Зборнік
Поль Верлен, Франчэска Петрарка, Джордж Гордан Байран
Для старэйшага школьнага ўзросту
Выдавец: Юнацтва
Памер: 270с.
Мінск 1996
Каб змрокам твой згасіць прамень,— 3 твайго празрыстага святла З’яўляўся зноў праз хмару дзень.
Няхай лунае над маім
I сілу дасць няхай твой дух.
Са словам ласкавым тваім На цэлы свет адзін пайду!
Як дрэва любае шуміць
Ля надмагільнае пліты, Лісты свае схіліўшы ніц,— Так нада мной стаяла ты.
I вецер выў, і гром грымеў — Мяне ж не пакідала ты, А свой журботны, ціхі спеў Складалі ніцыя лісты.
Каб ні табе, ні ўсім тваім He ведаць ганьбы горкай той, Якая мне ў жыцці цяжкім На долю выпала з ліхвой.
За дабрату ў падзяку лёс Людзям ад сонца дар нясе. О, каб найлепшае прынёс Табе за спачуванні ўсе!
Міне няпэўная любоў, Твая ж ніколі не міне.
Пакуль хвалюе сэрца кроў, Тваё не здрадзіць сэрца мне.
Хай згіне ўсё ў жыцці маім, Каб толькі ты была са мной! Хоць шляхам я прайшоў цяжкім, Свет — не пустыня мне з табой!
12 красавіка 1816
СТАНСЫ ДА АЎГУСТЫ
Закацілася сонейка лёсу, Зорка шчасця прымеркла зусім. За людскою хлуснёй стогалосай Сэрцам шчырым не йдзеш ты сваім. Знала ты маё гора ліхое, Падзяліла яго ты са мной. Дарагая! Каханне такое, Мабыць, толькі на свеце ў адной!
Калі дзень усміхнецца мне ветла, На маё прывітанне ў адказ,— Веру я прамяністасці светлай, Бо цябе ўспамінаю ў той час. Калі з морам змагаецца вецер, Як са мною былыя сябры,— Аднаго толькі шкода мне ў свеце,— Што з табой разлучаюць вятры...
Хоць надзей маіх рухнулі скалы, Пахаваны абломкі на дне,— He паддамся ніякім навалам, Хоць пакутаваць суджана мне. Гора ходзіць за мною па пятах, Можа, нават прыцісне калі,— Панаваць не дазволю я катам Над сабой, над табой, на зямлі!
Верыў я табе — спраўджана тое! Я любіў — не пакрыўджаны я! Ад няпраўды хлуслівай людское He змянілася шчырасць твая. Хоць пайшлі мы па розныя бокі. He зраклася мяне ў тыя дні, А сачыла спагадлівым вокам, Бараніла мяне ад хлусні.
Што ж скажу я пра тых у наўколлі, Што цкавалі хаўрусам мяне?
Калі не паважаў іх ніколі,— Трэба збегчы было мне раней! Праз памылку я страціў багацця Нават больш, чым падумаць бы мог.
Але што б я і як бы ні страціў — Лёс цябе, дарагая, ўсцярог!
Я ў руінах мінуўшчыны гэтай
На ўсе страты параду знайшоў: Даць не шкода багацце ўсё света х3а найлепшую ў свеце любоў!
У пустыні самотнае дрэва, Каля дрэва крыніца адна. Птушка ў вецці спявае мне спевы, Пра цябе мне спявае яна.
24 ліпеня 1816
УРЫВАК
Калі б рака жыцця вярнула зноў Мяне да першых летуценняў, сноў, Я не хацеў бы з ёю плыць туды, Дзе адцвілі даўно лугі, сады,— Хай і далей яе імкнецца плынь Бурліва і нястрымна ўдалячынь. Што смерць? Спачын? Ці, можа, цэлы свет, А мы — яго часцінка, ці фрагмент? Жыццё ж, як прывід. Бачу толькі ў ім Я тое, што здаецца мне жывым. А ўсё, чаго не бачу прад сабой, Ўсяляе толькі ў сэрца непакой, Ўздымае саван — чорны парасон Над рэштаю маіх апошніх дзён.
Што прамінула, свой аджыўшы век, Больш не ўваскрэсне і не ажыве. Калі ж не ўсё ў няпамяць адышло, Што незабыўным некалі было, Ўсё роўна мы разлучаны мяжой — Прасторамі марскімі і зямлёй. I, немінуча, як і ўсё ў жыцці, Былое мусіць свой канец знайсці. Але няўжо ўсе жыхары магіл — А іх мільёны — гэта толькі пыл? Няўжо мы топчам шэры попел іх, Калі вандруем па шляхах сваіх? Ці ў гарадах нямых жывуць яны
Асобна — кожны ў сховішчы труны? А можа, ёсць і мова ў іх свая, I сэнс іх бездыханнага быцця, Глухога, змрочнага? Зямля, скажы: Нашто было ім нараджацца, жыць? Наследнікі твае — ўсе мерцвякі, Мы — толькі зыб на завадзі ракі, Ключ ад дзяржавы, цёмнай і сырой, Заселенай людскою грамадой, Куды хацеў бы заглянуць хоць раз, Даведацца, што там чакае нас, Што стане з сэрцам — светачам жывым, Якое ззяла ўсім...
