбут пакідае для вызначэння існавання нас саміх (пры дапамозе ўнутранага пачуцця альбо інтуіцыі). Так, нашай упэўненасці ва ўласным існаванні, паводле Нарбута, ужо дастаткова для таго, каб прыняць гэта як праўду. Існаванне Бога, паводле Нарбута, мы не можам давесці ні пры дапамозе лагічнага вываду, ні з нашых пачуццяў. Існаванне Бога даводзіцца пры дапамозе аўтарытэтнага сведчання. Такім чынам, у выніку псіхалагізацыі логікі і насуперак асветніцкаму гнасеалагічнаму аптымізму, Нарбут спрабуе паставіць пытанне аб граніцах індывідуальнага чалавечага розуму і, адпаведна, аб граніцах чалавечага пазнання. Яго высновы пры гэтым досыць песімістычныя: “Калі мы ўважліва разгледзім прыроду і здольнасць нашага розуму, — піша ён, — мы без цяжкасці бачым, што ён мае досыць вузкія граніцы ў пазнанні і разуменні рэчаў, не кажучы ўжо пра тое, што розум не можа цалкам і дасканала ахапіць бясконцую множнасць сут- насцей, ён да таго ж не можа адначасова і без вялікіх намаганняў набыць веды аб шматлікіх цяжкіх прадметах. Калі да гэтага дадаць яшчэ неспатольнае жаданне набывання ведаў, дык гэта становіцца прычынай не толькі неразумнага, але і памылковага пазнання” /144, s. 86/. Таму не дзіўна, што пасля паўставання Камісіі Нацыянальнай Адукацыі Таварыства Элементарных Кнігаў не выкарыстала “Логіку...” Нарбута ў якасці падручніка, а замовіла новы падручнік Кандыльяку11, які ў сваёй сэнсуалістычнай трактоўцы магчымасцей чалавечага розуму быў значна большым аптымістам. 1.4.3. Станаўленне фізіякратызму як універсальнай рацыянальнасці прыроды Эпоха Асветніцтва прыносіць не толькі змены ў структуру і змест філасофіі як сістэмы тэарэтычных ведаў, але і ў разуменне філасофіі як такой. На месца канкрэтнай акадэмічнай дысцыпліны, дакладна лакалізаванай у сістэме ведаў свайго часу, прыходзіць больш шырокае разуменне філасофіі як пэўных практыкаў крытычнага мыслення, якія абапіраюцца на рацыянальнае стаўленне як да свету прыроды, так і да навакольнага соцыякультурнага асяроддзя. Але пры такой шырокай трактоўцы філасофіі як сіноніма асветніцкага светагляду як такога і пры надзвычай інтэнсіўным застасаванні практыкаў крытычнага мыслення, у часы класічнага Асветніцтва філасофіі было адмоўлена ў статусе асобнай навукі з сваёй асобнай прадметнасцю, і, як вынік, нават філасофія новых, ужо прасякнутая рацыяналізмам і крытыцызмам, не змагла адстаяць сваё права на аўтаномны статус. Таму, калі пасля 1773 года пачаўся праект татальнага пераўладкавання (пост)езуіцкай сістэмы адукацыі, гэты праект пачаўся без філасофіі. Ад 1780 года — утварэння новыхГалоўных Школаў на месцы Езуіцкіх акадэмій — Кракаўскай і Віленскай, філасофія як асобная дысцыпліна не выкладалася і толькі ў 1804 годзе ў Віленскім універсітэце ўтвараецца кафедра філасофіі і распачынаюцца выклады, — і тое, не з унутраных прычын, а з той прэстыжнасці, якую пачала набываць філасофія ў новую, посткантаўскую эпоху. У выніку адукацыйных рэформ, праведзеных Камісіяй Нацыянальнай Адукацыі, адзінай філасофскай школай стаў фізіякратызм (у сваіх неэканамічных версіях). Ён выцясніў не толькі традыцыйныя схаластычныя курсы і філасофію новых, але і спрычыніўся да адмены філасофіі яктакой, якая разглядалася як састарэлая форма ведаў, пераадоленая ў межах новага аптымістычнага светаўспрымання, якое імкнулася пагадзіць між сабой фізічны (натуральны) і маральны парадкі рэчаў. Фізіякратызм дамінуе ў Вільні ў канцы XVIII стагоддзя, замяняючы сістэматычныя філасофскія курсы, служыць адмысловай ідэалогіяй і філасофіяй Асветніцтва. Як пэўная эканамічная дактрына і адначасова накірунак асветніцкага мыслення фізіякратызм паўстаў у Францыі ў сярэдзіне XVIII стагоддзя. Яго пачынальнікам быў Франсуа Кеснэ (Quesnay), а найбольш вядомым прыхільнікам — маркіз дэ Мірабо. Фізіякратызм як эканамічная дактрына займаўся аналізам гаспадарчага развіцця краінаў і ў якасці галоўнай падставы гэтага развіцця высоўваў капіталізаваную сельскую гаспадарку, якая адзіная ў стане даваць чалавеку даданую вартасць, альбо дадатковы натуральны прадукт. Эканамічная тэорыя фізіякратаў знайшла сваё сістэмнае адлюстраванне ў “Эканамічнай табліцы” Кеснэ, якая змяшчала матэматычныя схемы цыркуляцыі і рэпрадукцыі гаспадаркі ў цэлым. Самі фізіякраты лічылі сябе адкрывальнікамі новай сапраўднай навукі, якая ў стане закласці трывалы фундамант чалавечага прагрэсу. Тэрмін “фізіякратызм”, ужыты Бадо ў 1767 годзе, азначаў “натуральны ды сацыяльны парадак, заснаваны на прыроднай неабходнасці інеаспрэчнайсілевідавочнага”/155, s. 129/ . Паводле меркаванняў прыхільнікаў фізіякратызму, гісторыя, палітыка, маральнасць, натуральныя навукі ды правазнаўства ўпершыню маюць шанец стаць дакладнымі навукамі. Трэба сказаць, што асветнікі Рэчы Паспалітай былі частымі гасцямі ў салонах фізіякратаў, а самі фізіякраты адразу разгледзелі ў Рэчы Паспалітай патэнцыйнае поле прыкладання і спраўджвання іх тэорый. Гэтая ўзаемная сімпатыя была асабліва заўважная на фоне той халоднасці, якую праяўлялі да Рэчы Паспалітай энцыклапедысты (для якіх Фрыдрых і Екацярына былі большымі аўтарытэтамі, чым “фанатычныя сарматы”).