Ліпень 1816
сон
I
Жыццё — двухіснае: сон мае ўласны свет, Мяжа між з’явамі названа ўяўна Як ява й смерць, сон мае ўласны свет, I свой сусвет рэальнасці ўтрапёнай, I ў развіцці дыханне маюць сны — I дотык радасці, пакуты, слёзы;
Калі не спім, на думкі нашы ціснуць, Калі не спім, лягчэйшай робяць ношу, Існуюць з намі; робяцца часцінкай Нас, як і часу нашага, яны.
I вешчунамі вечнасці праходзяць, Нібыта духі прошласці,— вяшчуюць Пра будучыню, як сібілы; ўладна, Тыранячы нас болем і кунегай; Рабіць змушаюць, што яны захочуць, I зданню зніклай узрушаюць нас, Страх ценяў счэзлых — ці яны такія? Мінулае ўсё — цень? А што ж яны? Стварэнні розуму? — Бо розум можа Ім створанымі насяліць планеты Істотамі яснейшымі за існых, Жыццё ўдыхнуць, каб плоць перажылі. Я здань прыгадваю, што мне здалася,
Магчыма, ў сне — бо думка можа ўраз Дрымлівая ў сябе ўвабраць гады I доўгае жыццё зрабіць гадзінай.
II
Дваіх я ў росквіце юнацтва бачу, Стаяць на ўзгорку, на пакатым схіле, Зялёным і адхонаватым, быццам Мыс доўгага хрыбта, адно што мора Няма, якое б лашчыла падножжа, Ды надта краявід жывы, і хваля Лясоў і ніў, і хаты дзе-нідзе Параскіданыя, і дым сукрысты Над стрэхамі займаецца; — узгорак Аздоблены каронай з дыядэмай Дрэў, высаджаных незвычайна — кругам, Ды не гульнёй прыроды, чалавекам: Дзяўчына і юнак стаялі там, Яна глядзела долу на красу, Такую, як сама, ён — на яе;
Абодва маладыя, а яна Прыгожая, адно што ўзрост іх розны, Дзяўчынка ў слодычы маладзічковай Чакала поўні радасці жаноцкай; Хлапчук быў маладзей, але душа Перарасла гады яго, і вочы Адзін, ім любы, твар шукалі ў свеце, I твар світаў яму: хлапчук сачыў, Пакуль не закацілася аблічча; Быў існасцю яе, яе дыханнем;
Быў голасам яе, ды з ёй маўчаў, Ад слоў яе трымцеў; яна была Ягоным зрокам, і яе вачыма I свет і колер бачыў: перастаў Жыць у сабе; жыццём ягоным стала, Рацэ ягоных думак акіянам, Што ўсё трымаў: ад голасу яе, Ад дотыку і кроў цякла памклівей, Яго шчака гарэла — толькі сэрца He ведала, адкуль агонь займаўся. Яна ж яго пачуцці не прымала: Ўздыхала не па ім; і ён ёй быў Як брат — не больш, і гэтага замнога
Было,— братоў не мела і яго Сваёй дзіцячай дружбай адарыла; Яна была нашчадніцай адзінай Старога роду — называцца братам Любіў і не любіў ён. А чаму? Час адказаў, бо іншага кахала, Яна кахала іншага цяпер I пазірала ўдалячынь са схілу, Адкуль яе каханага стаеннік Чаканне апярэдзіць прыляціць.
ш
I раптам сну майго настрой змяніўся. I замак старажытны ўзнік, ля сцен Стаяў стаеннік, гунькаю акрыты: Стаяў каля акна ў пакоі замка Юнак, я пра яго казаў,— самотны, Бляднеў, хадзіў з кутка ў куток, ды вось Ён сеў, схапіў пяро, пачаў пісаць. He разабраў я слоў яго, а потым Паклаў на рукі голаў і затросся, Бы ў ліхаманцы — потым зноў падняўся, Зубамі і дрыготкімі рукамі Падраў, што напісаў, ды слёз не ліў.
I ў рукі ўзяў сябе, прынамсі, выгляд Зрабіў, што ён спакойны, і ўвайшла У гэты час яго кахання пані; Яна ўсміхалася рахмана, хоць I ведала, што ён кахаў яе, Мілосць пра ўсё сказала, цень яе Яму захмарваў сэрца, і яна He бачыць не магла, што ён няшчасны. I ён устаў і холадна-пяшчотна Руку паціснуў ёй, на твары ўміг Ягоным думкі ўслых загаварылі I зніклі так, як і прыйшлі, імгненна: Ён выпусціў яе руку і выйшаў Паволі, быццам і не развітаўся, Яны ўсміхнуліся ўзаемна, ён Стары палац пакінуў, выйшаў з брамы, Сеў на стаенніка, паехаў, болып Ён не пераступаў парог ссівелы.
IV
I раптам сну майго настрой змяніўся. Юнак мужчынам стаў, сярод пустэч У полымных краях знайшоў прытулак, Душа яго абнашчылася сонцам, Нязвычная прырода акаляла Яго, ён не такі быў, як раней, Ён вандраваў на беразе, на моры, I размаіта вобразы паўсталі, Найшлі, як хвалі на мяне, ды ён Часцінкай іхняй быў, і ўбачыў я, Што ён ляжаў, ад спёкі ратаваўся Сярод абваленых калон пад ценем Разбітых сцен, што дойлідаў імёны Перажылі; драмаў ён, побач з ім Вярблюды пасвіліся, ля фантана На прывязі стаялі скакуны, Мужчына ў доўгіх насавах на варце Сядзеў, а ўсе наўкол драмалі чуйна, w I ўсе акрытыя былі блакітам, Ды гэтакім бясхмарным, ясным, чыстым, Што бог самотны бачыўся ў нябёсах.
V
I раптам сну майго настрой змяніўся. Заручана яго кахання пані 3 другім, хто не кахаў яе, як ён, У доме родным ад яго далёка Жыве яна, акружаная дзецьмі, Працягам прыгажосці,— ды пабач? Сябе на твары раптам йЬідаў сум — Самазмагання ўнутранага цень; Апаў пагляд, нібыта наліліся Павекі непралітымі слязьмі. Адкуль той сум? Усё, што любіць, мае, Таго няма, хто так яе кахаў, Пажаднасцю, схаваным кепска смуткам Ён не збянтэжыць думак чысціню. Адкуль яе маркота? He кахала Яна яго, надзей не пакідала, Ён — здань мінулага — не быў часцінай Таго, што розум мучала яе.
VI
I раптам сну майго настрой змяніўся. Вандроўнік дома. Бачу, як стаіць Ля алтара з нявестай, твар прыгожы Яе, ды не такі, які належаў Яго юнацтва зорнаму святлу, I каля алтара зноў твар яго Змяніўся, тое ж самае ўзрушэнне Узрушыла, як і ў пакоі замка, Усё яго нутро ў самоце, потым, Як і часінай той, на твары ўміг Ягоным думкі ўслых загаварылі I зніклі так, як і прыйшлі, імгненна. Спакойны ён стаяў і як належыць Пакляўся, толькі ўласных слоў не чуў. I ўсё пайшло кругамі, ён не бачыў, Што адбылося, што адбыцца мела,— Адно стары палац і залу бачыў, Пакоі запаветныя і месца, Дзень і гадзіну, сонца бляск і цень, Усё, што звязвала гадзіну, месца, Яе, што лёсам стала,— ўсё прайшло I паміж ім паўстала і святлом. Чаму ўсё гэта ўзнікла ў міг такі?
' VII
I раптам сну майго настрой змяніўся. Змянілася яго кахання пані, Яе душу ўзяла хвароба, розум Яе пакінуў назусім, і вочы Свайго не мелі бляску, толькі позірк Зрабіўся незямны, яна царыцай Краіны фантастычнай стала, думкі Перамяшчаліся несумяшчальна, Міраж, зусім неспасціжы іншым Вачам, быў зразумелы толькі ёй. Вар’яцтвам гэта лічыць свет, ды мудрасць — Вар’яцтва горшае яшчэ, і позірк У меланхоліі — страшэнны дар.
Што гэта, можа, праўды тэлескоп?
Фантазіяй сваёй ён ясніць далеч I, агаляючы як ёсць жыццё, Рэальнай надта робіць рэчаіснасць.
VIII
I раптам сну майго настрой змяніўся. Вандроўнік зноў самотны, як раней... Усе, што ля яго снавалі, зніклі Ці з ім змагаліся, ён быў мішэнню Зайздросці і паклёпаў, зацкаваны Пагардай і нянавісцю, яго Боль і пакуты толькі разумелі, Ён, як манарх Пантыйскі даўніх дзён, Атруту еў, але яна над ім He мела сілы, страваю была, Ён перанёс, што іншым смерць нясло, Пасябравалі з ім Сузор’і, Горы, Дух Вечнасці імклівы, з імі ён Меў дыялогі, і яны яму Даверылі таемнасці магічнасць, Шырока кнігу Ночы адгарнулі.
КНІГІ ОНЛАЙН
